Ιωάννης Τσορτανίδης
Ιωάννης Τσορτανίδης
1900
1983Ο Τσορτανίδης Ιωάννης, γνωστός ως Τσ̌ορτάντς, γεννήθηκε στη Σάντα του Πόντου, στην ενορία Πιστοφάντων. Οι γονείς του, Γιώργος και Παρθένα, απέκτησαν συνολικά τρία παιδιά. Σε ηλικία δύο ετών, μετά τον θάνατο της μητέρας του, μετακόμισε με την οικογένειά του στην Άσκοβα του Βατούμ, όπου ζούσαν ήδη συγγενείς και συγχωριανοί τους. Τα παιδικά του χρόνια υπήρξαν δύσκολα. Από μικρός έδειξε ενδιαφέρον για τη λύρα, αλλά όταν ζήτησε από τον πατέρα του να μάθει, τιμωρήθηκε αυστηρά.
Σε ηλικία 16 ετών, ένας συγχωριανός του που αναγνώρισε το πάθος του για τη μουσική, του χάρισε μία λύρα. Ο νεαρός Γιάννης τη φύλαγε κρυφά μέσα στον φούρνο του σπιτιού για να μην το αντιληφθεί ο πατέρας του.
Το 1921–1922, ο Τσ̌ορτάντς με τον αδελφό του ήρθαν στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Καλαμαριά. Εκεί, οι συμπατριώτες του από τη Σάντα άρχισαν να συγκεντρώνονται γύρω του, οργανώνοντας γλέντια με τον ίδιο στο επίκεντρο. Παρά τη γνωστή αντιπαλότητα Σανταίων και Κρωμναίων από την εποχή του Πόντου, διατήρησε στενή φιλία με τον λυράρη των Κρωμναίων, τον θρυλικό Σταύρη — μια φιλία που κράτησε μέχρι τον θάνατο του δεύτερου.
Σύντομα, τα δύο αδέλφια εγκατέλειψαν την Καλαμαριά και εγκαταστάθηκαν στην Πλατανιά του Κιλκίς. Το 1925, παντρεύτηκε την Κυριακή Ιακωβίδου, επίσης από τη Σάντα, και μετακόμισαν στη Νέα Σάντα Κιλκίς. Εκεί, με τη λύρα του, βρέθηκε αμέσως στο επίκεντρο της κοινωνικής ζωής του χωριού, πρωταγωνιστώντας σε κάθε γλέντι και μουχαπέτ.
Παλιότεροι λυράρηδες της Σάντας, όπως ο Τριανταφυλλίδης «Τσαντζάς» (ο οποίος εγκαταστάθηκε στη Βεργίνα Ημαθίας) και ο Θεόδωρος Χειμωνίδης «Κακοχείμ’ς» (ήδη σε προχωρημένη ηλικία), έδωσαν τη θέση τους στη νέα γενιά, με τον Τσ̌ορτάν’ να γίνεται ηγετική μορφή.
Η στενή του φιλία με τον καπετάν Ευκλείδη Κουρτίδη, αρχηγό των ανταρτών της ηρωικής Σάντας, αποτυπώθηκε στο τραγούδι που έγραψε ο Τσ̌ορτάντς και αφιέρωσε στη μνήμη του το 1937, την ημέρα των σαράντα του καπετάνιου. Συχνά γλεντούσαν μαζί, ακόμη και την τελευταία ημέρα της ζωής του Ευκλείδη. Στο μνημόσυνο, ο Τσ̌ορτάντς μπήκε αμίλητος στο καφενείο, κρατώντας τη λύρα του και παίζοντας το τραγούδι του καπετάνιου, σκορπώντας βαθιά συγκίνηση στους παρευρισκομένους.
Μέχρι το 1939, είχε αποκτήσει τέσσερα παιδιά. Κατά την Κατοχή εντάχθηκε στο ΕΑΜ, όπως και η πλειοψηφία των κατοίκων της Νέας Σάντας, χωρίς όμως πολεμική δράση. Στο πλαίσιο των πολιτικών παθών της εποχής, οι διαφορές επηρέασαν ακόμη και τη διασκέδαση. Άνθρωποι αντίθετων πολιτικών απόψεων δεν συμμετείχαν στα ίδια γλέντια. Κάποιοι μάλιστα, για να τον "τρομάξουν", προσέλαβαν άτομα από γειτονικό χωριό, εκμεταλλευόμενοι τη συνήθειά του να γυρίζει μόνος του το βράδυ παίζοντας λύρα. Το σχέδιο όμως είχε τραγικά λανθασμένη εκτέλεση: θύμα της ενέδρας έπεσε ο φίλος του, Σταύρης Πετρίδης, που εκείνο το βράδυ έπαιζε λύρα κάτω από το σπίτι του Τσορτάντς, επιστρέφοντας από την Καλαμαριά. Οι κόρες του Τσορτάν αφηγούνται πως ο Σταύρης φιλοξενήθηκε για πολλές ημέρες στο σπίτι τους μέχρι να αναρρώσει.
