Κεφάλαιο 1

Ε μαύρα καιρούς! Ο Μουτάφ’ς ο Πέτρον, ο Τουβάρ-κουσ̌ης, ακόμαν τριάντα χρονών ερίφ’ς και κάποσα χρόνια κιάν’ μικτάρ’ς έτον ση Ζάβεραν.

Σ’ έναν τρανόν ανέφορον, χ̌ίλια οργέας κι απάν’, σα δεξ̌ι͜ά του ποταμί’, σην ανατολήν μερέαν εχτίγεν κάποτε η Ζάβερα. Ση μέσεν έναν ψηλόν τουμπίν, το Λευκέν’ με τον Κάστρι͜ον, ας σα δεξ̌ι͜ά του Ζευτήλ’ η μαχαλά, ας σα ζεβρι͜ά χαμελά του Δάβαρ’ η μαχαλά και ψηλά, σου Κάστρι͜ονος το πλευρόν, το Λεφτοκαρέν’, πρώτα κι αρχής ντ’ εχτίγεν το χωρίον.

Όλ’ οι μικτάρ’ εκεί σα χωρία σ’ άνθεν τη Ματσούκαν, εγκαίριμοι και γεροντάδες εριφάντ’· κι είνας ο Πέτρον απέσ’ ατουν, ακόμαν νέος, τελίκανλης παιδάς, επέρεν να ’φτάει το μικταρλούκ’. 

Ορτά-ποϊλής, χοντροκοπός κι εσμέρ’κον η θωρέα τ’, μετ’ έναν πουίκ’ μαύρον σκοτίαν, λεγνόμακρον κι άμον καρτάλ’ φτερόν. Οάκερι͜α και το λιπάσ’ν ατ’: έναν μαύρον κουιρουκλίν σ̌αλβάρ’, μαύρον καραβόναν, τσοχένεν γελέκ’ και κοντέσ’, μεταξένεν ταραπουλούσ’ ζωνάρ’, ώρα με το κεστέκ’ ση γούλαν ατ’, τοζλούκια με τα τσ̌άπουλας σα ποδάρι͜α τ’ και φέσ’ με το πισκίλ’ σο κιφάλ’ν ατ’. Όσα εγβαίν’νεν ας σ’ οσπίτ’ -μικτάρ’ς άνθρωπος- πάντα με το καλαμάρ’ σο χ̌έρ’ εγβαίν’νεν.

Ολίγ’ έσαν εγείνα τα χρόνια οι μικτάρ’ π’ έξεραν γράμματα και τεγμέ να ’βάλλ’ναν υπογραφήν με το χ̌έρ’ν ατουν· οι πλέοι ατουν είχαν το μιχίρ’ σην τσ̌έπι͜αν και μετ’ εγείνο επάτ’ναν την ιμζάν ατουν.

Ο Πέτρον ρωμαίικα γράμματα πα, όσον να δεβάζ’ το ψαλτήρ’ έξερεν και τουρκικά πα κάποσα έμαθε δύο χ̌ειμων’κούς σου Σταματί’ το μεκτέπ’. Τιλι-τιλπά͜ης και εξερμένος σοι Ρωμαίοις και σοι Τούρκ’ς, πολλά χαβεσλούκ’ είχ̌εν σο μικταρλούκ’. Εγέντον πέντε χρόνια ατώρα ας σ’ υπάντρεψεν, τα πέντε πα μικτάρ’ς έτον και σ’ οσπίτ’ν ατ’ πα καλόν σειράν είχ̌εν. Έναν ντο έτον, παιδία ακόμαν ’κ’ εχτέθεν κι είχ̌εν ατο βαρύν καρδίαν· ατό έτον το τέρτ’ν ατ’. Ζατί άνθρωπος δίχως τέρτ’ ’κ’ ευρίεται κι αν ευρίεται πα, κά’ θα νουνίζ’ κι ευρήκ’ κι ευτάει ατο τέρτ’. Ὰμα την ορθίαν, του Πέτρονος το τέρτ’ νούνιγμαν πα ’κ’ έσ’κωνεν.

Ο κύρ’ς ατ’ κι η μάνα τ’ ακόμαν εζήν’ναν, ὰμα τσ̌ιπ γεροντάδες έσαν οι μαύροι. Ο μικρόν αδελφός ατ’, ο Γιάννες, έτον με τον θείον ατ’ ση Ρουσίαν κι ενούνιζεν σο μοθόπωρον απάν’ να στείλ’ και παίρ’ παντρεύει͜ ατον και σ̌ονλιατεύ’ τ’ οσπίτ’ν ατουν.

