Κεφάλαιο 3

Όνταν είδεν εγείνο την ημέραν ο Πέτρον ο μικτάρ’ς τη γυναίκαν ατ’ την Παρθέναν να κλώσ̌κεται καραμουτωμέντσα ας σο Ψ̌ωμι͜άρ’, ας σον ψαλάφι͜ον τση Σωνίτσας κι έκ’σεν τ’ αφορμάσ̌ι͜α και τα ζουκακέματα τση Σ̌αλακίνας, εδώκεν κι επέρεν χράς, εκορδυλίασεν τ’ οφρύδ’ κι ελίβωσεν το κατσίν ατ’. Ας ση χολήν ατ’ έρθεν κι εκιτρινίασεν, εθαρρείς το σαριλούκ’ ερρούξεν απάν’ ατ’. Το γιογουνλούκ’ τση Σ̌αλακίνας πολλά ετοκούνεψεν ατον. Εστάθεν έναν ξάι αρ’ αέτσ’ άμον ζαλαλωμένος κι επεκεί εβουρι͜άστεν κι εζούλτσεν το πουίκ’ δεξι͜ά-ζεβρι͜ά κι εξέγκεν την ταπακέραν ατ’ να τυλίζ’ έναν τσίχαρον.

-Καλά λέει, ερχίνεσεν, τεμέκ εμείς πα επήγαμε σα ποδάρι͜α τ’ς για την ανεψ̌ι͜άν ατ’ς κι η Σ̌αλακίνα πα έδειξε μας τον Σ̌αλάκ’ με τη βουλήν ατ’. Έικιτι, σ̌ασ̌κούν μιλέτ’! Κι ατσ̌άπα τη Σ̌αλακίναν τη Βάβαν πα τσ’ ερωτά ’τεν πόσ’ ωβά γίν’νταν φούστ’ρον; Και τον ασ̌ούκ’ν ατ’ς τον Σ̌αλάκ’, ’κ’ είπες ατεν, ποίος δί’ ατον τ’ άλογον και τα τσ̌αρούχ̌ια και πάει απ’ οπίσ’ εθε; Και ’κ’ είπες ατεν, η Ζάβερα έχ̌’ κι είναν μικτάρ’, Πέτρον λέγ’ν’ ατον· κι οσήμερον η βουλή του Σ̌αλάκ’ κι η βουλή όλιον του χωρί’ εγείνος έν’; Αρ’ ατώρα, Παρθένα, θα ’λέπ’ς κι εσύ με τ’ ομμάτι͜α σ’ ως πού καικά θα πάει η Σ̌αλακίνα με τα τσ̌αζιλούκια τ’ς. Ατά τ’ ακούλια κι ατά τα λόγια τ’ς, όλια ας σα μυτία τ’ς θα ’γβαίν’νε. Εγώ αν ’κ’ ευτώ ατεν και ρούζ’ σα ποδάρι͜α σ’ και παρακαλεί σε, εμέν Πέτρον να μη λέγ’νε με.

-Πέτρον, ποδεδίζω την ψ̌η σ’, μη στεναχωρεύκεσαι και τυραννί͜εις κι εμέν, λέει ατον κι η Παρθένα. Εσύ ατώρα είνας μικτάρ’ς άνθρωπος, χωρίς χρέος κι ανάγκιαν, ντό να σ’κούσαι βάλλτς το κιφάλι σ’ με τη Σ̌αλακίναν, γραίαν γυναίκαν, για την ορφανήν την ανεψ̌ι͜άν ατ’ς; Εθαρρείς εχάθαν τα κορίτσ̌ι͜α ας σον κόσμον. Αρ’ εγείνε, η μαύ’σσα, ο Θεός τ’ εποίκεν, τρία κορίτσ̌ι͜α κι άλλο έχ̌’, τ’ εγεινές κεντί, κι εσύ πα ντο είδες τεά κι επεκατήβες σην ανεψ̌ι͜άν ατ’ς; Την ορθίαν αν θέλτς, εμέν πα κάπως βαρύν έρθε με ντο ’κ’ εδώκε μας λόγον για την ανεψ̌ι͜άν ατ’ς χωρίς αντίλογον· ὰμα αέτσ’ πα έπρεπεν να ’φτάει. Ζαρωτά κάθκα κι ορθά κρίσον, λέει ένας λόγος. Αν θέλ’ να γυναικίζ’ αδελφό σ’, εσύ πα. γιατί να ’ληγορείς; Αρ’ ας έρ’ται μίαν ας ση Ρουσίαν πας̌ κ’ επήγεν ν’ απομέν’ εκέσ’; Ελέπ’ κι εγείνος με τ’ ομμάτι͜α τ’ και πεγνεύκεται και παίρ’ είναν ας σοι τρεις ατουν, τα τρία πα φωταγμένα κορίτσ̌ι͜α είν’, τ’ έναν τ’ άλλο ’κι κομπών’νε. Κι εγείν’ η κουρεμέντσα, τεά σ’ όνεμα σ’ ομνεί: -Ο Πέτρον κι ο Πέτρον τ’ εμέτερον, με την τιμήν, γουρπάν’ ατ’, και με τ’ ιχτιπάρ’, ο Θεός να χαρί͜ει σ’ ατον, Παρθένα, πουλί μ’. Να έλεγεν κι έναν κακόν λόγον για τ’ εσέν πα, τσ’ έκλαιεν; Γουρπάν’ -τ- σ’ η Παρθένα σ’, Πέτρον, έλα μη χαλάντς την καρδία σ’· άφ’ς τσ’ ανθρώπ’ς ας ευτάγ’νε ήντι͜αν κόφτ’ ο νους ατουν, ας αντρίζ’νε την ανεψ̌ι͜άν ατουν άμον ντο θέλ’νε κι όνταν θέλ’νε. Εγείν’ ζατί μετ’ ημ’σόν ψ̌ην ζούνε, μη πατείς κι εσύ ση γούλαν ατουν. Ατό ’ς σον Θεόν πα ’κ’ έν’ δεχτόν.