Το 1960, συμμετείχε σε χορούς και παραστάσεις των Νεοσανταίων για τη δημιουργία του «Σπιτιού της Σάντας» στην Παναγία Σουμελά. Έπαιξε ακόμη στο Βασιλικό Θέατρο Θεσσαλονίκης, στην Αθήνα και σε πολλά χωριά της επαρχίας. Το 1965, με τη χαλάρωση των αστυνομικών μέτρων, κατάφερε να επισκεφθεί την περιοχή όπου μεγάλωσε, συναντώντας την αδελφή του και παλιούς συγχωριανούς.
Ο Τσορτάντς δεν φημιζόταν για την τεχνική του αρτιότητα, αλλά ήταν εξαιρετικός τραγουδιστής, στιχοπλόκος και συντονιστής του χορού — «Άμον ζυγούρα απέσ’ σο χορόν». Σύμφωνα με μαρτυρίες, στη δεκαετία του ’30 μπορούσε να «γουρεύει» (στήνει) έξι χορευτικούς κύκλους ταυτόχρονα. Ο Γώγος είπε κάποτε στον Ευσταθιάδη: «Τον Τσ̌ορτάν’ για να ακούς ατον, πρέπ’ να αφήντς ατον να παίζ’ κάμποσα ώρας, να ξάφ’νε τα δάχτυλα τ’ κι επεκεί να παίζ’».
Όπως και οι περισσότεροι λυράρηδες της εποχής του, δεν ηχογράφησε δίσκους. Ωστόσο, το 1967 ο Σίμος Λιανίδης κατέθεσε στην Επιτροπή Ποντιακών Μελετών ηχογράφηση του τραγουδιού του Καπετάν Ευκλείδη και άλλων τραγουδιών, η οποία αποτελεί το μοναδικό ηχητικό τεκμήριο που διαθέτουμε από τον Τσ̌ορτάν’.
Ο ίδιος ο Σίμος Λιανίδης περιγράφει ζωντανά τις συναντήσεις των Σανταίων στο καφενείο του γαμπρού του, Περικλή Βρασίδα, στον Βαρδάρη της Θεσσαλονίκης. Ξεχωριστή στιγμή υπήρξε μία επίσκεψη του καπετάν Ευκλείδη με τον Τσ̌ορτάν’, όπου, αφού ο Τσ̌ορτάντς τον σύστησε, όλοι μαζί γλέντησαν. Εκείνη την ημέρα, ο καπετάνιος αγόρασε ένα άλογο — το ίδιο άλογο που αργότερα θα ανετρέψει το κάρο του, οδηγώντας τον στον θάνατο. Και ο λυράρης με τον οποίο γλέντησε εκείνη τη μέρα, θα του αφιέρωνε αργότερα το θρυλικό τραγούδι…
lyrics
Τραγούδια (16)
- Ευκλείδης - Ταξίδι στη μνήμη
- Ευκλείδης - Να παίρτς τη μάνας την ευχ̌ήν
- Ευκλείδης - Τα χορευτικά του Νίκου Ιωαννίδη
- Ευκλείδης - Το ελληνικό τραγούδι | Νίκος Ιωαννίδης
- Ευκλείδης - Ποντιακά τραγούδια Νο1 & Νο2
- Ευκλείδης - Ποντιακά παραδοσιακά
- Ευκλείδης - ΠΑΟΚ πρωταθλητής Νο1
- Ευκλείδης - Τα ποντιακά του Π. Λαζαρίδη Νο2
- Ευκλείδης - Ποντιακά - Νίκος Ιωαννίδης
- Ευκλείδης - Τα Σαντέτ’κα
- Καπετάν Ευκλείδης - Νίκος Ιωαννίδης Νο10
- Καπετάν Ευκλείδης - Ποντιακά με τον Μπάμπη Γρηγοριάδη
- Καπιτάν Ευκλείδης - Τραγούδια του ποντιακού λαού
- Ο Ευκλείδης - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Τ’ Ευκλείδη τα τραγωδίας - Κορτσόπον λάλ’ με/Τ’ Ευκλείδη τα τραγωδίας
- Τ’ Ευκλείδη τα τραγωδίας - Ρίζα και παράδοση | Πόντος
Με την ευγενική χορηγία φιλοξενίας της 