Διάλεκτος Καρς
| Στιχουργοί | |
| Συνθέτες |

| Στιχουργοί | |
| Συνθέτες |
Ένας Καυκάσιος, Γιάννης Χαραλαμπίδης, Κιόλιαλης Ας λέω σας, παιδία έναν μεσι͜άλ’... Ένας αλεπός κι ένας άρκος κι ένας λύκος έρθαν εσταύρωσαν σ’ έναν σταυροστράτ’ απάν’. Λέει ο ένας τον άλλον: -’Ίνουμες παραδέλφι͜α; -’Ίνουμες! ’Σ’κώθανε επεκαικά, είπανε ας παίρομε τα πέλια και τα μακέλλια και πάμε χταλεύομε και τρώγομε, ζούμε. Σίτι͜α επέγ’ναν εχτάλευανε, εύραν έναν κουτίν μέλ’. Είπεν ατ’ς-ε ο άρκον «δεβάτε σ’κώστε α’ τουβραδί’ και πάμ’ τρώγομ’ α’». Επεκεί εσ’κώθεν επήεν άρκον κι επήεν έσ’κωσεν α’ κι εκλώστεν κι έρθεν. Έρθεν αλεπόν πονηρός, δι͜άβολος έν’. Σίτι͜α ’χτάλευεν εντώκεν σο νουν ατ’ το μέλ’, ετσ̌άιξεν: -Έιιιι! Ντό έν’; Είπεν ατον ο λύκον κι ο άρκον: -Ντό έν’; Είπεν: -Κια, κουίζ’νε με να βαφτίζω, να πάω ’φτάγω έναν τσ̌ιράχ’! -Ε! δέβα Εκλώστεν κι έρθεν, είπαν ατον «ντ’ εκόλλτσες το τσ̌ιράχι σ’;», είπεν «σκαλωστής»! Επήεν αλλομίαν, ση δεύτεραν φοράν, επήεν ήμ’σωσεν το μέλ’ κι έρθεν. Είπαν ατον «ντ’ εκόλλτσες το τσ̌ιράχι σ’;», είπεν «ημ’σωστής»! Αρ’ εχτάλεψαν έναν ξα κι άλλο...σα τρία φοράς απάν’... -Έι! Ντό έν’ (νε)πρε εφέκετε με αξάν ση δουλείαν. Μη τσ̌αΐζετε! Είπαν «ντό έν’;» -Είπαν για ξαν τσ̌ιράχ’ ’α κολλίζω/βαφτίζω! «Δέβα» είπαν ατον. Επήεν κι έρθεν, είπαν «ντ’ εκόλλτσες το τσ̌ιράχ’ σ’;», είπεν «υλιστής, κουπιστής» Αρ’ εχτάλεψαν ους τουβραδί’ εκαικά, εσ’κώθανε κι επήαν σ’ οσπίτ’ είπαν ας πάμ’ τρώγομ’ το μέλ’. Επήανε, τερούν νι͜ά μέλ’, νι͜ά τιδέν. Είπανε «αούτ’ το μέλ’ ποίος έφαεν α’;». Ο εις λέει «εσύ έφαες α’», άλλος λέει «εσύ έφαες α’», άλλος λέει «εσύ έφαες α’»...’κ’ επόρεσαν να εύρηκαν ποίος έφαεν α’. Είπανε, καλύτερα ας κείμες κα’ και κλειδώνομ’ την πόρταν, όποιος χ̌έζ’ αφκάτ’ ατ’ εκείνος έφαεν το μέλ’. Εκλείδωσαν την πόρταν κι έπεσαν κα’. Μεσανυχτί’, εσ’κώθεν αλεπόν έσπιγξεν ατον το μέλ’, θα χ̌έζ’ αφκάτ’ ντ’ ’α ’φτάει ’κι ’ξέρ’, επήεν γάλι͜α-γάλι͜α...άρκον χορουγκίζ’...επήεν γάλι͜α-γάλι͜α έχ̌εσεν σον κώλον τ’ άρκονος. Εσ’κώθαν αποπουρνού ετέρεσαν, ντό τερείς! Τ’ άρκονος η κοιλία νηστικόν κι ο κώλος ατ’ σκατωμένον. Είπεν «εσύ έφαες το μέλ’». «Όχι εγώ ’κ’ έφαγα ’το, γιοκ!». «’α πάμε ευτάμε έναν τσ̌ουχούρ’ κι όποιος λαγγεύ’ απάν’ κέσ’ εκείνος έφαεν το μέλ’». Εποίκαν έναν τσ̌ουχούρ’, επήαν εκαικά. Σίτι͜α λαγγεύ’νε αλεπόν λαφρός! ’Λάγγεψεν απ’ αδά επήεν ους πέραν. Έρθεν κι ο λύκον, ελάγγεψεν κι εκείνος, επήεν ους πέραν. Έρθεν άρκον. Άμον ντ’ ελάγγεψεν κι ερρούξεν απέσ’. Ερρούξεν απέσ’, ο εις απ’ αδά κι άλλος απ’ ακεί εντώκαν ατον, εντώκαν ατον κι έρθαν είπανε «εμείς ατώρα, αφού ’κ’ έχομε εμπιστοσύνι͜αν ο εις σον άλλον, ας χωρίγουμες και πάμε ο εις σ’ έργον εμουν κι άλλος σ’ άλλο κι άλλος σ’ άλλο». Επεκεικά ξηχωρίγανε κι επήγαν ο εις αδά κι άλλος ακεί κι άλλος σ’ άλλ’ το μέρος κι εγλύτωσαν.