Ο Πέτρον ζατί η χολή ας σο μυτίν ατ’ έσταζεν, εγέντον ατώρα τσ’ Αγίας Κερεκής τ’ άψιμον.

-Ντό είν’ ατά ντο λες, Παρθένα; εχπαράγεν ατο. Εσύ ξάι εχάσες το νου σ’; Γιόξαμ’ ’κ’ είχ̌ες, ντό θ’ εχάν’νες; Εγώ πα εθάρρ’να κάτ’ναν έχω.

Τεμέκ εγέντς κι εσύ έναν με τη Σ̌αλακίναν, την -αχά κά’ θ’ έλεγα, ὰμα ξαν ας φτύγω το δι͜άβολον- να φάζετε το κεπαζελούκ’ κοτσ̌ά είναν μικτάρ’ με τ’ όνεμαν; Κρίμαν ντο είσαι και κυρού θεγατέρα. Εγώ ατό ’ς σ’ εσέν ’κ’ έμευα ’το. Αρ’ αέτσ’ έπαθεν ερίφ’ς και είπεν, να έ͜εις σ̌κύλον και σύρ’ με το λύκον. Τεμέκ εμείς όσον τον Τσάν’ με το γιον ατ’ πα ’κ’ εγέμες; Εστάθαν αλογάντ’ να δι͜αβαίν’ οι γαϊδιράντ’; Αρ’ αν ’κ’ έμαθες ατ’ ακόμαν, άκ’σον ατ’ ατώρα: Η Σ̌αλακίνα αναμέν’ ντο έρχουμες τη Σάββαν να έρ’ται ο παραγιόν του Τσάν’, ο Γιάννες τση Μουράτ-κουζης, ψαλαφά την ανεψ̌ι͜άν ατ’ς σο γιον ατ’ τον Κωσταντίνον. Για τ’ εγείνο εμάς λόγον ’κ’ εδώκεν· έσπειρε μας να φυτρώνουμε με του Σ̌αλάκ’ τη βουλήν. Κι εσέν τ’ ομμάτι͜α σ’ ντό λέγ’νε σε; Ατσ̌άπα τα κορίτσ̌ι͜α τση Σ̌αλακίνας ντο λες εσύ, τα τρίαν εντάμαν να παίρτς ατα, έρχουνταν σο νύχ̌’ το κόφτ’ και σύρ’ και χάν’ ανεψ̌ι͜ά τ’ς; Και ποίος έν’ άξιος ση Ζάβεραν να παίρ’ τη Σωνίτσαν ας εμόν τον αδελφόν κι ανέτερον; Κι επεκεί λες με ν’ αφήνω εγώ το Σ̌αλάκ’ και τη Σ̌αλακίναν να ’φτάγ’νε ντο θέλ’νε, να δίγ’νε έναν τσ̌οβαχούρ-τασ̌ιν του Τσάν’ τον κοτσοπέτεινον! Νασάν εσέν με το νου σ’, Παρθένα, ρίζα μ’. «Har eden kâr etmez»¹, είπεν κι ο Τούρκον. Εμέν Πέτρον λέγ’νε με. Εμέν η μάνα μ’ ερριψισμάτ’ ’κ’ εποίκε με. Αρ’ εγώ, να, μα την Παναγίαν -κι εποίκεν τον σταυρόν ατ’- αγίγον κορίτσ’ σα χ̌έρι͜α τουν ’κι αφήν’ ατο, μη φογάσαι· κι ο Θεός πα ντο δέχκεται ατό έν’. Φέρε με το καλαμάρ’ και το στουράκι μ’ θα δι͜αβαίνω αδά σα τικιάνια καικά. Θα ’φτάγω τεμπίχ’ τον Κοκόζ’ άμον ντο κλώσ̌κεται ο Σ̌αλάκ’ς ας σην Άρτασαν, να λέει ατον κι έρ’ται ευρήκ’ με. εγείνον ας βάλλω εγώ σο χ̌έρ’ και τ’ εσόν τη Σ̌αλακίναν με την ανεψ̌ι͜άν ατ’ς τσί ακούει ατ’ς;

Η Παρθένα άμον ντο έμαθεν τα νιέτι͜α τση Σ̌αλακίνας κι έκ’σεν τ’ ομνύγματα του Πέτρονος, άλλο ’κ’ ελάλεσεν. Ο Πέτρον, χα έτον εβράδυνεν κιόλα, εσέγκεν σα μὲσα τ’ το καλαμάρ’, έρπαξεν το στουράκ’ν ατ’ κι εξέβεν.