Σο Ψ̌ωμι͜άρ’ απάν’ πα ο Ρυμέντς ο Γιώρ’ς, ο Σ̌αλάκ’ς, άναυα τ’ εγεινού τα κορίτσ̌ι͜α, είχ̌εν κι είναν ορφανήν ανεψ̌ι͜άν, του σ’χωρεμέν’ τ’ αδελφού ατ’ παιδίν, τη Σωνίτσαν. Ο Πέτρον ο μικτάρ’ς, ιδέαν ’κ’ είδεν ατεν καμίαν, ὰμα η γυναίκα τ’ η Παρθένα, από μικροθέας έξερεν ατεν και πολλά πα εκούρφιζεν ατεν. Ατώρα ας έναν χρόνον κι αδά η χώρα πα, έκουεν, όλ’ για την ανεψ̌ι͜άν του Σ̌αλάκ’ έλεγαν. Έμορφον και προκομμένον κορτσόπον, έλεγαν, νασάν που θα ’φτάει ατεν νύφεν. Ο Πέτρον πα εθέλεσεν να ’λέπει͜ ατεν κι ο ίδιον και τα Λαμπροήμερα, όνταν εχόρευαν σο Λεφτοκαρέν’ σου Χ̌έρογλη τ’ αλών’, εσ’κώθεν επήγεν κι εγείνος με τσοι φίλτς ατ’ ση Λαμπρής το χορόν -μικροί, τρανοί, όλ’ εκεί ετοπλαεύκουσαν- κι οτότε είδεν με τ’ ομμάτι͜α τ’ κι εστόχ̌εψεν ατεν:

-Σαΐ-κι έμορφον κορίτσ’ η Σωνίτσα! ενούντσεν ο Πέτρον. Ση Ζάβεραν απέσ’ αρ’ ατέ έν’, αν έν’, σ’ εμέτερον το Γιάννεν κερι͜ά, είπεν εγείνος-εγείνον κι εσέγκεν σο νιέτ’ν ατ’, άμον το έρ’ται αδελφός ατ’ ας ση Ρουσίαν, να πάγ’νε ψαλαφούν ατεν.

Αλλομίαν, ακόμαν ο Καλομηνάς ’κ’ εξέβεν έτον, αναχάπαρα ο Πέτρον κάποθεν έμαθεν, πως ότι τη Σωνίτσαν, ατός μαναχόν ’κ’ έν’, άλλ’ πα έχ’ν’ ατεν σ’ ομμάτ’ και σα σιμά πα θα πάγ’νε ψαλαφούν ατεν.

Το Σ̌αλάκ’ το γέρον, κατιρτσ̌ήν άνθρωπον, έξερεν πως κολάια σ’ οσπίτ’ν ατ’ ’κ’ ευρήκει͜ ατον, εφέκεν ατον υστερνά κι άλλο αδά κι ακεί ’κ’ ετέρεσεν. Έστειλεν χαμάν τη γυναίκαν ατ’ την Παρθέναν, ση Σ̌αλακίναν σο Ψ̌ωμι͜άρ’, μίαν να ψαλαφά τη Σωνίτσαν, πριν πάγ’νε ψαλαφούν ατεν άλλ’, κι επεκεί -δεμένον δουλείαν- στείλ’ και παίρ’ τον αδελφόν ατ’ ας ση Ρουσίαν.

Ὰμα η Σ̌αλακίνα, ευλογημέντσα, ξάι ’κ’ εληγόρεσεν, άμον ντ’ εληγόρεσεν ο Πέτρον ο μικτάρ’ς:
- «Πριχού να ’ρωτά την ανεψ̌ι͜άν ατ’ς τη Σωνίτσαν και δίχως τη βουλήν τ’ αντρού ατ’ς, του Σ̌αλάκ’, να δί’ λόγον ’κ’ επορεί», είπεν την Παρθέναν κι εδέβασεν ατεν πλάν.

***

Εκεί σα ημέρας εξέβαν οι ’κοδέσπαινες με τα ζα τουν ας σο χωρίον ση μεζιρέν. Μέσασμαν Καλομηνά και τση Ζάβερας τα μεζιρέδες ας σα χαμελά ως τα ψηλά, ας σου Μαλεζάντων ως τα Κατσία και τα Φοσσία κι ας σο Πεγαδομμάτ’ ως τα Τσ̌ικομάντρι͜α και τα Πλακία κι ους τα Κουρκουκέσ̌ι͜α, εχλόισαν κι εσκουτούλτσαν ας σο τσ̌ιτσ̌άκ’ κι ας ση θύμπουρην, ο βίος εμελέσ̌εψεν σο γιαϊλίμ κι ο Θεός από ’πάν’ καικά εχαμογέλανεν κι ετέρ’νεν.

