Ιωάννης Γ. Βαλαβάνης
Ιωάννης Γ. Βαλαβάνης
1830
1899Ο Ιωάννης Βαλαβάνης γεννήθηκε στην Κερασούντα το 1830 και αφιέρωσε τη ζωή του στη γλωσσολογία, τη διδασκαλία και το θέατρο, αφήνοντας πολύτιμη παρακαταθήκη στη μελέτη της ποντιακής γλώσσας και πολιτιστικής κληρονομιάς. Ήταν εξέχων φιλόλογος, εκπαιδευτικός, ερευνητής και θεατρικός συγγραφέας, ο οποίος με το έργο του συνέβαλε ουσιαστικά στη διατήρηση και καταγραφή της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς του Πόντου.
Οικογενειακό και Εκπαιδευτικό Υπόβαθρο
Ο πατέρας του ήταν πρακτικός γιατρός, ενώ ο παππούς του από την πλευρά της μητέρας του, Νικόλαος Καζαντσόγλου, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην ανέγερση του σχολικού κτηρίου της Κερασούντας. Ο Ιωάννης Βαλαβάνης φοίτησε στο σχολείο της ιδιαίτερης πατρίδας του και αργότερα στο Φροντιστήριο Τραπεζούντας. Το 1861 μετέβη στην Αθήνα για να συμπληρώσει τις γυμνασιακές του σπουδές. Το 1865 επέστρεψε ως δάσκαλος στην Κερασούντα, αλλά σύντομα, το 1867, αναχώρησε και πάλι για την Αθήνα, αυτή τη φορά ως φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής. Παράλληλα, εργαζόταν στο Υπουργείο Παιδείας και κατόπιν στο Υπουργείο Οικονομικών, ώστε να συντηρήσει την οικογένειά του, που παρέμενε στην Κερασούντα. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του και την επιτυχή διδακτορική του εξέταση το 1880, επέστρεψε στον Πόντο, όπου εργάστηκε ως καθηγητής στο Αμερικανικό Κολέγιο της Μερζιφούντας, στο ημιγυμνάσιο της Αμισού και αργότερα στην Κερασούντα. Στα έτη 1892-1893 υπηρέτησε ως διευθυντής του Ελληνικού Σχολείου των Μεγάρων, ενώ το 1896 επέστρεψε οριστικά στην Κερασούντα, όπου έζησε μέχρι τον θάνατό του το 1899.
Γλωσσολογικό και Λαογραφικό Έργο
Ο Ιωάννης Βαλαβάνης ήταν ακαταπόνητος ερευνητής, ο οποίος ταξίδευε σε πόλεις και χωριά, συγκεντρώνοντας γλωσσικό και λαογραφικό υλικό. Ο ίδιος αυτοχαρακτηριζόταν ως «γλωσσογράφος ελληνοδιδάσκαλος», γεγονός που αποτυπώνεται στη σημαντική εργογραφία του. Το 1880 βραβεύτηκε από τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως για τη μελέτη του «Ζώντα Μνημεία της ανά τον Πόντον ιδιωτικής», έργο το οποίο αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τη γλώσσα και τα έθιμα του Πόντου. Μόνο ένα μικρό μέρος του έργου αυτού (209 σελίδες, με καταγραφές του λεξιλογίου που αρχίζει από το γράμμα «Α») δημοσιεύτηκε το 1892 στα «Αρχεία Κοραή», ενώ το υπόλοιπο, περιλαμβάνοντας φωνητική και γραμματική ανάλυση, παραμένει ανέκδοτο στα Αρχεία του Ιστορικού Λεξικού της Ελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών. Πολλές από τις εργασίες του δημοσιεύτηκαν σε σημαντικά περιοδικά της εποχής, όπως ο Επτάλοφος (του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως), ο Εύξεινος Πόντος και ο Αστήρ του Πόντου (Τραπεζούντας), καθώς και η Πανδώρα (Αθήνα). Μεταξύ των έργων του περιλαμβάνεται και το «Οικιακός βίος, περιγραφαί, ήθη και έθιμα Τραπεζούντας», το οποίο αποτελεί μια από τις σημαντικότερες πηγές για τον λαϊκό πολιτισμό της περιοχής. Οι καταγραφές του φημίζονται για τη φωνητική τους ακρίβεια και την ακριβή απόδοση των σημασιών των λέξεων, γεγονός που αναδεικνύει την επιστημονική του μεθοδικότητα.
Συμβολή στο Ποντιακό Θέατρο
Πέρα από τη γλωσσολογική και λαογραφική του δραστηριότητα, ο Ιωάννης Βαλαβάνης θεωρείται θεμελιωτής του ποντιακού θεάτρου. Το θεατρικό του έργο «Ειμαρμένης παίγνια» – κωμωδία εις πέντε μέρη μετά προλόγου, γραμμένη σε ποντιακή διάλεκτο και καθαρεύουσα, σε δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους – είναι το πρώτο ποντιακό θεατρικό έργο που τυπώθηκε. Το αφιέρωσε στον σεβαστό του καθηγητή Κ.Π. Ρομπότη. Έγραψε επίσης και μια μονόπρακτη σκηνή, «Το σουτζούκι», έμμετρη και παιχνιδιάρικη. Αυτά τα έργα αποτέλεσαν την απαρχή του ποντιακού θεάτρου, το οποίο χρησιμοποιούσε την ποντιακή διάλεκτο ως όργανο εθνογνωσίας, συμβάλλοντας στη διατήρηση και διάδοση της πολιτιστικής ταυτότητας των Ποντίων.
Κληρονομιά και Συμβολή
Ο Ιωάννης Βαλαβάνης υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους καταγραφείς της ποντιακής γλώσσας και των λαογραφικών στοιχείων του Πόντου. Η συστηματική και ακριβής εργασία του συνέβαλε καθοριστικά στη διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας του ποντιακού ελληνισμού. Το έργο του παραμένει πολύτιμο για τη γλωσσική έρευνα και την καταγραφή της παράδοσης, αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής και φιλολογικής κληρονομιάς του ελληνισμού.
