| Στιχουργοί | |
| Συνθέτες |
Έναν άστρεν εξέβεν σην ανατολήν Άλλ’ έναν κι άλλο εξέβεν σο Τεβέποϊν Έναν κι άλλο εξέβεν σο Βαθύν τ’ Ορμίν Κι άλλ’ έναν κι άλλο εξέβεν σο Καράκαπαν Και -ν- άλλ’ έναν κι άλλο εξέβεν σ’ Αρμανλού το χὰν’ [γιαρ] Σοφίτσα μ’, έξ’ μ’ εβγαίνεις και μη φαίνεσαι Ελέπ’νε σε και τ’ άστρα και μαραίνεσαι Ελέπ’ σε και ο φέγγον και δειλαίνεσαι Ελέπ’ σε και ο ήλεν και ηλαίνεσαι Τα παλληκάρι͜α κλαίγ’νε κι αραεύ’νε σε [γιαρ] Απ’ ουρανού χαρτίν έρθεν, [Έι, πουλί μ’ και -ν- αρνί μ’] οφέτος θα γυρεύω [Ποδεδίζω σε!] τρία κουκούτσ̌ι͜α -ν- άλατα [Έι, πουλί μ’ και -ν- αρνί μ’] την κάλη μ’ να γητεύω [Κομμενόχρονε μ’, γιαρ]
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| άλατα | αλάτια | ||
| αραεύ’νε | ψάχνουν, αναζητούν, γυρεύουν | aramak | |
| Αρμανλού το χὰν’ | το Χάνι του Αρμαλού (ή Αρμανλού), φημισμένο πανδοχείο στην περιοχή της Κρώμνης στον Πόντο | Harmanlı Han | |
| άστρεν | άστρο | ||
| γητεύω | ξορκίζω, ξεματιάζω, κάνω γητειές προς θεραπεία κπ | ||
| γιαρ | αγαπητός/ή/ό, αγάπη | yâr | |
| γυρεύω | επαιτώ, ζητιανεύω | ||
| δειλαίνεσαι | δειλιάζεις | ||
| ελέπ’ | βλέπει/βλέπω | ||
| ελέπ’νε | βλέπουνε | ||
| έναν κι άλλο | άλλο ένα, ένα ακόμη | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| ηλαίνεσαι | παθαίνεις ηλίαση | ||
| ήλεν | ήλιος/ήλιο | ||
| κάλη | η αγαπητή σύζυγος, η σύζυγος | ||
| Καράκαπαν | ονομασία βουνού στην σημ. Τουρκία, στα ανατολικά όρια της Άνω Ματσούκας και με υψόμετρο 2,4 χλμ | Karakaban< kara (=μαύρο) + kaban (կաբան=κορυφή, απότομος λόφος) | |
| κλαίγ’νε | κλαίνε | ||
| κουκούτσ̌ι͜α | κουκούτσια, σβώλοι, πολύ μικρές ποσότητες | cucuzza | |
| ορμίν | ρυάκι, ρεματιά | ||
| οφέτος | φέτος | ||
| ποδεδίζω | (ενεργ. και μέση) χαίρομαι, απολαμβάνω, προσκυνώ | από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ) | |
| ποδεδίζω σε | να σε χαρώ | από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ) | |
| Τεβέποϊν | (ή Τεβέ-Μποΐ) ύψωμα στην περιοχή της Κρώμνης | deve boyun (κυριολ. λαιμός της καμήλας, μτφ. κάτι που έχει καμπυλωτό σχήμα)) | |
| φέγγον | φεγγάρι | ||
| χὰν’ | χάνι, πανδοχείο | han/ḫān |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| άλατα | αλάτια | ||
| αραεύ’νε | ψάχνουν, αναζητούν, γυρεύουν | aramak | |
| Αρμανλού το χὰν’ | το Χάνι του Αρμαλού (ή Αρμανλού), φημισμένο πανδοχείο στην περιοχή της Κρώμνης στον Πόντο | Harmanlı Han | |
| άστρεν | άστρο | ||
| γητεύω | ξορκίζω, ξεματιάζω, κάνω γητειές προς θεραπεία κπ | ||
| γιαρ | αγαπητός/ή/ό, αγάπη | yâr | |
| γυρεύω | επαιτώ, ζητιανεύω | ||
| δειλαίνεσαι | δειλιάζεις | ||
| ελέπ’ | βλέπει/βλέπω | ||
| ελέπ’νε | βλέπουνε | ||
| έναν κι άλλο | άλλο ένα, ένα ακόμη | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| ηλαίνεσαι | παθαίνεις ηλίαση | ||