Οι ’κοδέσπαινες έξ’ απέσ’ ση μεζιρές τ’ οσπίτι͜α τουν με το γέλος και με την τραγωδίαν προυντζών’νε και κωδωνών’νε τα χτήνια τουν και φωνούν τη Γαλαφόραν και χολαφούν τη Ζωγραφίαν, την Περδίκαν, την Τρυγόναν κι ήντι͜αν εμορφι͜άδαν έπλασεν ο Θεός· και καλολογούν και ποδεδίζ’νε και προκελεύ’νε τα ζα τουν. Εγείνα πα, τ’ ευλογημένα, όνεμαν του ’κι καλατσ̌εύ’νε· σ’κών’νε τα κιφάλια τουν, μυρίσκουνταν τα ραχ̌ία κι αναμέν’νε τ’ αγε-Νουφί’, πριχού μεσάζ’ ο Κερασινόν να ’γβαίν’νε σον Παρχάρ’, να πατούνε σο ζυγούδ’ και σου χ̌ιονί’ τα τούπι͜α.

Σα Τσ̌ικομάντρι͜α ση μεζιρέν, οι ’κοδέσπαινες, όλοι͜ ατουν μεσοκαιρίτ’ γυναίκ’ και γραιάδες, είχαν άμον σ̌εχρέτ’ μετ’ εγεινούς κι είναν μικρέσσαν ’κοδέσπαιναν, τη Σωνίτσαν του Σ̌αλάκ’.

Δύο χρονών μωρόν ερφανίγεν από μάνας και κυρού η Σωνίτσα κι επέρεν ατεν η θεία τ’ς η Σ̌αλακίνα, η Μαρούλα. Ο Ρυμέντς ο Γιώρ’ς, ο Σ̌αλάκ’ς -όλ’ είχαν απ’ έναν παρωνύμ’, ατόν πα είπαν ατον «Σ̌αλάκ’»- εφτωχός άνθρωπος σην άκραν του χωρί’, νέ χωράφι͜α και νέ τιδέν, έναν κεπόπον είχ̌εν απέσ’ σα τσιφίνια σο Ψ̌ωμι͜άρ’ απάν’ με τη γυναίκαν ατ’ τη Μαρούλαν, τη Βάβαν. Ας σα τρία κορτσόπα κι ανέτερον, τη Λισαφίτσαν, την Τόφην και την Τόλην, άλλο παιδία ’κ’ εδώκεν ατ’ς ο Θεός· επέραν απ’ αρχής και τ’ αδελφού ατ’ του Πανίκα, του σ’χωρεμέν’, τ’ ορφανόν, τη Σωνίτσαν κι εποίκαν ατα τέσσερα· κι ας όλιον το τρανόν πα εγείνε έτον.

Αρ’ αέτσ’ ο Σ̌αλάκ’ς πα θ’ εζήν’νεν, ο μαύρον, με την ταϊφάν ατ’, ερρούξεν απ’ οπίσ’ ’ς σο κατιρτσ̌ιλουκόπον κι εσουρουνεύκουτον άν’ και κα’ με τ’ άλογα, τ’ έναν εψόφιζεν, τ’ άλλο εγόραζεν. Μερι͜άμ’ τα κορτσόπα τουν ακαΐρευτα ’κ’ επέμ’ναν, ετράνυναν· κι εγείν’, κύρ’ς και μάνα, τιδέν σ’ ομμάτι͜α τουν ’κ’ έρχουτον, ας τρανύν’νε μαναχόν.

Η Σωνίτσα ετράνυνεν, επρόκοψεν κι εγέντον φωταχτέραν κορτσόπον κι όλ’ έμαθαν ατο απέσ’ ση Ζάβεραν. Δύο χρόνια ση σειράν εγέντον ατώρα, η θεία τ’ς εστείλ’νεν ατεν παρχαρέτ’σσαν ’κοδέσπαιναν να προκελεύ’ τα ζόπα τουν σα Φουρνόπα σον παρχάρ’ κι εγείνο το χρόνον τρία, ξαν εγείνεν θ’ εστείλ’νεν.