***

Ο ήλιον εκλώστεν σου Σταματί’ το ραχ̌ίν απάν’, όνταν επεχ̌αιρέτ’σαν την Κερεκήν την ημέραν κι εδέβαν κα’ ας σα Τσ̌ικομάντρι͜α η Σ̌αλακίνα με την ανεψ̌ι͜άν ατ’ς τη Σωνίτσαν.

Τ’ αλατί’ τ’ ορμάν’ με το Μέγαν και το Μικρόν τ’ ομάλ’ν εθε κάποσον εκράτεσεν ατ’ς, ώσνα εσέβαν τσ̌ιπ σον κατέφορον το στρατόπον απέσ’ καικά σ’ Οξέας, αποκεφαλού σο Λεφτοκαρέν’. Επεκεί κι κάθεν αρτούκ τ’ οξέας, αραία, παμπάλαια, θερι͜ακωμένα οξέας με τα κλαδία τουν άμον δρακοντόφιδα, ’πισταύρι͜α εγκαλιασμένα τ’ έναν τ’ άλλο και το φύλλον κλειδωμένον, τιδέν ας σον ουρανόν ’κι αφήν’νε να φαίνεται. Ώσνα ’γροικούν ατο επήγαν κι εξέβαν σην ανοιχτίαν κι εκατήβαν σ’ Ακρίτα το πεγάδ’.

Πέραν-θέμπεραν ανεφόμαλα τα τσ̌αΐρι͜α σο Λεφτοκαρέν’ με το χορτάρ’ σο γόνατον κι απέσ’ κέσ’, άμον ραχ̌ία τα παλαιά με τα ’πιβόλια τ’ απίδι͜α με τ’ οσπίτι͜α σην εβόραν ατουν. Ολόγερα πουδέν φύλλον ’κ’ ελαΐσκουτον και νέ λαλίαν και νέ τσιρνίαν. Ζέστι͜α κι έναν λόχα γομάτον, ας σου χορταρί’ την αθέραν, εντώκεν σον πρόσωπον ατουν. Ψηλά σον ουρανόν, απάν’ σην Ανάλεψην, έναν κορδύλ’ λίβος εσάρεψεν κι εσ̌κέπασεν τον ήλιον.

Η Σ̌αλακίνα κι η Σωνίτσα εσπόγγ’σαν τα ιδρώματα τουν, εντώκαν κρύον νερόν σον πρόσωπον ατουν, εσερινλιαεύταν κι επενεγκάσταν έναν ξάι. Κι επεκεί έπιαν μίαν δεύτερον νερόν ας σο κρενόπον κι εσ’κώθαν εσέβαν σο στρατόπον, ντο πάει ’πιζάρι͜α από ’φκά κέσ’ ας σ’ Οξέας και κατηβαίν’ σου Ζιγκανάντων τ’ οσπίτι͜α. Επεκεί και πλάν θα ’μπαίν’νε σ’ ομάλ’ τη στράταν, το σ̌κίζ’ ίσα το τσιφινλούκ’ σ’ ορμανοκώλια και πάει σο Ψ̌ωμι͜άρ’.

Έμπρου κέσ’ η Σ̌αλακίνα κι απ’ οπίσ’ ανεψ̌ι͜ά τ’ς η Σωνίτσα, επήγαν ληγάρι͜α-ληγάρι͜α κι εδέβαν του Ζιγκάν’ τ’ οσπίτι͜α· κι άμον ντ’ εκλώσταν κι ομάλτσαν σου Ψ̌ωμι͜αρί’ τη στράταν, ακόμαν σα καφούλια ’κ’ επρόφτασαν να κρύφκουν, έναν σουρίν ανθρώπ’ έκοψαν τη στράταν ατουν· είνας-είνας ελάγγεψαν άμον λιάσ̌-κουσ̌ία από ’πέσ’ ας σα τσιφίνια, άλλ’ απ’ έμπρου κι άλλ’ απ’ οπίσ’ κι εσέγκαν ατ’ς ση μέσεν.

-Παναγία! ετσ̌ίαξεν η Σ̌αλακίνα κι εκλώστεν εγκαλιάστεν τη Σωνίτσαν.

-Μανίτσα μ’! εκούιξεν η Σωνίτσα κι εγρίβωσεν σην εγκάλιαν ατ’ς.

-Θεία Μαρούλα, αδελφίτσα μ’ Σώνα, μη αχπαράγεσ’νε, εκαλάτσ̌εψεν ας όλτς πρώτα η Παρθένα, όσον επόρ’νεν γλυκέα, κι έτρεξεν επεχώρτσεν κι εφίλεσεν τσοι δύ’ς ατουν πα απάν’ σα δάκρυ͜α τουν. Απ’ εμάς ντ’ άχπαράγεσ’νε; Εμείς είμες· εμείς τ’ εσέτερον κι εσείν’ τ’ εμέτερον- κι εφίλεσεν αλλομίαν κι άλλο τη Σωνίτσαν απέσ’ σ’ οφρύδι͜α.

Ετέρεσεν οτότε η Σ̌αλακίνα, έρθεν εσίμωσεν ατ’ς τση Παρθένας αδελφόν, ο Συμιώντς, απ’ οπίσ’ ατ’ ο Πέτρον ο μικτάρ’ς με το μουρμουλιάρ’ το στουράκ’ν ατ’ κι απ’ οπίσ’ ’ς σ’ εγείνον οι ζαπτϊέδες, είνας ας σ’ έναν κι άλλος ας σ’ άλλο το μέρος.