| ήλεν | ήλιος/ήλιο | ||
| κάλη | η αγαπητή σύζυγος, η σύζυγος | ||
| Καράκαπαν | ονομασία βουνού στην σημ. Τουρκία, στα ανατολικά όρια της Άνω Ματσούκας και με υψόμετρο 2,4 χλμ | Karakaban< kara (=μαύρο) + kaban (կաբան=κορυφή, απότομος λόφος) | |
| κλαίγ’νε | κλαίνε | ||
| κουκούτσ̌ι͜α | κουκούτσια, σβώλοι, πολύ μικρές ποσότητες | cucuzza | |
| ορμίν | ρυάκι, ρεματιά | ||
| οφέτος | φέτος | ||
| ποδεδίζω | (ενεργ. και μέση) χαίρομαι, απολαμβάνω, προσκυνώ | από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ) | |
| ποδεδίζω σε | να σε χαρώ | από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ) | |
| Τεβέποϊν | (ή Τεβέ-Μποΐ) ύψωμα στην περιοχή της Κρώμνης | deve boyun (κυριολ. λαιμός της καμήλας, μτφ. κάτι που έχει καμπυλωτό σχήμα)) | |
| φέγγον | φεγγάρι | ||
| χὰν’ | χάνι, πανδοχείο | han/ḫān |
Ποντιακά Φύλλα Ιούλιος-Αύγουστος 1935 αρ. 17/18 Η Σοφίτσα Συλλογή του Δ. Κ. Παπαδόπουλου (Σταυριώτου) Έναν άστρον εξήβεν σην Ανατολήν Άλλ’ έναν κι άλλο εξήβεν σο Καρά-Καπάν άλλ’ έναν κι άλλο εξήβεν σ’ Αρμαλού το Χάν’ κι άλλ’ έναν κι άλλο εξήβεν στο Ντεβέ-μπογιούν. Σοφίτσα μ’ έξ’ μ’ εβγαίνης και μη φαίνεσαι ελέπνε σε και τ’ άστρια και μαραίνεσαι ελέπ’ σε και ο φέγγων και δειλαίνεσαι ελέπ’ σε και ο ήλεν και ηλαίνεσαι ’λέπνε σε παλληκάρια και ζελεύνε σε Ερμηνευτικαί σημειώσεις. Η υπόθεσις του άσματος αυτού διεδραματίσθη περί τα τέλη του παρελθόντος αιώνος. Η Σοφίτσα, κόρη εξαιρετικής καλλονής, εζούσε μαζί με τους φτωχούς γονείς της εις την ενορίαν Ποζ-τεπέ (Θεοσκεπάστου) της Τραπεζούντας και ήτο αρραβωνιασμένη με έναν νέον καλής οικογενείας. Ένας άλλος όμως νέος από την Κρώμνην, ο οποίος συνήντησε τυχαίως την Σοφίτσαν, την ερωτεύθηκεν τόσον πολύ, ώστε με την συγκατάθεσιν και τας παρακινήσεις των πατριωτών του απεφάσισε την απαγωγήν της. Εις το ευτυχές τέλος της περιπετείας πολύ συνετέλεσεν η περιβοήτη "πουλουλοκαβαλκεύτρια" (προξενήτρα) Απτιάβα, η οποία προσποιούμενη την πτωχήν και φιλοξενούμενην εις τον Ποζ-τεπέν από τους γονείς της Σοφίτσας, διηυκόλυνε την απαγωγήν, ανοίξασα από μέσα την θύραν της οικίας. Έτσι η Σοφίτσα απήχθη μακρυά εις τα χάνια του "Αρμαλού" και από εκεί εις άλλους κρυψώνας. Την επομένην η μεν Απτιάβα εφιλοδωρήθη με πλούσιον ξυλοκόπημα, το δε συμβάν ανεφέρθη εις τας αρχάς και τον πλούσιον συμπέθερον, ο οποίος υπεσχέθη σεβαστόν χρηματικόν ποσόν εις εκείνον ο οποίος θα έσωζε την Σοφίτσαν από τα χέρια του απαγωγέως της. Η προσφορά αυτή εδελέασε πολλούς, οι οποίοι εξήλθον εις αναζήτησιν της απαχθείσης, αλλ’ ουδέν κατωρθώθη. Την εποχήν αυτήν ακριβώς εστιχουργήθη το τραγούδι της Σοφίτσας. *Θερμές ευχαριστίες στον φίλο Χρήστο Ακριτίδη (Μεσόβουνο Κοζάνης) για την ευγενική παραχώρηση των πηγών.
