| Στιχουργοί |
Πόσον εζέλεψα, Λευτέρ’, τον θάνατον τ’ εσόν -ι! Νασάν εσέν που έσ̌κισες κι επήες σην Πατρίδαν! Τάμαν είχ̌ες κι εποίκες α’, εκεί ν’ αφήντς το ψ̌όπο σ’, εκεί σ’ άγια τα χώματα, τα καταματωμένα Νασάν εσέν Χατζ̌ηλευτέρ’, νασάν τ’ εσά τ’ ομμάτι͜α π’ εσπάλτσες ατα μαναχός κι επέρες τ’ ανοιγάρι͜α άμον ντ’ ευτάει ο οικοκύρτς όντες φεύ’ ας σ’ οσπίτ’ν ατ’ και όλια τα δουλείας ατ’ με τη σειράν εποίκεν Η Τραπεζούντα έστραψεν κι εκαπατεύτεν λίβι͜α κι η δείσα έρθεν κι ετσ̌όκεψεν κι εγέντον χαλαρδία κι ας ση Λαραχανήν απέσ’ είνας αητέντς εξέβεν· εσ’κώθεν ους τον ουρανόν κι εράεψεν τη στράταν κι εκόνεψεν σο Βέρμιον, ση Καστανιάς τον τόπον Μίαν εντώκεν τα φτέρα τ’, δεύτερον το κουδούκ’ν ατ’, εντώκεν απάν’ σο λιθάρ’ κι εγνέφ’σεν τον Χτενίδην: -Για σούκ’, Χτενίδη, άτυχε για σ’κώσον το λιθάρι σ’, σούκ’ κι έλα ας κοινωνίζω σε Πατρίδας κοινωνίαν, σούκ’ μη φογάσαι τον Θεόν, το κρίμαν παίρω απάν’ ι-μ’ Το λόγον ατ’ ’κ’ εμέσαξεν κι εξέβεν ο Χτενίδης: -Ατόσα χρόνια αδά ’πάν’ εσέναν ενεμέν’να· έλα, Λευτέρ’ ας κάθουμες και πέει με εκεί ντό είδες Μη λες μ’ απόθεν έρχ̌εσαι, εγροίκ’σα ’το ας σον χτύπον Ατόσα χρόνια αδά ’πάν’ ’κ’ έκ’σα αΐκον λαλίαν -Αν αρχινώ και λέγω σε ντό είδανε τ’ ομμάτι͜α μ’, φοούμαι θα χολιάσ̌κεσαι και θα κακοκαρδί͜εις με Ατώρα ’κ’ έχουμε καιρόν να κάθουμαι και λέω Θα λέγουμ’ ατα μαναχ̌οί ση στράταν σίτι͜α πάμε εκεί σον έρημον τον Άδ’ ν’ ακούγ’νε μας-ε κι άλλοι Ο Λυσσαρίδης π’ αναμέν’, τρανόν έν’ το χατίρ’ν ατ’! Εκείνος πα άμον εσέν τρανά μουράτι͜α είχ̌εν· μίαν κι άλλο να έλεπεν τον τόπον ντ’ εγεννέθεν Για έλ’ ατώρα σούκ’ απάν’ και πίασον το χ̌έρι μ’ ας πάμε ους τη Σουμελάν κρούομε την καμπάναν ν’ ακούγ’νε μας οι ζωντανοί σ’ όλιον την οικουμένην να στείλουμ’ ατ’ς το μένεμαν το μέγαν δι͜αρμενείαν: «Πατρίδας να μη χάν’ντανε άλλο αδά σον κόσμον κι ο καθαείς να θάφκεται σον τόπον ντ’ εγεννέθεν»
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| αδά | εδώ | ||
| αητέντς | αητός | ||
| αΐκον | τέτοιο/α | ||
| ακούγ’νε | ακούνε | ||
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| αναμέν’ | περιμένει | ||
| ανοιγάρι͜α | κλειδιά | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| απόθεν | από που, από όπου | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ατα | αυτά | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| αφήντς | αφήνεις | ||
| δείσα | ομίχλη | δεῖσα=υγρασία, λάσπη, βρωμιά | |
| δι͜αρμενείαν | συμβουλή, νουθεσία | μσν. ὁρμηνεύω < αρχ. ἑρμηνεύω | |
| δουλείας | (ονομ. πληθ.) δουλειές, (γεν. ενικ.) δουλειάς | ||
| εγεννέθεν | γεννήθηκε | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| εγνέφ’σεν | ξύπνησε | ||
| εγροίκ’σα | κατάλαβα | ||
| εζέλεψα | ζήλεψα | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκαπατεύτεν | σκεπάστηκε, καλύφθηκε, κλείστηκε σε κτ | kapatmak | |