-Θεία Μαρούλα, επαραπονέθεν η Παρθένα, απ’ εμάς πα τεά ντό φογάσ’νε, νε, θεία; Ατόσα χρόνια φίλ’ και γειτονάδες εμπαίνουμε κι εγβαίνουμε και ντό κακόν είδετεν απ’ εμάς; Κι άμον ντ’ εθέλεσαμε να ’φτάμε έναν συγενότεν και να ’φτάγω κι εγώ είναν συνύφ’σσαν τση καρδίας ι-μ’, τη Σωνίτσαν, ποδεδίζ’ ατεν εγώ, εσύ τεά ’κ’ επόρεσες να λες το «ναι», άμον ντο είπες ατο για τον Τσάν’. Τεμέκ ατόσον έτον το χατίρ’ν εμουν; Εγώ αέτσ’ είναν μάναν έχω και σην καρδία μ’ απέσ’ αν αραεύ’ς δύο θα ’βρήκ’ς, είναν εγείνεν κι είναν εσέν· κι εσύ πώς ’κι θέλτς να χαρί͜εις με είναν αδελφήν, σίτα είναν πα ’κ’ έχω, νε, θεία; Κρίμαν σα χαβεσλούκια μουν και κρίμαν σ’ ιχτιπάρι͜α μουν.

-Βάι εμέν την άχαρον, Παρθένα, ρίζα μ’, ερχίνεσεν να κλαύκεται κι η Σ̌αλακίνα η Μαρούλα. Άσ̌κεμα ’κι λες, όλια με την εγάπ’ και το χαβεσλούκ’ γίν’νταν αδά σον κόσμον, το χατίρ’ πα κι η συγενότε πα. Κι εγώ πα, εσύ την καρδία μ’ εξέρτς, ας όλτς τσοι γειτονάδες εσάς έχω απάν’ κι απανώτερα. Τη μάνα σ’ ζατί ας σ’ εξέρω εγώ-εμέν κιάν’ άμον αδελφήν λογαρι͜άζ’ ατεν· κι εσέν πα και τον Πέτρον πα, να βάι εμέν, σου παιδίω μ’ τον οδόν έχω σας. Κι αν έτον κουσμέτ’ να γίνεται η Σωνίτσα μουν συνύφ’σσα κι αδελφή σ’, άμον ντο λες, εγώ μη είμαι παλάλα, που ’κι θ’ εθέλ’να να γίνεται τ’ ολουνέτερον η καρδία πα και του Θεού το θέλημαν πα;

Ὰμα ο Θεός όνταν έπλασεν τη μάναν, με την εγάπ’ του παιδί’ εγόμωσεν την καρδίαν ατ’ς να χ̌αίρεται και να πονεί για τα παιδία τ’ς, όσον χ̌αίρεται και πονεί ο Θεός για τ’ όλιον τον κόσμον. Με την ευκήν του Θεού να γίνεσαι κι εσύ μάνα, να ’γροικάς ας σην καρδίαν τση μάνας. Έναν καντζόπον ρέφος έτον η Σωνίτσα μ’, όνταν επέθανεν αμουρατσούζαινα η μάνα τ’ς κι επέρα ετράνυνα ’τεν άμον μάνα με τ’ άλλα τα παιδία μ’ κι άμον πρωτικάρι μ’ επαρέλεπα ’τεν, Παρθένα, πουλί μ’.

Η Σωνίτσα αποκουμπιγμέντσα με τον πρόσωπον σ’ ωμίν τση θείας ατ’ς, άμον ντ’ έκ’σεν τα λόγια τ’ς, ερχίνεσεν ν’ ανασύρ’ και κλαίει. Έναν τεσελέν εκ Θεού εδώκεν σην καρδίαν τση Σ̌αλακίνας το κλάψιμον τση Σωνίτσας.

-Ατώρα η τριμελεμέντσα μ’, λέει, εγέντον τσ’ ηλικίας· με τ’ όνεμαν του Θεού θ’ αντρίζ’ και πάει σο καλόν ατ’ς. Ὰμα εμείς πα οι γονέοις είμες κι εγώ πα άμον μάνα πράττ’ να ’ξέρω το μεκατίρ’ του παιδί’ μ’, να ’φτάω το χρέος ι-μ’. Είπα τη Σωνίτσα μ’, αγίκον προκομμένον παιδίν, ’κ’ επορώ να ’φτάγ’ ατεν κάτριν άμον κάποιοινους και να δίγ’ ατεν ήντιναν θέλω ’γώ και τηνάν ’κι ’ξέρ’ ατέ, δίχως το θέλημαν ατ’ς και δίχως τη βουλήν του κυρού ατ’ς.

Ατά είπα σε, Παρθένα, ρίζα μ’, όνταν έρθες σο ψαλάφι͜ον ατ’ς για τον αντραδελφό σ’ κι ατά, εθαρρώ, έπρεπεν άμον μάνα να λέγω σε. Όλ’ εμουν έναν ψ̌ην χρωστούμε σον Θεόν. Αν εδώκαμε λόγον οψέ το βράδον σου Τσάν’ πα, εγώ του κιφαλί’ μ’ ’κ’ εποίκα ’το δίχως τ’ ατεινές το ρι͜ατέτ’. Πρώτα ατέν ερώτεσα κι ατέ είπεν το «ναι» κι ατέ πα είδεν κι εξέρ’ τον παιδάν.

