Πόλυς Χάιτας
Πόλυς Χάιτας
31 Οκτωβρίου 1901
6 Αυγούστου 1987Ο Πολύκαρπος «Πόλυς» Χάιτας (1901-1987) υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του ποντιακού θεάτρου στην Ελλάδα και συνέβαλε καθοριστικά στην πολιτιστική ζωή της Κατερίνης κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.
Γεννημένος στην αρχαία ελληνική αποικία Κοτύωρα (σήμερα Ορντού) στην Τουρκία, το 1901, ο Χάιτας μετανάστευσε σε νεαρή ηλικία στη Ρωσία, όπου σπούδασε μουσική και θέατρο. Εκεί ανακάλυψε το πάθος του για το θέατρο και ξεκίνησε την καριέρα του ως ηθοποιός από πολύ νωρίς.
Από τα πρώτα χρόνια της ζωής του στη Ρωσία, δούλεψε ως ηθοποιός και σκηνοθέτης, συμμετέχοντας σε παραστάσεις ελληνικών και ποντιακών έργων. Αργότερα περιόδευσε στη Νότια Ρωσία με θεατρικό όμιλο. Στη Μόσχα, το 1927, εντάχθηκε σε θεατρικό συγκρότημα που παρουσίαζε παραστάσεις στο Ακαδημαϊκό Θέατρο της Δημοκρατίας της Απχαζίας.
Μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, ο Χάιτας επέστρεψε στην Ελλάδα το 1929 και εγκαταστάθηκε στην Κατερίνη. Η πρώτη του θεατρική δραστηριότητα στην πόλη ξεκίνησε το 1929, όταν σκηνοθέτησε το έργο «Ο μύλος της έριδος» του Λάσκαρη για τον Σύλλογο Νέων των Ευαγγελικών. Από εκεί και πέρα, ανέλαβε τη σκηνοθεσία και άλλων παραστάσεων, όπως το έργο «Η νυξ της ελεημοσύνης», συνεργαζόμενος με τοπικούς καλλιτέχνες, όπως ο Νίκος Σπανίδης.
Το αποκορύφωμα της καλλιτεχνικής του πορείας στην Κατερίνη ήταν η παράσταση του έργου «Η φτώχει͜α εντροπή ’κ’ έν’» το 1942, μια ποντιακή διασκευή έργου του Ρώσου συγγραφέα Οστρόβσκι «Η φτώχεια δεν είναι ντροπή». Παρά την καλλιτεχνική του επιτυχία, η ζωή του Χάιτα κατά τη διάρκεια της Κατοχής σημαδεύτηκε από τη βίαιη επέμβαση των Γερμανών. Μετά την καταδίωξή του λόγω των γεγονότων του 1942, αναγκάστηκε να φύγει από την Κατερίνη και να μετακομίσει στην Αθήνα το 1943, όπου συνέχισε την πορεία του στο θέατρο και την τέχνη.
Τον Οκτώβριο του 1943, ο σπουδαίος θεατράνθρωπος Πολύκαρπος (Πόλυς) Χάιτας δημοσίευσε άρθρο του στο δεύτερο τεύχος του μηνιαίου λαογραφικού περιοδικού Χρονικά του Πόντου που εκδιδόταν από το Σύλλογο Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί», για να μοιραστεί με το τότε σύγχρονο ποντιακό κοινό ένα απόσπασμα από το ηθογραφικό δράμα «Η φτώχει͜α εντροπή ’κ’ έν’» που δεν είναι παρά μια ωδή στην ποντιακή λύρα. Το κείμενο λατρείας για το αγαπημένο μουσικό όργανο των Ποντίων φιλοξενήθηκε στη στήλη «Σύγχρονη Ποντιακή Λογοτεχνία» μαζί με κείμενα των Ηλία Τσιρκινίδη, Θ. Κανονίδη, Ξένου Ξενίτα και Χαράλαμπου Λεμονόπουλου:
Σύρω το τοξάρι μ’ δεξι͜ά, ανοίγουνταν γεράδες
Παίρω και σύρ’ ατο ζερβά, κλαινίζω τοι μανάδες