Καλομηνά σα Τσ̌ικομάντρι͜α εγόμωσεν η Σωνίτσα τα δεκαεφτά κι εκλώστεν σα δεκαοχτώ. Το πόι συρτόν κι η στέση ατ’ς άμον σταλαμίταν, τα τσάμι͜ας ατ’ς παχ̌έα και πλεθούμενα εκχ̌ύουσαν σ’ ωμία τ’ς. Μελίξανθον και καθαρόν η θωρέα τ’ς, ασπροκοκκύμελον σο κλαδίν. Σην πορπατεσίαν ατ’ς άμον τρυγόνα ελαφροπέτανεν κι η θύμπουρη και τα μανουσ̌άκια εχ̌αίρουσαν. Τα γαϊτι͜ανόφρυδα τ’ ομμάτι͜α τ’ς εξ̌άευαν την ψ̌η σ’, ὰμα την καρδίαν ατ’ς σον κόσμον καν’νάν ’κ’ έλεγεν. Ο ήλιον όνταν εγβαίν’νεν πιρνά-πιρνά ας ση Χουμέριξας το ραχ̌ίν κιάν’, όλιον πρώτα τη Σωνίτσαν θ’ έλεπεν. Έλαμπεν ο ήλιον, εφώταζεν ατέ κι η Ζάβερα εχαμοπέτανεν.

***

-Θεία! Θεία Γιαννίνα! εκούιξεν η Σωνίτσα, άμον ντ’ εσέβεν σην αυλήν απ’ οπίσ’ ’ς σ’ αγελάδ’. Η πόρτα του ’σπιτί’ ανοιχτόν, ὰμα κανείς ’κ’ ελάλεσεν. Τ’ αγελαδόπον, έναν δίχρονον κοκκινωτόν, λεγνοπόδαρον και παχ̌υμένον μοζόπον, το χ̌έρι σ’ εγλοίαζεν απάν’ σο μαλλίν εθε και τ’ ηθακόπον με τα ρωγία ’θε άντζ̌αν επέχπασαν, επήγεν σου μαντρί’ την πόρταν, έσ’κωσεν τινιαχτά το κιφάλ’ν εθε με τα ρωθώνια ανοιχτά, εγυάλτσαν τ’ ομμάτι͜α ’θε κι εστάθεν άμον αχπαραγμένον.

Η Σωνίτσα έτρεξεν εγκαλιάστεν κι εξ̌ι͜άεψεν ατο ση γούλαν κιάν’· κι επεκεί ετσάφ’σεν ατο σην κοτύλαν απάν’, εκλίστεν εφίλεσεν ατο απέσ’ σο κατσίν και τ’ αγελαδόπον άλλο ’κ’ έφυγεν ατεν, ετουρούλεψεν.

-Εσύ είσαι, Σωνίτσα, ρίζα μ’, εξέβεν σην πόρταν η γραία η Γιαννίνα· κι εγώ πα λέγω, ποίος κουίζ’ ατώρα ας σ’ εβράδυνεν· ξάι ο νους ι-μ’ σ’ εσέν ’κ’ επήγεν. Είχα τ’ απαλόπον τρί’ ημερών· είπα μη παραδι͜αβαίν’, ας ευτάγ’ ατο κολόθ’. Έψεσα και τ’ άλας εθε εντούνα ’το, όνταν έκ’σα τη λαλία σ’, γουρπάν’ -τ- σ’ η θεία σ’! Έλα, ρίζα μ’, έλα ας φιλώ σε, το πουλί μ’, και καλόφανος, πώς έπαθες αδά κέσ’; Εφίλεσαν κι εφιλέθαν η Σωνίτσα με τη γραίαν και τ’ αγελαδόπον ας σον τόπον εθε ’κ’ ελατάρτσεν, εφουκράτον.

-Θεία, έγκα τ’ αγελαδόπο σ’. Βρατέρι͜α κι ο ήλιον εκάτσεν σο ραχ̌ίν· εξέβα ’τέρεσα, έρκεντεν χορτασμένα τ’ ευλογημένα έρθαν τα ζα· έναν πα ξένον αγελάδ’ με το ταυρολάσ’ απ’ οπίσ’ εθε εγομώθαν σην αυλήν. Όνταν καλοτερώ, ποδεδίζ’ ατεν, τ’ εσόν η Ζουρκαδίτσα! Ατώρα, είπα, η θεία μ’ η Γιαννίνα θα τυρι͜αννίγεται. Εδίωξα τα γαρκά κι ελάλεσα κι έγκα ’τεν.

-Να είσαι καλά, πουλί μ’, γουρπάν’ -τ- σ’ να γίνετ’ η θεία σ’! Ν’ αγιάζ’ η μάνα σ’, ρίζα μ’. Εβράδυνεν ο Θεός και τσί θ’ εγβαίν’νεν σον αράιον ατ’ς· κι εγώ, τα ποδάρι͜α μ’ βαρέα ’κι ακούγ’νε με. Να έ͜εις του Θεού την ευκήν, το κορίτσι μ’! Μερι͜άμ’ τ’ όνεμαν ατ’ς πα ’ξέρτς, ποδεδίζ’ ατεν εγώ.