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αδά | εδώ | ||
| ακεί | εκεί | ||
| αλεπόν | αλεπού | ||
| αλεπός | αλεπού | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| αξάν | ξανά, πάλι | ||
| αούτ’ | αυτός/ή/ό/ά | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποπουρνού | απ’ το πρωί, κατά το πρωί, πρωινιάτικα | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| άρκον | αρκούδα | ||
| άρκονος | αρκούδας | ||
| άρκος | αρκούδα | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| αφκάτ’ | από κάτω | αφκάτου | |
| γάλι͜α | σιγά, αργά | αγαληνός < γαληνός | |
| γάλι͜α-γάλι͜α | αγάλι-αγάλι, σιγά-σιγά, σταδιακά | αγάλι<αγαληνός <γαληνός | |
| γιοκ | όχι | yok | |
| δέβα | (προστ.) πήγαινε | ||
| δεβάτε | πηγαίνετε | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| εκαικά | εκεί κοντά ακριβώς, εκεί κάτω | ||
| εκλώστεν | γύρισε, επέστρεψε | ||
| εκόλλτσες | κόλλησες, έδωσες φωτιά | ||
| ελάγγεψεν | πήδηξε | लङ्घ (laṅgh) | |
| εμουν | μας | ||
| εμπιστοσύνι͜αν | εμπιστοσύνη | ||
| έν’ | είναι | ||
| έναν ξα | λίγο, μια σταλιά | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| επέγ’ναν | πήγαιναν | ||
| επεκαικά | από εκεί πέρα | ||
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| επεκεικά | από εκεί πέρα, ύστερα | ||
| επήαν | πήγαν | ||
| επήανε | πήγαν | ||
| επήεν | πήγε | ||
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| επόρεσαν | μπόρεσαν | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| ερρούξεν | έπεσε | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθανε | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έσ’κωσεν | σήκωσε | ||
| έσπιγξεν | έσφιξε | ||
| ετέρεσαν | κοίταξαν | ||
| ετσ̌άιξεν | φώναξε | ||
| εύραν | βρήκαν | ||
| εύρηκαν | έβρισκαν | ||
| ευτάμε | κάνουμε, φτιάχνουμε | εὐθειάζω | |
| έφαεν | έφαγε | ||
| έφαες | έφαγες | ||
| εφέκετε | αφήσατε | ||
| έχομε | έχουμε | ||
| εχτάλευανε | έσκαβαν | ||
| εχτάλεψαν | έσκαψαν | ||
| ήμ’σωσεν | άφησε μισό | ||
| ημ’σωστής | αυτός που αφήνει κάτι μισό από την αρχική του ποσότητα | ||
| ’ίνουμες | γινόμαστε | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| κείμες | κειτόμαστε, ξαπλώνουμε | ||
| κέσ’ | προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο | κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κολλίζω | κολλάω, βάζω φωτιά, καταστρέφω | ||
| κουίζ’νε | φωνάζουν, λαλούνε, καλούνε κπ ονομαστικά | ||
| κουπιστής | αυτός που αντιστρέφει κτ, το γυρνάει ανάποδα | ||
| λαγγεύ’ | πηδάω/ει | लङ्घ (laṅgh) | |
| λαγγεύ’νε | πηδούν | लङ्घ (laṅgh) | |
| ’λάγγεψεν | (ελάγγεψεν) πήδηξε | लङ्घ (laṅgh) | |
| μακέλλια | σκαπάνες, τσάπες | μάκελλος/μακέλλῃ (μία + κέλλω=κοψιμο μιάς κατευθυνσης, μιας πλευράς) | |
| μέλ’ | μέλι | ||
| μεσανυχτί’ | την ώρα του μεσονυχτίου | ||
| μεσι͜άλ’ | διδακτική ιστορία, παραβολή, παροιμία | mesel/mes̱el | |
| νι͜ά | ούτε | ne | |