Εγώ τεβεκιάλια ας ση Σωνίτσα μ’ αν εθέλ’να να δίγω λόγον, θ’ εδούν’να το εσάς, τ’ εμόν κι εξερμέντς ανθρώπ’ς. Ὰμα πώς να έλεγα ’τεν αν θέλ’ να παίρ’ το Γιάννεν τ’ εσέτερον, σίτα εγείνος έν’ ση Ρουσίαν κι η Σώνα νέ είδεν, νέ εγνώρτσεν ατον καμίαν; Ατό εθαρρώ, νέ ανθρώπ’ θ’ εποίν’ναν ατο καπούλ’ νέ κι ο Θεός. Κι επεκεί λέτε τεά εφογέθαμε απ’ εσάς. Εμείς εφογέθαμε γιόξαμ’ εσείν’; Κι ας σον ηαυτόν εσουν πα ’κ’ εντράπετε να κοβαλείτε απ’ οπίσ’ εσουν τσοι ξέντς και τσ’ αλλόπιστους; Χά, καλόν, θ’ εκόφτετε την στράταν εμουν· ατουνούς τσ’ αφορισμέντς πα ντό θ’ εποίν’νετε, πόλεμον θ’ έσ’κωνετε απάν’ εμουν;

Πέτρον, γουρπάν’ -τ- σ’ , Παρθένα, πουλί μ’! Μα τ’ αγείνον τον ουρανόν, που τερεί μας απο ’πάν’ καικά! Ας σα παιδία μ’ αν χωρίζω σας, σην πιρνήν να μη εβγαίνω. Θεκέστε το χ̌έρ’ σην καρδίαν εσουν και τερέστε σον Θεόν κιάν’. Τιδέν κακόν ’κ’ εποίκαμε σας να κακύνετε, σίτ’ έστεκετε Θεού χαράν, και σ’κώνετε τον κόσμον απάν’ εμουν. Οίδετ’ εσείν’ κι ο Θεός εσουν. Αφήστε μας ας πάμε, ας έρ’ται κι ο Σ̌αλάκ’ς, άχαρον, σ’ οσπίτ’ν ατ’ και τερούμε ντό λέει κι εγείνος. Εμείς ας σο χωρίον ’κι θα φεύουμε. Ήντι͜αν έν’ το κουσμέτ’ του παιδίων, με τ’ όνεμαν του Θεού θα γίνεται· εμείς μη γίνουμες σεπέπ’.

Η Σ̌αλακίνα εποίν’νεν τα παρακαλίας ατ’ς, τα χ̌είλια τ’ς εσυμπίασαν κι οι άλλ’ εκαραμούτωσαν κι εφουκρούσαν. Εκεί απάν’ έσ’κωσεν κι η Σωνίτσα το κιφάλ’ν ατ’ς κι εσπόγγ’σεν με του λετσ̌εκί’ ατ’ς την άκραν τα δάκρυ͜α τ’ς.

Οι δύ’ οι ζαπτϊέδες, τρί’ ατίμι͜α οπίσ’ ας σο μικτάρ’, άμον ντο είδαν τον πρόσωπον ατ’ς, εντώκαν τ’ ωμία είνας με τον άλλον κι επουσ̌τούρτσαν:

-Andır kalsın gavurun kızı! Güzel mı, güzel! Petro efendi’nin hakkı var!²

Ας σοι δύ’ς είνας ατουν πα Τόνγιαλης έτον κι ας σα ρωμαίικα πιλπίλ’ έστεκεν.

-Σ̌αλακίνα κίρβα, είπεν, μη τυρι͜αννίγεσαι. Την έμορφον ’κ’ ερωτούν ατεν, τίναν θέλ’ να παίρ’· ήντσαν προφτάν’ κι ήντσαν επορεί παίρει͜ ατεν· κι ο Θεός πα εγείνον ευλογίζ’.

Ενετριχ̌ίασεν άμον ντο έκ’σεν του Τούρκονος τα κεναΐα η Σωνίτσα κι εκατήβασεν το λετσ̌έκ’ν ατ’ς κι άλλο χαμελά, απάν’ σ’ ομμάτι͜α τ’ς.

-Ο Θεός τ’ ομμάτι͜α σουν να ’γβάλλ’, γαμαρισμένα σ̌κυλία! είπεν απέσ’ σο νουν ατ’ς η Σ̌αλακίνα η Μαρούλα. Ὰμα εσείν’ ντό κουσούρ’ έχ̌ετε; Ο Θεός να ’ρ’ται ας σο δίκαιον ατ’, που κοβαλεί σας απ’ οπίσ’ ατ’ αδά κέσ’! Κι εμαυροφόρεσεν, άλλο λαλίαν ’κ’ εξέγκεν κι ο νους ατ’ς επήγεν σον Σ̌αλάκ’: Ατώρα νά ’ξερεν, ο μαύρον κι εγείνος, τα γεσιρλούκια ντο σύρ’ η γυναίκα τ’ κι ανεψ̌ι͜ά τ’. Ατσ̌άπα θα έρ’ται απόψ’ σ’ οσπίτ’ να δί’ κι εγείνος έναν καρι͜άρ’ και γίνεται σ’ έναν μέρος το κορίτσ’; Φογάται κάτ’ παθάν’ κιόλα - Χριστός μετ’ ατό- κι οτότε τσί θα σύρ’ το κρίμαν και την καμονήν εθε.