-Κι α’ πώς ’κι ’ξέρ’ ατο, θεία! Ακόμαν μουσκάρ’ πα, κρούει σο νου μ’, «Ζουρκαδία» εφών’νες ατεν. Ὰμα οσήμερον πα να έλεπα ’τεν, Ζουρκαδία θα έλεγα ’τεν. Τέρεν πώς εκλώστεν τερεί μας! Τίπκου ζουρκαδόπον, λελεύ’ ατεν. Τφού! Να μη ομματι͜άσ̌κεται.

-Ούι να τρώγω τα ψ̌ήα σ’, ρίζα μ’! Χίτς̌ άμον εσέν τραντάφυλλον κορίτσ’ πα, επορεί κι ομματι͜άζ’; Ήμαρτα, ήμαρτα! Αρ’ εγώ πα, μουσκάρ’, πολλά τερέματα εποίκα ’τεν κι ατέ πα το τρώει ινκιάρ’ ’κ’ ευτάει, εγέντον φωταγμένον αγελαδόπον και πρώιμα πα έρθεν σα βούδι͜α. Αναμένω την Παρθέναν τ’ εμέτερον, πιρνά την Κερεκήν θά ’ρ’ται αδά κιάν’ και θα πάμε κρατούμ’ ατεν.

-Θεία, γουρπάν’ -τ- σ’, λέει η Σωνίτσα, η καλατσ̌ή πα καλόν, ὰμα κάποσον πα, εθαρρώ, έργεψα. Αρ’ ας πάγω δι͜αβαίνω· ατώρα τα ζα εφέκα τα κι έρθα και ντ’ εγένταν ’κι ξέρω.

Ημπορεί να έρθεν κι η θεία μ’ ας σο χωρίον κιάν’ και θα λέει, αγούτε ανεψ̌ι͜ά μ’, πα π’ εφέκεν τ’ οσπίτ’ και σαλαχανεύ’ κι ο ήλιον εβασίλεψεν;

Κι επεκεί εκλίστεν εφίλεσεν το χ̌έρ’ν ατ’ς κι εχπάστεν:

-Θεία, αφήνουμε καλόν βραδήν!

- Ναι, πουλί μ’, να έ͜εις του Θεού την ευκήν! Σο καλόν και καλήν εξημέρωμαν! ξαν ευκέθεν ατεν η γραία η Γιαννίνα. Ὰμα για στά ολιγικόπον. Εντώκεν κι εσέβεν απέσ’ και χαμάν εξέβεν μετ’ έναν διχ̌ερήν κανέτας απίδι͜α.

-Να τρώγω τη χαρά σ’, ρίζα μ’, λέει, νά! αγούτα τα κανετόπα οψέ καικά έγκε μ’ ατα τ’ εμόν ο Συμιώντς. Ας σου Δαβαρί’ την κανέταν εμουν είν’. Εγώ να μασώ ατα καλά πα ’κ’ επορώ κι εσύ, εξέρω, ατώρα πολλά αγαπάς ατα. Όλια πα ’σάς τσοι νέοις πρέπ’νε. Εσέγκεν ατα σην εμποδέαν ατ’ς, εκαλεφίλεσεν κι εδέβασεν ατεν πλάν.

***

Εγείνα τα χρόνια, είνας Αλαϊμάντς ο Γιάννες, ο Σιλεϊμάνογλης, σο κάθεν τη μαχαλάν τση Ζάβερας, σου Δάβαρ’ είχ̌εν τον καιρόν ατ’ κι είνας πα ο Τσάντς ο Γιώρ’ς, σ’ άνθεν τη μαχαλάν, σου Ζευτήλ’.

Αλαϊμάντς ο Γιάννες , με τ’ όνεμαν, άναυα τα καλά τα χωράφι͜α, τα τσ̌αΐρι͜α, τα πρόγατα και τα χαμαιλέτας ντο είχ̌εν, κιαχγιάς πα πολλά χρόνια ση Ζάβεραν, λισανλής και ιχτιπαρλής πα έτον σ’ όλια τα χωρία τσ’ Άνθεν τση Ματσούκας· κι οι Τούρκ’ πα με τ’ εμπϊέτ’ και τη σαϊκούν είχαν ατον. Οι παλαιοί ατ’ ζατί τενεσούρ’ πα έσαν. Όνταν έντρισεν τη θεγατέραν ατ’ την Παρθέναν κι εδώκεν ατεν το Μουτάφ’ τον Πέτρον, τον Τουβάρκουσ̌ην, εδώκεν ατον και το μικταρλούκ’ του χωρί’, ώσνα τρανύν’νε τα παιδία τ’ και στέκ’νε σο ποδάρ’ν ατ’. Κι εγείν’ ακόμαν, ατώρα π’ ας σ’ εδέβαν πέντε χρόνια επ’ ετότες, τσ̌εχέλ’ παιδάντ’ έσαν, δεκαοχτώ χρονών ο Συμιώντς και δεκαπέντε ο Θόδωρον.

