.
.
Καλαντόνερον

Κεφάλαιο 2

fullscreen
Δεκαέξ’ χρονών κορίτσ’, το πόιν ατ’ς άμον λαμπάδαν, δεμέντσα, πιλεκλίσσα και δυνατόχ̌ερος, τα λιθάρι͜α ’τσούμιζεν, τσ̌εμέρ’κα τα κοψίδι͜α κι η θωρέα τ’ς πάντα γελαστόν, άμον Αυγίτες εφώταζεν, έντρισαν κι εδώκαν ατεν σου Κοντού κι εγέντον οικοκύρα του σπιτί’ -όλιον το βάρος, τση χανές το κλώσιμον, ερρούξεν σ’ εγεινές τ’ ωμία.

Τα κυρικά τ’ς π’ ας σου Παλτσ̌ή άλλο ’κ’ εράεψαν ατεν. Ο πεθερός ατ’ς, γέρος και σακάτ’ς, πολλά ’κ’ επήγεν επέθανεν. Πεθεράν ’κ’ εγνώρτσεν. Άντρας ατ’ς πα καματερός, ὰμα σεφίλτς παιδάς, άντζ̌ακ επέγ’νεν κι έρχουτον σα χωραφόπα τουν.

Τρί’ αγούρι͜α παιδία ’νέστεσεν, έστειλεν σου Χορτοκόπ’ σο σκολείον κι εμάτσεν ατα τα «κοινά» γράμματα κι ετράνυνεν κι υπάντρεψεν κι εποίκεν ατ’ς οικοκύρ’ς και τα υστερνά όλοι ατουν επέθαναν κι επέμ’ναν σα Ρουσίας. Κι άντρας ατ’ς πα, εννέα χρόνια ανήμπορος, εκείτον κι εσ’κούτον σα κρεβάτι͜α, ακόμαν νέος ερίφ’ς, επέθανεν κι εγείνος.

Τη Σοφίτσαν ατ’ς ακόμαν μικρέσσαν εψαλάφεσαν ατεν κι εδώκεν ατεν με την ευκήν του Θεού σ’ Αλευρά ση Ζάβεραν. Έναν αποκουμπιχτέρ’ σα γεράτεια τ’ς, όλιον ο μικρόν ο γιος ατ’ς επέμ’νεν ατεν, εγείνος π’, άμον ντ’ εγυναίκ’σεν, έκ’σεν τη γυναίκαν ατ’ κι επέρεν ατεν κι εδέβεν ση Ρουσίαν κέσ’· τη μάναν ατ’ π’ άλλο νέ αράεμαν και νέ τιδέν. Εγείνον πα ο Θεός ατόσον εχρωστείν’νεν ατον· εχάθεν κι επήγεν κι η γιακά τ’ δύο ενέας ’κ’ εγέντον. Ατέ π’ άκλερος επέμ’νεν ολομόναχος.

Ετέρ’νεν τη χώραν, έχ’νε τσ’ ανθρώπ’ς ατουν, τα παιδία και τσοι νυφάδες ατουν, κάμ’ν και ζουν κι ελέπ’νε Θεού πρόσωπον. Εγείνε πα τεά εμαυροζήν’νεν, η χ̌ιλιάχαρος. Τα πόρτας ατ’ς εχορταρίασαν· καν’νάν ’κ’ έχ̌’ ν’ ανοί͜ει ατα· μαναχ̌έσσα ’μπαίν’, μαναχ̌έσσα ’γβαίν’, τσακωμένον χ̌έρ’ σο μανίκ’, ταρατσεύ’ τα σαχτάρι͜α, καπνίζ’ και μανών’ τον ουρανόν -κάτ’ναν εθέλεσεν ο Θεός να κρούει κι έρθεν εγείνε ρι͜άστι͜α.