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ξηχωρίγανε | ξεχωρίστηκαν | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| ους | ως, μέχρι | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παίρομε | παίρνουμε | ||
| παραδέλφι͜α | ετεροθαλή αδέλφια | ||
| πέλια | πατόφτυαρα | bel | |
| ποίος | (ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος | ||
| σίτι͜α | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σκαλωστής | αυτός που ξεκινάει ένα έργο/δουλειά | ||
| ’σ’κώθανε | (εσ’κώθανε) σηκώθηκαν | ||
| σ’κώστε | (προστ.) σηκώστε | ||
| σταυροστράτ’ | σταυροδρόμι | ||
| τερείς | κοιτάς | ||
| τερούν | κοιτούν | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τουβραδί’ | κατά το βράδυ, τις απογευματινές ώρες | του βραδύ(ου) | |
| τρώγομ’ | τρώμε | ||
| τρώγομε | τρώμε | ||
| τσ̌αΐζετε | φωνάζετε, επιπλήττετε | ||
| τσ̌ιράχ’ | βαφτισιμιό, αναδεξιμιό, μαθητευόμενο τεχνίτη | çırak<çerāġ | |
| τσ̌ιράχι | βαφτισιμιό, αναδεξιμιό, μαθητευόμενο τεχνίτη | çırak<çerāġ | |
| τσ̌ουχούρ’ | γούβα, λάκκος | çukur | |
| υλιστής | αυτός που στραγγίζει κτ, κάνει κτ να στάζει | ||
| φοράς | φορές | ||
| ’φτάγω | (ευτάγω) κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| ’φτάει | (ευτάει) κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| χ̌έζ’ | χέζει | ||
| χορουγκίζ’ | ρέγχει, ροχαλίζει | ||
| ’χτάλευεν | (εχτάλευεν) έσκαβε | ||
| χταλεύομε | σκάβουμε | ||
| χωρίγουμες | χωριζόμαστε, χωρίζουμε |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αδά | εδώ | ||
| ακεί | εκεί | ||
| αλεπόν | αλεπού | ||
| αλεπός | αλεπού | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| αξάν | ξανά, πάλι | ||
| αούτ’ | αυτός/ή/ό/ά | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποπουρνού | απ’ το πρωί, κατά το πρωί, πρωινιάτικα | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| άρκον | αρκούδα | ||
| άρκονος | αρκούδας | ||
| άρκος | αρκούδα | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| αφκάτ’ | από κάτω | αφκάτου | |
| γάλι͜α | σιγά, αργά | αγαληνός < γαληνός | |
| γάλι͜α-γάλι͜α | αγάλι-αγάλι, σιγά-σιγά, σταδιακά | αγάλι<αγαληνός <γαληνός | |
| γιοκ | όχι | yok | |
| δέβα | (προστ.) πήγαινε | ||
| δεβάτε | πηγαίνετε | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| εκαικά | εκεί κοντά ακριβώς, εκεί κάτω | ||
| εκλώστεν | γύρισε, επέστρεψε | ||
| εκόλλτσες | κόλλησες, έδωσες φωτιά | ||
| ελάγγεψεν | πήδηξε | लङ्घ (laṅgh) | |
| εμουν | μας | ||
| εμπιστοσύνι͜αν | εμπιστοσύνη | ||
| έν’ | είναι | ||
| έναν ξα | λίγο, μια σταλιά | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| επέγ’ναν | πήγαιναν | ||
| επεκαικά | από εκεί πέρα | ||
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| επεκεικά | από εκεί πέρα, ύστερα | ||
| επήαν | πήγαν | ||
| επήανε | πήγαν | ||
| επήεν | πήγε | ||