Ο ίδιον πενήντα χρονών κι απάν’, τσ̌εμέρ’ς και γιαβρούμ ερίφ’ς, από πάππ’ κυρού κιάν’ εχ̌εμένος, του ’σπιτί’ το ψωμίν ολοχρονία από κοντά τ’, ση δουλείαν καμίαν το χ̌έρ’ν ατ’ ’κ’ εντούνεν· όλια με τσ’ αργάτ’ς και τσοι παραγιούς εποίν’νεν ατα· κι εγείνος, ’ς σ’ έναν το χ̌έρ’ το τεζπίχ’ και ’ς σ’ άλλο το παστόν’, ελάσκουτον ας σ’ έναν το τσ̌αρσ̌ίν σ’ άλλο κι εχαλλάσ̌ευεν με τσοι ξέντς και με τσοι ’σωτικούς για του κοσμί’ τα κιτίσ̌ι͜α.

Η γυναίκα τ’ πα η Κερεκή, η Γιαννίνα, οικοκυρά και ’κοδέσπαινα απάν’ σα χτήνια σα μεζιρέδας και σα παρχάρι͜α, είχ̌εν και το Θόδωρον ατ’ς απ’ οπίσ’ σα πρόγατα· κι ο Συμιώντς έτον σο χωρίον, απάν’ σο ρεντζ̌ιπερλούκ’ και σα χαμαιλέτας ατουν. Το μικταρλούκ’ πα εδώκεν ατο το γαμπρόν ατ’, τον Πέτρον τον Τουβάρκουσ̌ην, να γίνεται κι εγείνος με το μεσνέτ’ και με τ’ όνεμαν.

Σου Ζευτήλ’ πα, σ’ άνθεν τη μαχαλάν τση Ζάβερας, ο Τσάντς ο Γιώρ’ς, χανέδας και χαμαιλέτας, κι αργαστέρι͜α κι οικοκυρίας σην εντέλειαν, είχ̌εν είναν και μαναχόν, το γιον ατ’ τον Κωσταντίνον. Επεγί παιδάς, δεκαοχτώ-δεκαεννέα χρονών τελίκανλης ο Κωσταντίνον, άλλο ντο θ’ ενεμέν’νεν, γέρος άνθρωπος πα ο Τσάντς, εθέλεσεν να παντρεύ’ κι ευτάει ατον οικοκύρ’ ση χανέν ατ’.

Σα χαμαιλέτας ατ’ απάν’ πα είχ̌εν άμον παραγιόν το Γιάννεν τση Μουράτ-κουζης ας σου Δάβαρ’, έναν παλληκάρ’ παιδίν, όλιον ψ̌ην και καρδίαν. Οχτώ χρονών ορφανόν επέρεν το Γιάννεν ο Τσάντς σα χαμαιλέτας ατ’ κι άμον παιδίν ατ’ εγάπανεν ατον· κι εγείνος πα σου κυρού ατ’ τον οδόν είχ̌εν ατον, ατόσα χρόνια εκαΐρευεν ατον. Εγέντον είκοσ’- είκοσι εφτά χρονών έβ-σάχαπης με τη γυναίκαν και τα παιδία κι ακόμαν εκράν’νεν ατον. Εφέκεν σα χ̌έρι͜α τ’ τα χαμαιλέτας χαραπάδας κι εγείνος τεχνίτες και έμπειρος σην δουλείαν ατ’, έχτ’σεν με τα χ̌έρι͜α κι εγενιλιάεψεν, εποίκεν ατα έναν μίλκ’, ετέρ’νες κι εζέλευες ατο· η χώρα που ’κ’ έξερεν πα, εθάρρ’ναν του Γιάνν’ είν’ τα χαμαιλέτας.

***

Αρ’ θα γυναικίζ’ τον Κωσταντίνον ατ’ ο Τσάντς, τ’ aγε-Κωσταντινί’ την ημέραν έστειλεν κι επέρεν το Γιάννεν, έμπιστον παιδίν και το νάζ’ν ατ’ς εγείνον εδεβαίν’νεν, θα τανισ̌εύκεται͜ ατον.