Από μικροθέας η Κερεκή τσ’ εφτωχούς πολλά έτσ̌ιζεν κι ήντι͜αν έτον, ήντι͜αν επόρ’νεν, εδούν’νεν ατ’ς, πάντα κάτ’ εδούν’νεν ατ’ς.

Εινός χρονού νύφε έτον ακόμαν, με τα χ̌ίλια τερέματα ετερι͜άτεψεν έναν γαρκόπον· θ’ εποίν’νεν ατο βούδ. Εγείνο τον καιρόν το βασιλόδρομον επ’ εκεί πέραν κέσ’ ας σου Καμπανά εδεβαίν’νεν. Τούρκ’, Ρωμαίοι, ξέν’, ’σωτικοί, αλογάντ’, γαϊδιράντ’, τικταπάν’, όλια τα μιλέτι͜α επ’ εκεί εδούλευαν. Τ’ οσπίτ’ν ατ’ς πα δύο πόδας κάθεν χ̌ερού ση στράταν.

Έναν ημέραν εχτράτ’σεν σ’ οσπίτ’ν ατουν είνας Ανεφορίτες κάτ’ να ψαλαφά και καταλαχού επέρεν σ’ ομμάτι͜α τ’ και το γαρκόν. Ερρούξεν σα χ̌έρι͜α τουν και σα ποδάρι͜α τουν κι επαρακάλεσεν ατ’ς Θεού παρακαλίας:

-Δότε μ’ αγούτο το γαρκόπον, ν’ αγιάζ’ν’ αποθαμέν’ εσουν, ας ευτά’ ατο βουδόπον! ’Κ’ έχουμε βούδι͜α σο χωρίον, εφτωχ̌οί ανθρώπ’ είμες. Δότε μ’ ατο κι ο Θεός να πλεθύν’ τα κάμασϊα σουν!

Η Κερεκή με την καρδίαν ατ’ς πάσ̌’ να ’φτάει ’κ’ επόρεσεν. Επαρακάλεσεν κι ατέ τον πεθερόν ατ’ς, τον άντραν ατ’ς, να δίγ’ν’ ατον το γαρκόπον ατ’ς κι εδώκαν ατο ’κεί.

Αρ’ ατά όλια ’ντώκαν σο νουν ατ’ς, η μαυρι͜άχαρος, ενεστόρεσεν τη νέτεν ατ’ς κι ενεστέναξεν.

-Εγώ πα κάποτ’ εζήν’να, λέει, κι εσέβα σον κόσμον και εγέμ’ και νύφε κι εγέμ’ και μάνα κι εγέμ’ και οικοκυρά! κι εγομώθεν η γούλα τ’ς.

Το κορτσόπον κι η νύφε χαμάν έρθαν κι εκάτσαν σο γιάν’ν ατ’ς. Η Σοφία κι ο Γιάννες πα εντώκαν ωτίν.