Για πέει με, λύρα μ’ έμορφον, πώς εγροικάς ατ’ όλι͜α
και το λαλόπο σ’ το γλυκύν πώς παίρ’ λαρών’ τα πόνι͜α;
Τα πλούτι͜α ας είναι τη ζενγκίν κι εσύ τ’ εμόν ας είσαι
Σ’ όλι͜α τα τέρτι͜α μ’, ση χαρά μ’, συ μαναχόν κανείσαι
Η ψ̌η μ’ τ’ απέσ’ όσταν πονεί, όσταν τσ̌ίζ’ το καρδόπο μ’
εσέναν παίρω μετ’ εμέν και τραγωδώ τ’ αρνόπο μ’
Γεννίουμες κι ούλ’ χάρουνταν, εσύ έρχ̌εσ’ ευρήκ’ς μας
κι ους να γερούμ’ και δι͜άνομε εσύ χαρεντερί͜εις μας
Πάππον προς πάππον μετ’ εσέν έρχομες και θα πάμε
Σουμάδι͜α, γάμον, φαγοπότ’ μετ’ εσέναν ευτάμε
Λες μας τ’ εποίν’ναν τ’ εμετέρ’ σα παλαιά τα χρόνι͜α
κι εσύ θα λες ξαν ούλτς τοι νέοις τ’ εμέτερα τα πόνι͜α
Λες τη κυρού μ’ τα έργατα, τη μάνας ι-μ’ τα δάκρυ͜α
Εσύ κλαινί͜εις ξενιτεμέντς πέραν σα θαλασσάκρι͜α
Και σο ταφίν εμουν απάν’ εσύ μοιρολογάς μας
Εσύ εξέρτς το βάλσαμον, εσύ παρηγοράς μας
Και λες, και κλαις, και χάρεσαι...
Ο Χάιτας ήταν γνωστός για τις θεατρικές του παραστάσεις και τα έργα που εμπνεύστηκαν από τη ζωή των Ελλήνων του Πόντου. Μεταξύ των έργων του συγκαταλέγονται:
- «Θεού πλάσμαν έν’ και ο φτωχός»
- «Τ’ άστρα κατηβάζ’νε τ’ άστρα»
- «Οι τελευταίοι»
Επίσης, είναι γνωστός και για το αυτοβιογραφικό του κείμενο, με τίτλο «Η συμμετοχή μου στο θέατρο 1917-1970», το οποίο έχει μεγάλη αξία, καθώς καταγράφει την προσωπική του πορεία και την πολιτιστική ζωή της Κατερίνης σε μια κρίσιμη ιστορική περίοδο. Το κείμενο, γραμμένο στην Ποντιακή διάλεκτο, αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο για την ιστορία του θεάτρου και της ποντιακής κοινότητας στην Ελλάδα.
Η συνεργασία του με τον σύλλογο Ποντίων «Αργοναύται-Κομνηνοί» ήταν ιδιαίτερα σημαντική για την ανάπτυξη του Ποντιακού Θεάτρου στην Ελλάδα. Αυτή η συνεργασία ξεκίνησε το 1969 και διήρκεσε έως το 1985, όταν ο Χάιτας αποχώρησε λόγω ασθένειας.
Κατά τη διάρκεια της συνεργασίας του με τον σύλλογο, ο Χάιτας συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη του Ποντιακού Θεάτρου, συγγράφοντας έργα, συλλέγοντας πνευματικό υλικό και μαγνητοφωνώντας τις μαρτυρίες προσφύγων πρώτης γενιάς.
Το 1986, ο σύλλογος «Αργοναύται-Κομνηνοί» τίμησε τον Χάιτα σε μια ειδική εκδήλωση, κατά την οποία παρουσιάστηκαν αποσπάσματα από το έργο του «Οι τελευταίοι» και εκφωνήθηκαν χαιρετισμοί από διάφορες προσωπικότητες. Ο Πόλυς Χάιτας πέθανε τον Αύγουστο του 1987, λίγους μήνες μετά την εκδήλωση προς τιμήν του, αφήνοντας πίσω του μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά για το ποντιακό θέατρο και τον ελληνισμό. Η συλλογή του με θεατρικά έργα (δικά του και πολλών άλλων συγγραφέων) η οποία απαριθμούσε συνολικά 251 έργα είναι κατατεθειμένη στην Επιτροπή Ποντιακών Μελετών.