***

Ανθρώπ’ «τον άγιον τηνάν έχ’νε την δόξαν ατ’ εξέρ’νε», λέει ένας λόγος. Η μαύ’σσα η Σ̌αλακίνα, τον άγιον τηνάν είχ̌εν πα τη δόξαν ατ’ ’κ’ έξερεν. Άντρας ατ’ς, ο Σ̌αλάκ’ς, ναι, ὰμα πώς να έξερεν ατο κιόλα. Εγείνος ας σ’ εγνώρτσεν ατον κιάν’ απ’ οπίσ’ ’ς σ’ άλογα, έρθεν κι εγράστεν κι έναν ημέραν αν ευρίουτον σ’ οσπίτ’, δέκα σα στράτας εκείτον. Τ’ έναν τ’ άλογον εψόφιζεν, τ’ άλλο εγόραζεν. Πάντα πα άσπρον θ’ έτον τ’ άλογον ατ’. Γιώρ’, έκουεν κι Αγέρ’ς με τ’ άσπρον τ’ άλογον πολλά εσάρευεν ατον. Όσα η Σ̌αλακίνα εκατηβαίν’νεν σο βασιλιακόν το δρόμον σα τικιάνια καικά, ν’ αγοράζ’ αλατόπον για τ’ οσπίτ’, όλτς τσοι κατιρτσ̌ήδες εστάλιζεν κι είναν-είναν ερώτανεν: «Σ̌αλάκ’ Γιώρ’, kır at var, gördun mü»³

Ας σο ταμαχκιαρλούκ’ν ατ’, άχαρον, εφόρτωνεν τ’ άλογα ας σο έσωζαν και φάζλαν και το κριθάρ’ν ατουν κούτ’κον, βίρι͜α εταγιαντούρευεν ατα και τα γιαγούρι͜α ας ση ράχ̌ι͜αν ατουν καμίαν εξούκ ’κ’ εγίνουσαν· πάντα τα σεμέρι͜α τουν εκράν’νεν κι εγόμωνεν κουτούνια. Γόμωσον, γόμωσον, έμαθεν το σεμερτσ̌ιλούκ’ κι όσα ευρίουτον σ’ οσπίτ’ν ατ’, είχ̌εν ’κ’ είχ̌εν σεμερί’ ανάγκην, σεμέρι͜α έχτιζεν. Ὰμα τεγμέ πα ’κ’ εύρηκεν άμον εγείνον τογρήν κατιρτσ̌ήν να πουλεί σοούντα κι έναν-δύο επ’ εγείνα. Κατιρτσ̌ιλούκ’, σεμερτσ̌ιλούκ’, δύο ζενιαχάτι͜α ο χερίφ’ς σο χ̌έρ’, εγέρασεν κι επέμ’νεν μετ’ εγείνα και για τον κόσμον ’κ’ είχ̌εν καιρόν να νουνίζ’. Επέγ’νεν απ’ οπίσ’ ’ς σ’ άλογον με τα παλαιτσ̌άρ’χα, ετραγώδ’νεν κι εσ̌ύριζεν· επεμέν’νεν σ’ οσπίτ’ να χτίζ’ σεμέρι͜α, σίτ’ έχτιζεν, σίτ’ εσ̌ύριζεν κι ετραγώδ’νεν κιόλα.

Όνταν έχτ’σαν τον τέμ’νον σου Δαβαρί’ τον Αγέννεν και τα εικόνας εθε, τα σταυρούς και τα καντήλας καινούρχα, ετσαραμπούλιζαν, επήγεν σην εγκλησίαν κι ο Σ̌αλάκ’ς κι εστάθεν ση μέσεν απέσ’. Κι επεκεί επέρεν επεκούμπ’σεν απάν’ σ’ έναν στασίδ’, επ’ εγείνα το κρατούν σα χ̌έρι͜α τουν άμον δεσπότ’ πατερίτσαν, έσ’κωσεν το κιφάλ’ν ατ’ από κάθεν κιάν’ και σίτα τερεί και θαμάζ’ τα ζωγραφίγματα ας σ’ έναν την άκραν σ’ άλλο, φιου-φιου-φιου...ερχίνεσεν έναν λαφρόν σ̌ύριγμαν, ούσνα ετέρεσεν κι ετελείωσεν ατα· κι ατό έτον εγκλησία τ’, εφέκεν κι εξέβεν.

