Σταύρης Πετρίδης
Σταύρης Πετρίδης
1896
1949Ο Σταύρης Πετρίδης γεννήθηκε στο Φαντάκ της Όλασας, κοντά στην Τραπεζούντα, το 1896. Από μικρός μυήθηκε στα ηχοχρώματα και τους ρυθμούς του ποντιακού τραγουδιού και μαθήτευσε πλάι στον μεγάλο Δήμο, έναν από τους σπουδαιότερους λυράρηδες του Πόντου. Η μουσική του δεινότητα δεν άργησε να τον ξεχωρίσει: ήδη πριν από τον ξεριζωμό ήταν ξακουστός λυράρης σε ολόκληρη την περιοχή, τραγουδώντας στους δρόμους της Τραπεζούντας και στις πλαγιές του Πόντου – συγκινώντας ακόμη και τους Τούρκους που τον άκουγαν.
Το 1922, με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών, εγκαθίσταται στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης, κουβαλώντας μαζί του όλη τη μουσική παράδοση της πατρίδας του. Από την πρώτη στιγμή γίνεται κεντρική φυσιογνωμία στη νέα προσφυγική κοινότητα: με τη λύρα του γυρίζει τα χωριά της Μακεδονίας και πρωταγωνιστεί σε γλέντια, χαρές και λύπες, διασκεδάζοντας τους ομογενείς και απαλύνοντας τον πόνο της προσφυγιάς.
Στην Καλαμαριά, λένε, καταργεί τις ώρες κοινής ησυχίας. Μέχρι τα χαράματα ακούγεται η μελωδική του λύρα στους δρόμους, κι εκείνος πότε γλεντά και πότε παρηγορεί. Όταν έφτασαν στη Θεσσαλονίκη οι Πόντιοι πρόσφυγες του Εμφυλίου από το Κιλκίς, ο Σταύρης τους επισκέπτεται στο Καραβάν-Σαράι, το σημερινό Δημαρχείο, για να τους προσφέρει παρηγοριά με το τραγούδι του. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης μετατρέπονται, έστω για λίγο, σε μνήμες των πατρίδων και ψευδαισθήσεις ελπίδας.
Είχε φανατικούς οπαδούς και πιστούς φίλους. Οι παρεξηγήσεις δεν κρατούσαν πολύ και συχνά ενδυνάμωναν τις φιλίες. Χαρακτηριστική είναι η ιστορία με τον Κεσαπίδη στην Καλαμαριά. Μετά από μια παρεξήγηση, ο Σταύρης δεν άντεξε τη σιωπή και ένα ξημέρωμα στάθηκε έξω απ’ τον φούρνο του, παίζοντας και τραγουδώντας:
Τρία μήνας εδέβανε κι εγώ πα αρ’ ξαν έρθα
Άνοιξον βάλον με απέσ’, πολλά επουγαλεύτα!
Η λύρα του «κωδωνίζ’», όπως έλεγαν – έχει γλυκύτητα και ένταση. Το τραγούδι του μοιάζει με καταρράχτη, με εκείνον τον χαρακτηριστικό ποντιακό «κατενό λαρυγγισμό». Οι ηχογραφήσεις του δεν αποτυπώνουν την πλήρη διάστασή του – «δεν έπαιζε έτσι, πιο καλά έπαιζε», φέρεται να είπε κάποτε ο γιος του Γώγος Πετρίδης, ο μετέπειτα «Πατριάρχης» της ποντιακής λύρας. Ο ίδιος ο Στάθης Ευσταθιάδης, που είχε την τύχη να τον γνωρίσει στο Κιλκίς και στη Θεσσαλονίκη, είπε:
«Ο Γώγος σε έκανε να θαυμάζεις. Ο Σταύρης σε έκανε να κλαις».
Πέθανε στις αρχές του 1949. Η κηδεία του ήταν φτωχική, όπως και η ζωή του. Όμως πίσω του στάθηκε όλη η Καλαμαριά – όχι μόνο για να τον τιμήσει, αλλά για να συνοδεύσει τον τελευταίο του καημό. Ο Παπανικόλας που τέλεσε την ταφή, έσκυψε και έβγαλε απ’ τον τάφο τον κεμεντζέ του. Τον παρέδωσε στον Γώγο, λέγοντάς του:
«Πάρ’ το παιδί μου. Αυτή η λύρα έχει ψυχή και στον τάφο δεν μπαίνει».
Ο Γώγος έπαιξε τότε έναν σκοπό από μοιρολόγι κι η μητέρα του τραγούδησε:
«Όσα είναι τα άστρα του ουρανού…»
Και τότε, όπως γράφει ο Γεώργιος Ανδρεάδης, ο κόσμος ξέσπασε σε κλάματα. Ο λυράρης των Κρωμναίων, ο προπάτορας της ποντιακής μουσικής στην Ελλάδα, είχε πια περάσει στην αιωνιότητα. Μα η ψυχή του, ακόμη κουδουνίζει σε κάθε παλιά εγγραφή, σε κάθε αναστεναγμό λύρας, σε κάθε αυγή στην Καλαμαριά.
album
Albums/Singles (5)
lyrics
Τραγούδια (8)
- O πρόσωπο σ’ τραντάφυλλον - Αφήνω γεια σας άρχοντες (Το νυφόπαρμαν)/Ο πρόσωπο σ’ τραντάφυλλον
- Αμάν ιπρισ̌ίμ - Αμάν ιπρισ̌ίμ/Έναν άστρεν εξήβεν
- Αφήνω γεια σας, άρχοντες (Το νυφόπαρμαν) - Αφήνω γεια σας άρχοντες (Το νυφόπαρμαν)/Ο πρόσωπο σ’ τραντάφυλλον
- Γιαρ γιαρ αμάν (Εκάεν και το Τσ̌άμπασ̌ιν) - Ματσουκάκικο μακρύν/Γιαρ γιαρ αμάν (Εκάεν και το Τσ̌άμπασ̌ιν)
- Έναν άστρεν εξήβεν - Αμάν ιπρισ̌ίμ/Έναν άστρεν εξήβεν
- Ματσουκάκικο μακρύν - Ματσουκάκικο μακρύν/Γιαρ γιαρ αμάν (Εκάεν και το Τσ̌άμπασ̌ιν)
- Τη Κρώμ’ το τσ̌όλ’ έν’ έμορφον - Το συννοφοσκέπασμα/Τη Κρώμ’ το τσόλ’ έν’ έμορφον
- Το συννοφοσκέπασμα¹ - Το συννοφοσκέπασμα/Τη Κρώμ’ το τσόλ’ έν’ έμορφον
Με την ευγενική χορηγία φιλοξενίας της 