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| επόρεσαν | μπόρεσαν | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| ερρούξεν | έπεσε | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθανε | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έσ’κωσεν | σήκωσε | ||
| έσπιγξεν | έσφιξε | ||
| ετέρεσαν | κοίταξαν | ||
| ετσ̌άιξεν | φώναξε | ||
| εύραν | βρήκαν | ||
| εύρηκαν | έβρισκαν | ||
| ευτάμε | κάνουμε, φτιάχνουμε | εὐθειάζω | |
| έφαεν | έφαγε | ||
| έφαες | έφαγες | ||
| εφέκετε | αφήσατε | ||
| έχομε | έχουμε | ||
| εχτάλευανε | έσκαβαν | ||
| εχτάλεψαν | έσκαψαν | ||
| ήμ’σωσεν | άφησε μισό | ||
| ημ’σωστής | αυτός που αφήνει κάτι μισό από την αρχική του ποσότητα | ||
| ’ίνουμες | γινόμαστε | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| κείμες | κειτόμαστε, ξαπλώνουμε | ||
| κέσ’ | προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο | κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κολλίζω | κολλάω, βάζω φωτιά, καταστρέφω | ||
| κουίζ’νε | φωνάζουν, λαλούνε, καλούνε κπ ονομαστικά | ||
| κουπιστής | αυτός που αντιστρέφει κτ, το γυρνάει ανάποδα | ||
| λαγγεύ’ | πηδάω/ει | लङ्घ (laṅgh) | |
| λαγγεύ’νε | πηδούν | लङ्घ (laṅgh) | |
| ’λάγγεψεν | (ελάγγεψεν) πήδηξε | लङ्घ (laṅgh) | |
| μακέλλια | σκαπάνες, τσάπες | μάκελλος/μακέλλῃ (μία + κέλλω=κοψιμο μιάς κατευθυνσης, μιας πλευράς) | |
| μέλ’ | μέλι | ||
| μεσανυχτί’ | την ώρα του μεσονυχτίου | ||
| μεσι͜άλ’ | διδακτική ιστορία, παραβολή, παροιμία | mesel/mes̱el | |
| νι͜ά | ούτε | ne | |
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ξηχωρίγανε | ξεχωρίστηκαν | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| ους | ως, μέχρι | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παίρομε | παίρνουμε | ||
| παραδέλφι͜α | ετεροθαλή αδέλφια | ||
| πέλια | πατόφτυαρα | bel | |
| ποίος | (ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος | ||
| σίτι͜α | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σκαλωστής | αυτός που ξεκινάει ένα έργο/δουλειά | ||
| ’σ’κώθανε | (εσ’κώθανε) σηκώθηκαν | ||
| σ’κώστε | (προστ.) σηκώστε | ||
| σταυροστράτ’ | σταυροδρόμι | ||
| τερείς | κοιτάς | ||
| τερούν | κοιτούν | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τουβραδί’ | κατά το βράδυ, τις απογευματινές ώρες | του βραδύ(ου) | |
| τρώγομ’ | τρώμε | ||
| τρώγομε | τρώμε | ||
| τσ̌αΐζετε | φωνάζετε, επιπλήττετε | ||
| τσ̌ιράχ’ | βαφτισιμιό, αναδεξιμιό, μαθητευόμενο τεχνίτη | çırak<çerāġ | |
| τσ̌ιράχι | βαφτισιμιό, αναδεξιμιό, μαθητευόμενο τεχνίτη | çırak<çerāġ | |
| τσ̌ουχούρ’ | γούβα, λάκκος | çukur | |
| υλιστής | αυτός που στραγγίζει κτ, κάνει κτ να στάζει | ||
| φοράς | φορές | ||
| ’φτάγω | (ευτάγω) κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| ’φτάει | (ευτάει) κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| χ̌έζ’ | χέζει | ||
| χορουγκίζ’ | ρέγχει, ροχαλίζει | ||
| ’χτάλευεν | (εχτάλευεν) έσκαβε | ||
| χταλεύομε | σκάβουμε | ||
| χωρίγουμες | χωριζόμαστε, χωρίζουμε |