| εκόνεψεν | εγκαταστάθηκε, φώλιασε, προσγειώθηκε | konmak | |
| έκ’σα | άκουσα | ||
| έλεπεν | έβλεπε | ||
| εμέσαξεν | έφτασε στη μέση | ||
| έν’ | είναι | ||
| ενεμέν’να | περίμενα | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| επέρες | πήρες | ||
| επήες | πήγες | ||
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίκες | έκανες, έφτιαξες | ποιέω-ῶ | |
| εράεψεν | έψαξε, γύρεψε, αναζήτησε | aramak | |
| έρθεν | ήρθε | ||
| εσά | δικά σου/σας | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| εσόν | δικός/ή/ό σου | ||
| εσπάλτσες | σφάλισες, έκλεισες εντελώς/πολύ καλά | ||
| έστραψεν | άστραψε | ||
| ετσ̌όκεψεν | κατέπεσε, επικάθησε, έκλινε υπό το βάρος | çökmek | |
| ευτάει | κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| θάνατον | θάνατος | ||
| θάφκεται | θάβεται | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| καθαείς | καθένας | ||
| κάθουμες | καθόμαστε | ||
| κακοκαρδί͜εις | κακοκαρδίζεις | ||
| κουδούκ’ν | ράμφος | ||
| κρούομε | χτυπάμε | κρούω | |
| λαλίαν | λαλιά, φωνή | ||
| λέγουμ’ | λέμε | ||
| λίβι͜α | σύννεφα | λίβος<λείβω | |
| λιθάρ’ | λιθάρι, πέτρα | ||
| μαναχ̌οί | μονάχοι | ||
| μαναχός | μοναχός, μόνος | ||
| μένεμαν | ειδοποίηση, μήνυμα, πληροφορία, παραγγελία | μήνυμα | |
| μίαν | μια φορά | ||
| μίαν κι άλλο | άλλη μια φορά | ||
| μουράτι͜α | επιθυμίες, πόθοι | murat/murād | |
| νασάν | χαρά σε | ||
| οικοκύρτς | οικοκύρης | ||
| όλια | όλα | ||
| όλιον | όλο, ολόκληρο | ||
| ομμάτι͜α | μάτια | ||
| όντες | όταν | ||
| οσπίτ’ν | σπίτι | hospitium<hospes | |
| ους | ως, μέχρι | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| ’πάν’ | (απάν’) πάνω | ||
| πέει | (προστ.) πες | ||
| πίασον | (προστ.) πιάσε | ||
| σίτι͜α | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σ’κώσον | (προστ.) σήκωσε | ||
| σούκ’ | (προστ.) σήκω | ||
| στείλουμ’ | στέλνουμε | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τρανά | μεγάλα | ||
| φεύ’ | φεύγει | ||
| φογάσαι | φοβάσαι | ||
| φοούμαι | φοβάμαι | ||
| χαλαρδία | πλημμύρα χειμάρρου | ||
| χάν’ντανε | χάνονται, διώχνονται | ||
| χατίρ’ν | χάρη, σεβασμός, υπόληψη | hatır/ḫāṭir | |
| χολιάσ̌κεσαι | θυμώνεις, αγανακτάς | ||
| ψ̌όπο | ψυχούλα |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| αδά | εδώ | ||
| αητέντς | αητός | ||
| αΐκον | τέτοιο/α | ||
| ακούγ’νε | ακούνε | ||
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| αναμέν’ | περιμένει | ||
| ανοιγάρι͜α | κλειδιά | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| απόθεν | από που, από όπου | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ατα | αυτά | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| αφήντς | αφήνεις | ||
| δείσα | ομίχλη | δεῖσα=υγρασία, λάσπη, βρωμιά | |
| δι͜αρμενείαν | συμβουλή, νουθεσία | μσν. ὁρμηνεύω < αρχ. ἑρμηνεύω | |