Ατώρα πα, το χρόνον ντο έρθεν η σειρά ν’ αντρίζ’ η Σωνίτσα, εψόφεσεν τ’ άλογον ντο είχ̌εν, εγόρασεν έναν έτερον, -ξαν άσπρον- ὰμα την παράν όλιον ’κ’ είχ̌εν να δί’, εγέντον κεφίλτς ο Μουτάφ’ς ο Πέτρον, ο μικτάρ’ς, εδώκεν έναν σενέτ’ θα ’ξοφλίγεται, έτρεχ̌εν, εράευεν να πιάν’ κιρόπα άν’ και κα’, ας σην Τραπεζούντα ως την Άρτασαν, την Κιμισ̌χανάν, το Παϊπούρτ’, ν’ αποθάν’ καιρόν ’κ’ είχ̌εν ο χερίφ’ς, πού να ’ρχουτον σ’ οσπίτ’; Και να ’ρχουτον πα, η Σ̌αλακίνα πού να ’ξέρ’ ντό ημέραν θά ’ρ’ται; Οψέ τη Σάββαν αποβραδής εδώκεν λόγον με τη Σωνίτσαν σου Τσάν’, ὰμα εθέλ’ναν και του Σ̌αλάκ’ τη βουλήν, να γίνεται ταμάμ’ ο λόγος ατουν, κι εγείνος ’κ’ έτον εκεί. Κι οσήμερον Κερεκή, εκατήβαν ας σα Τσ̌ικομάντρι͜α κι οληγόρ’ναν να πάγ’νε σ’ οσπίτ’ν ατουν σο Ψ̌ωμι͜άρ’, πέκια, Θεού πολλά καλά, ευρήκ’ν’ ατον εκεί· κι αν ’κ’ έν’ θ’ αφήν’ τη Σωνίτσαν σ’ οσπίτ’ με την άλλεν την τρανέσσαν τη θεγατέραν ατ’ς κι ατέ θα κατηβαίν’ σα τικιάνια καικά κι αναμέν’ το Σ̌αλάκ’, να λέει ατα ’κεί και παίρ’ το λόγον ατ’, ατέ σοούντα. Ο Γιάννες τση Μουράτ-κουζης πα οσήμερον εδέβεν κα’ και θ’ αραεύ’ να ’βρήκει͜ ατον, γιά σην Τραπεζούνταν απέσ’ γιά σα στράτας, ὰμα τσ’ εξέρ’, ημπορεί πα να μη τυχαίνει͜ ατον. Ντό να έξερεν άχαρος η Σ̌αλακίνα ντο έρθεν πα κι εδέβεν ο Σ̌αλάκ’ς οψέ το βράδον· και την ώραν ντο εδούν’ναν λόγον σου Τσάν’ εγείνε με την ανεψ̌ι͜άν ατ’ς απάν’ σα Τσ̌ικομάντρι͜α, ο Σ̌αλάκ’ς πα εδούν’νεν τ’ εγεινού το λόγον σου Τουβάρ-κουσ̌η, αφκά σου Δάβαρ’. Ας σην Πέφτ’ κιάν’ ενεμέν’νεν ατον ο Πέτρον ο μικτάρ’ς κι εκιοζι͜άτευεν τα στράτας με τσ’ ανθρώπ’ς ατ’. Ο Σ̌αλάκ’ς ας σα χ̌έρι͜α τ’ να ’γβαίν’ ’κ’ επόρ’νεν· γιά την ανεψ̌ι͜άν ατ’ θ’ εδούν’νεν, γιά τ’ άλογον ατ’· το σενέτ’ έστεκεν.

***

Όσον τσ̌αμπλί͜εις τ’ ομμάτι͜α σ’ πα ’κ’ εφέκεν τη Σ̌αλακίναν να φέρ’ σο νουν ατ’ς το Σ̌αλάκ’ ο μικτάρ’ς ο Πέτρον. Άμον ντο είπεν κι ετελείωσεν εγείνε τα παράπονα τ’ς, ατός κάτ’ επουσ̌τούρτσεν σοι ζαπτϊέδες, σο γυναικάδελφον ατ’ το Συμιών’ κι εκλώστεν έρθεν έναν πόδαν έμπρου.

-Θεία Σ̌αλακίνα, λέει ατεν, ντο είπες πα έκ’σαμε και ντ’ εποίκες πα εξέρουμε. Να είσαι καλά. Εσύ εποίκες το χρέος ι-σ’, ας λέγουμε, κι εφέκες μας ση βουλήν του Σ̌αλάκ’. Ε, αν ’κ’ έμαθες ατ’ ακόμαν, άκ’σον ατ’ ατώρα. Ο θείο μ’ ο Σ̌αλάκ’ς, εγείνος πα εξέρ’ το χρέος ατ’. Οψέ το βράδον εκλώστεν ας σην Άρτασαν. Ας έν’ καλά, με την ευχαρίστησην ατ’, δίχως ζουλίγματα εδώκε μας το λόγον ατ’ κι εδέβεν κα’· ατώρα, χαμάν-χαμάν, θα επίασεν τα Μακρέα τ’ Ομάλια πα και την καϊτέν πα έσυρεν και τραγωδεί και πάει απ’ οπίσ’ σ’ άσπρον τ’ άλογον ατ’. Ὰμα, parayı veren düdüğü çalar⁴. Επέμ’νεν ανεψ̌ι͜ά σ’ η Σωνίτσα. Εσύ ερώτεσες κι εδώκες ατεν σου Τσάν’· ο θείο μ’ ο Σ̌αλάκ’ς πα θα ’ρωτά ’τεν και θα δί’ ατεν σου Τουβάρ-κουσ̌η, τον αδελφό μ’ το Γιάννεν -θα στείλουμε και παίρουμ’ ατον ας ση Ρουσίαν. Τη Σωνίτσαν ατώρα θα παίρουμε έχουμ’ ατεν μετ’ εμάς σ’ οσπίτ’, σου Πέτρονος του μικτάρ’ τ’ οσπίτ’. Εμείς πα έχουμε έναν ξάι το χρέος να καΐρεύουμ’ ατεν. Αδέλφι͜α είμες κι εμείς κι απ’ ατό, εθαρρώ, ο Θεός πα ’κι χολιάσ̌κεται, μη φογάσαι θεία Σ̌αλακίνα, είπεν ο Πέτρον ο μικτάρ’ς, με το μουρμουλιάρ’ το στουράκ’, κι εντώκεν ισ̌μάρ’ τη γυναίκαν ατ’ την Παρθέναν.