-Γιάννε, ρίζα μ’, λέει ατον ο γέρον ο Τσάντς, τα χρόνια μουν εδέβαν κι η ζωή τ’ ανθρώπ’ όσον και να μακρύν’, ας έναν μεσέλ’ πλέιον ’κι βαστά. Εγέρασα κι εγώ, ρίζα μ’· κι όνταν γερά άνθρωπον, θέλ’ να λέει κι ακούει με τσ’ ανθρώπ’ς τηνάν αγαπά. Εγέντον ατόσα χρόνια σ’ εμέν καικά δουλεύ’ς και εξέρτς πόσον αγαπώ σε.

Όντες ερωτούνε με, δύο παιδία έχω, λέγω, είναν τον Κωσταντίνον κι είναν το Γιάννεν. Αν είχ̌ες είναν αδελφόν, άμον τ’ εμόν τον Κωσταντίνον ατώρα, ντό θ’ εποίν’νες;

-Θείον, να έχουμε την ευκή σ’, λέει κι ο Γιάννες, ατό πα θέλ’ ερώτεμαν; Θ’ ετέρ’να κι επάντρευα ’τον μετ’ έναν καλόν κορίτσ’. Ο Τσάντς εθαρρείς ’δρούμελην εκχ̌ύεν σην καρδίαν ατ’ με το λόγον του Γιάνν’, ευχαριστέθεν ατο πολλά, εγέλασεν ο πρόσωπος ατ’ κι ετέρεσεν ατον απέσ’ σ’ ομμάτι͜α.

-Αρ’ εγώ πα, ρίζα μ’, ατό ενούντσα, είπεν. Εγώ εγέρασα· οσήμερον είμαι κι αύριον ’κ’ είμαι. Έναν χρέιος επέμ’νε με, είπα, αφκά μ’ επεμέν’να. Τον Κωσταντίνον είναν είχαμ’ ατον. Η μάνα τ’ πα, η σ’χωρεμέντσα, επαρέλεπεν ατον· αν εζήν’νεν ημπορεί κι άλλ’ έμπρου να υπάντρευεν ατον· χαβεσλούκια είχ̌εν να ’φτάει νύφεν. Ατώρα εγείνε πα ’πήγεν σο καλόν ατ’ς κι εμάς αναμέν’ κι ατός πα εγέντον τσ’ ηλικίας. Είπα άμον γονέιος κι εγώ, ας υπάντρευα κι εποίν’να ’τον οικοκύρ’ κι επεκεί ας εσπάλ’να τ’ ομμάτι͜α μ’.

Τον αδελφό μ’ το Γιάννεν πα είπα ’το, ὰμα αδά ’πέσ’ σου Ζευτήλ’ σην ώραν ’κ’ εύραμε τση καρδίας εμουν κορίτσ’ και θα νεγκάζουμε κι εσέν έναν ξάι. Ατού μερέαν σου Δάβαρ’ γιά σο Λεφτοκαρέν’, ας έν’ και ’ς σην Κρένασαν μερέαν, εσύ θα ’ξέρτς καλά κορτσόπα να ’βρήκουμε έναν σον Κωσταντίνον κερι͜ά, καλόν γενεάν μαναχόν ας έν’.

-Θείον, λέει͜ ατον κι ο Γιάννες μετ’ έναν χαράν, για τ’ ατό ξάι μη τυρι͜αννίγεσαι· ατό άφ’ς ατο σ’ εμέν απάν’. Εγώ πα εθαρρώ έχω έναν χρέιος σ’ εσέν· και τον Κωσταντίνον πα άμον αδελφόν λογαρι͜άζ’ ατον· το κορίτσ’ πα εύρα - και ντό κορίτσ’! σο λογόπαρμαν πα ’γώ θα πάγω και το κουμπαρλούκ’ πα εγώ θα ’φτάγω. Εσύ την ευκή σ’ μαναχόν θα δί’ς κι ο Θεός πα εθαρρώ ’κι θα ’ντροπι͜άζ’ μας.

-Να έ͜εις του Θεού την ευκήν, Γιάννε, πουλί μ’. Κι α’ εσύ άμον ντο λες, το κορτσόπον πα εθαρρείς έτοιμον είχ̌ες ατο, λέει ο γέρον ο Τσάντς και τ’ ομμάτι͜α τ’ ενοίγαν.