| δουλείας | (ονομ. πληθ.) δουλειές, (γεν. ενικ.) δουλειάς | ||
| εγεννέθεν | γεννήθηκε | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| εγνέφ’σεν | ξύπνησε | ||
| εγροίκ’σα | κατάλαβα | ||
| εζέλεψα | ζήλεψα | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκαπατεύτεν | σκεπάστηκε, καλύφθηκε, κλείστηκε σε κτ | kapatmak | |
| εκόνεψεν | εγκαταστάθηκε, φώλιασε, προσγειώθηκε | konmak | |
| έκ’σα | άκουσα | ||
| έλεπεν | έβλεπε | ||
| εμέσαξεν | έφτασε στη μέση | ||
| έν’ | είναι | ||
| ενεμέν’να | περίμενα | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| επέρες | πήρες | ||
| επήες | πήγες | ||
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίκες | έκανες, έφτιαξες | ποιέω-ῶ | |
| εράεψεν | έψαξε, γύρεψε, αναζήτησε | aramak | |
| έρθεν | ήρθε | ||
| εσά | δικά σου/σας | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| εσόν | δικός/ή/ό σου | ||
| εσπάλτσες | σφάλισες, έκλεισες εντελώς/πολύ καλά | ||
| έστραψεν | άστραψε | ||
| ετσ̌όκεψεν | κατέπεσε, επικάθησε, έκλινε υπό το βάρος | çökmek | |
| ευτάει | κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| θάνατον | θάνατος | ||
| θάφκεται | θάβεται | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| καθαείς | καθένας | ||
| κάθουμες | καθόμαστε | ||
| κακοκαρδί͜εις | κακοκαρδίζεις | ||
| κουδούκ’ν | ράμφος | ||
| κρούομε | χτυπάμε | κρούω | |
| λαλίαν | λαλιά, φωνή | ||
| λέγουμ’ | λέμε | ||
| λίβι͜α | σύννεφα | λίβος<λείβω | |
| λιθάρ’ | λιθάρι, πέτρα | ||
| μαναχ̌οί | μονάχοι | ||
| μαναχός | μοναχός, μόνος | ||
| μένεμαν | ειδοποίηση, μήνυμα, πληροφορία, παραγγελία | μήνυμα | |
| μίαν | μια φορά | ||
| μίαν κι άλλο | άλλη μια φορά | ||
| μουράτι͜α | επιθυμίες, πόθοι | murat/murād | |
| νασάν | χαρά σε | ||
| οικοκύρτς | οικοκύρης | ||
| όλια | όλα | ||
| όλιον | όλο, ολόκληρο | ||
| ομμάτι͜α | μάτια | ||
| όντες | όταν | ||
| οσπίτ’ν | σπίτι | hospitium<hospes | |
| ους | ως, μέχρι | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| ’πάν’ | (απάν’) πάνω | ||
| πέει | (προστ.) πες | ||
| πίασον | (προστ.) πιάσε | ||
| σίτι͜α | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σ’κώσον | (προστ.) σήκωσε | ||
| σούκ’ | (προστ.) σήκω | ||
| στείλουμ’ | στέλνουμε | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τρανά | μεγάλα | ||
| φεύ’ | φεύγει | ||
| φογάσαι | φοβάσαι | ||
| φοούμαι | φοβάμαι | ||
| χαλαρδία | πλημμύρα χειμάρρου | ||
| χάν’ντανε | χάνονται, διώχνονται | ||
| χατίρ’ν | χάρη, σεβασμός, υπόληψη | hatır/ḫāṭir | |
| χολιάσ̌κεσαι | θυμώνεις, αγανακτάς | ||
| ψ̌όπο | ψυχούλα |
Ο Λευτέρης Ελευθεριάδης ήταν από την Λαραχανή της Ματσούκας του Πόντου. Πέθανε στον Πόντο στις 16 Αυγούστου του 1988, όταν επισκέφτηκε το χωριό του. Την ίδια περίοδο βρισκόταν στον Πόντο και ο Κώστας Διαμαντίδης, ο οποίος μαθαίνοντας το θάνατο του, έγραψε το παρόν ποίημα.