-Ποδεδίζω την πλάση σ’, Πέτρον! εφουρλάεψεν η Παρθένα κι έρθεν εμπροστά. Εσύ πασ̌τάν θα παλαλώντς μας! Για στά έναν ξάι πα. Επίασαν εσε τα ζαρωτά τα πιστίμι͜α σ’ και ντό λες και ντ’ ευτάς ’κι νουνί͜εις, τυρι͜αννί͜εις τσ’ ανθρώπ’ς και σον Θεόν κιάν’ ’κι τερείς. Καλά λέει σε η θεία η Μαρούλα. Ατώρα θ’ επέγ’ναν και σ’ οσπιτόπον ατουν. Εγένταν κριματιστέρι͜α, έναν ώραν ατώρα σο ποδάρ’, εκόπεν κι ο ταρρός ατουν. Εχάσαμε πασ̌τάν και τ’ ινσάφ’ ας σον κόσμον;

-Θεία Μαρούλα, λέει, αδελφίτσα μ’, Σώνα, μη χολομανίγεσ’νε και βαρυκαρδίζετε, γουρπάν’ εσουν η Παρθένα. Χάιτε ας πάμε σ’ εμέτερα, ση μάνα μ’, αδακά σιμά έν’, κάθουμες κι απονεγκάσ̌κεσ’νε σοούντα έναν ξαόπον, τρώτε κι έναν βούκαν ψωμίν· ο Θεός εξέρ’ αν έφαγετε και τιδέν ας σον πιρνόν κιάν’. Ελάτε ας πάμε· κι εσέβεν σο κολτούκ’ τση Σωνίτσας κι επέρεν ατεν κι εχπάστεν.

-Σώνα, πουλόπο μ’! εβάρκιξεν η Σ̌αλακίνα η Μαρούλα κι ελιγώθεν κι ερρούξεν απάν’ ση στράταν.

-Μανίτσα μ’! Αχ, μανίτσα μ’! ετσ̌ίαξεν κι η Σωνίτσα κι εβουρι͜άστεν ν’ αχπάν’ τα μαλλία τ’ς.

Έτρεξεν ο Συμιώντς ετσούπωσεν το μαντίλ’ σο στόμαν ατ’ς και με την Παρθέναν επέραν ατεν κι ογράεψαν απάν’ καικά σα καφούλια ας σου Ξενίτα μερέαν.

Καταλαχού κάπ’ ευρέθεν εκέσ’ του Τρύφωνος η Ρουδάμα, έκ’σεν την κιρουλτήν κι έτρεξεν εκεί.

Σο στρατόπον κάθεν χ̌ερού ας έναν τσ̌εκούρ’ απέσ’ εγβαίν’νεν νερόπον· ολόγερα λάπαζα. Ο Πέτρον ο μικτάρ’ς ετι͜αζτούρεψεν τη Ρουδάμαν να βρέχ̌’ και φέρ’ έναν-δύο λαπαζόφυλλα, εφέκεν ατεν ν’ απολιγών’ μετ’ εγείνα τη Σ̌αλακίναν, την άχαρον, κι ατός πα με τσοι ζαπτϊέδες, ετέρεσεν πού μερέαν τσ̌ακανίζ’νε τη Σωνίτσαν κι ερρούξεν απ’ οπίσ’ ατουν.

Ο ήλιον πολλά ’κ’ επέμ’νεν να κάθεται σο ραχ̌ίν. Η Ρουδάμα επελίγωσεν την Σ̌αλακίναν. Επεκεί έγκεν με το λαπαζόφυλλον κι επότ’σεν ατεν τρία κούρτας νερόπον· έτρεξεν έγκεν αλλομίαν, έβρεξεν κι εσπόγγ’σεν τον πρόσωπον ατ’ς, επήγεν έχπασεν ας σα καφούλια αφκά κέσ’ στουπίτας φυλλόπα, εδώκεν ατεν κι εμάσεσεν κι ενοίγαν τ’ ομμάτι͜α τ’ς.

-Ήντι͜αν ευτάς απ’ έμπρι͜α σ’ νά ’ρχουν, Πέτρον! είπεν κι ενεστέναξεν η Σ̌αλακίνα. Κι επεκεί εσ’κώθεν, ίσαξεν το λετσ̌έκ’ και τ’ εμπροστάλ’ν ατ’ς η Ρουδάμα και τεντελιχτά, ολίγον-ολίγον εδέβεν κι επήγεν μαναχέσσα σ’ οσπίτ’ν ατ’ς σο Ψ̌ωμι͜άρ’.

Ο Πέτρον με τσ’ ανθρώπ’ς ατ’ και τη Σωνίτσαν σα χ̌έρι͜α τουν, ας σο καφούλ’ σο καφούλ’ κι ας σον τράφον σον τράφον, εκούρασαν τα παΐρι͜α και σ’ έναν κάρτον επίασαν του Κοκόζ’ τ’ ορδανία.

Ενέμ’ναν κι εσκοτείνεψεν καλά κι από ’πάν’ κέσ’ ας σα κεράσ̌ι͜α επήγαν κι εκατήβαν σου Χατσ̌ή τ’ ορμίν κι εκλείδωσαν τη Σωνίτσαν σου μικτάρ’ τ’ οσπίτ’.