-Θείον, κι α’ πασ̌κεί θ’ ενεμέναμε να γεννίεται απ’ ετώρα; Εγώ ντ’ εξέρω, ση Ζάβεραν απέσ’ οσήμερον έναν κορίτσ’ έν’, αν έν’. Η μάνα ’θε η σ’χωρεμέντσα ’κ’ έζησεν να ’λέπ’ και χ̌αίρεται͜ ατο. Η θεία ’θε η Σ̌αλακίνα κι ο θείος εθε ο Σ̌αλάκ’ς σο Ψ̌ωμιάρ’, εξέρτς ατ’ς, εφτωχ̌οί, ὰμα καλοί ανθρώπ’, επέραν ορφανόν, ετράνυναν ατο με τ’ εγεινέτερα τα κορτσόπα κι άμον ντο μαθάνω, εξέβεν έναν κορίτσ’, με τ’ αράεμαν ’κ’ ευρίουτον. Με την εξαδέλφ’σσα μ’ τη Σοφίαν, την Τσ̌άλαν, γειτόν’ είν’ και πολλά κουρφίζει͜ ατο. «Η Σωνίτσα του Σ̌αλάκ’», λέγ’νε και το στόμαν ατουν αχαστόν απομέν’· αέτσ’ ακούω. Έναν ντο έν’, φογούμαι γιάμ’ έχ’ν’ ατο σ’ ομμάτ’ κι άλλ’ και ’κι πρέπ’ ν’ αργοπορούμε.

-Όλια καλά, λέει κι ο γέρον ο Τσάντς, ὰμα πρώτα ο Κωσταντίνον πράττ’ να ’λέπ’ και να πεγνεύκεται κι επεκεί τερούμε ντό θα λέει μας και το κορίτσ’.

-Θείο, για τ’ ατό πα μη τυρι͜αννίγεσαι. Ο Κωσταντίνον είδεν τη Σωνίτσαν σον Παρχάρ’ οπέρ’σ’ έναν Κερεκήν κι επεγνεύτεν ατεν πα. Εμέν είπεν ατο, ὰμα εσέν εντράπεν να λέει σ’ ατο. Έναν χρόνος γίνεται και στέκ’ κι ούτε και να μαθάντς ατο εθέλεσεν. Εγείνε πα είδεν ατον, ὰμα σο πέγνεμαν ατ’ς ’κι ξέρουμε· ατώρα θα πάμε σο ψαλάφι͜ον και θα μαθάνουμ’ ατο. Η θεία και το κορίτσ’ θα δίγ’νε το λόγον ατουν, λέγω. Ο θείος εθε απ’ οπίσ’ σ’ άλογα, τεγμέ σ’ οσπίτ’ ’κ’ ευρίεται και να έν’ πα καμίαν «γιοκ» ’κι θα λέει, εθαρρώ. Ὰμα το σίδερον ζεστόν κοπανίγεται, θείον, η δουλεία αμελείαν ’κι σ’κών’. Οσήμερον Τετράδ’, ντο έρχουμες τη Σάββαν θα πάγω σα Τσ̌ικομάντρι͜α ση μεζιρέν· οψέ κέσ’ εκότσ̌εψαν οι ’κοδέσπαινες κι επήγαν εκεί με τα ζα τουν· θα ’βρήκ’ ατ’ς εκεί, το κορίτσ’ πα και τη θείαν εθε πα και, πρώτα ο Θεός, εθαρρώ ’κι θα ’ντροπι͜άγουμες· θα λέγ’νε με το «ναι» κι απάν’ σο κιφάλ’, έναν εβδομάδαν πολλά-πολλά με τ’ όνεμαν του Θεού θα ’φτάμε και τη χαράν.

-Αρ’ ποίσον άμον ντ’ εξέρτς, Γιάννε, πουλί μ’, εγέντον ρι͜αζής κι ο γέρον ο Τσάντς· ὰμα εθαρρώ άμον το έν’ τ’ αργοπόρεμαν, το πολλά τ’ ογληγόρεμαν πα καλόν ’κ’ έν’. Πολλά μη αργοπορείς, εφτάν’ -τ- σε ο δι͜άβολον, πολλά πα μη ογληγορείς εφτάντς το δι͜άβολον, έλεγεν η μάνα μ’ η σ’χωρεμέντσα. Εγώ τον Σ̌αλάκ’ το γέρον πα να σύρουμ’ ατον σην άκραν, εύλογον ’κ’ ελέπ’ ατο. ’Κ’ έν’, ’κ’ έν’ και, εγείνος πα οσήμερον γονέιος έν’· τ’ εγεινού το λόγον πα πράττ’ να έχουμε και την ευκήν ατ’ πα να δί’, στέφανα θα ’μπαίν’νε και χαράν θα ’φτάμε.

Αρ’ δέβα, πουλί μ’, κι ο Θεός να μη εντροπι͜άζ’.