-Έικιτι κόσμος άκλερον! ερχίνεσεν η γραία η Κερεκή η Κοντάβα. Αρ’ αΐκον ώραν, αποψιζ’νόν βραδήν, Καλαντόβραδα, ασεραντάριγος λοχούσα έμ’ σο πρωτικάρι μ’ τον Θόδωρον, αδά πέραν σου Καμπανά τ’ οσπίτ’. Εφέκα τον βουντάχ’ σο κουνίν μαναχόν κι εγώ επέρα την κούφαν κι εκατέβα σο ποτάμ’, να παίρω το καλαντόνερον. Ήντσαν παίρει͜ ατο όλον πρώτα, εγείνο έν’ μαχπούλ’. Κρύο̤ς, τα λιθάρι͜α ’κατέσπαναν και το χ̌ιόν’ έναν πόι. Έσ̌κισα το χ̌ιόν’ ας σο καγκελόπον το στρατόπον καικά κι εκατέβα αφκά σο ποτάμ’. Ετέρεσα ολόγερα κι εκράτεσα την αναπνοή μ’. Ο φέγγον μαρμαρίζ’, τ’ άστρι͜α τσινακίζ’νε, ας ση γην σον ουρανόν ομμάτ’ ’κι τσ̌αμπλίζ’, τιδέν ’κι ανασμέν’ και το ποτάμ’ «κοιμάται». Ελάγγεψ’ απάν’ σο λιθάρ’, σου ποταμί’ την άκραν κι εταλτούρεψα σο ποτάμ’, να γομώνω την κουφίτσα μ’. Ε, ουρανέ παράκλητε! Εθαρρείς κάτ’ς εφαλαγγίασεν κι εκρέμ’σεν τσ’ Αγε-Σωτήρας τα κάσ̌ι͜α σον Απεντέκωτον! Αγηλίας με τ’ άλογα τ’ εκατήβεν ας σον ουρανόν και τα καταχθόνια εσ’κώθαν να τσ̌ιρουφίζ’νε τη θάλασσαν! Τ’ άστρι͜α τ’ ουρανού άμον τσ̌ιρούτι͜α ρούζ’νε και βζήουνταν απέσ’ κι αγγέλ’ σ̌κίζ’νε τον Γιορδανοπόταμον και κολλίζ’νε σον ουρανόν έτερα! Το ποτάμ’ «εγνέφ’σεν», εμούγκριξεν κι εβόεσεν κι εθολομάχ̌εσεν! Ελέπω έναν χαρδακλέαν άμον ραχ̌ίν, εσ’κώθεν και κυλίεται κι έρ’ται από πάν’ καικά κι απάν’ σα χ̌ητία ’θε κάθεται είνας σ̌κύλος, άμον αζτρεχάν’ με τα τέσσερ’ ομμάτι͜α, άμον δαυλία φωτάζ’νε, έχασεν το στόμαν δώδεκα πιθαμάς, τερεί με και τρανύν’ και κατηβαίν’! Τ’ ομμάτι͜α μ’ εσυφωτίασαν, εκόπαν τα συντελέας ι-μ’! «Παναγία πολυεύσπλαχνε, Αγέρ’ ι-μ’, γουρπάν’ σ’ όνεμα σ’, πρόφτασον!». Επήγα να βαρκίζω κι η λαλία μ’ ετσουρώθεν. Με το κουφόπον γομάτον σο χ̌έρι μ’ και με τ’ ομμάτι͜α μ’ σην κοσμοδέβασην, εκλώστα δεξ̌ι͜ά, εσέγκα όσον δύναμην επέμ’νε με κι ελάγγεψα σην άκραν. Κι απάν’ σα χ̌έρι͜α, απάν’ σα γόνατα, τσαρφουλιχτά κι αρκουδευτά, εξέβα ’ς σ’ οσπίτ’ κι ερρούξα. Εφτά μήνας έπεσα! Πού έμ’ και πού εκείμ’, τιδέν ’κ’ έξερα. Το ρέφος ι-μ’ -ποδεδίζω σε, πουλόπο μ’!- επέρεν ατο η μάνα μ’, άχαρος κι εγείνε· κι ο νους ι-μ’ επέμ’νεν σ’ εγείνο. Επολέμανα ν’ ανοίγω τ’ ομμάτι͜α μ’ να ’λέπ’ ατο κι απάν’ εκάθουσαν τα ραχ̌ία! Εσπάλλ’να ’τα κι εκαίουμ’ απέσ’ σ’ άψιμον! Κάποτε επαίρ’νανε με τ’ ομμάτι͜α μ’. Όλιον ο κόσμος κι όλια τα πάντα, ραχ̌ία και ποτάμι͜α κι άμον ανθρώπ’ κι άμον δι͜αβόλ’ και λαμπάδας και σκοτίας κι εγκλησίας και κουνία και γεφύρι͜α κι αζτρεχάνια και κερβάνια και χεντέκια και οφίδι͜α και ορτέκια και αχάντι͜α και πεζούλια και τσ̌ιτσ̌άκια και πλουμία! Παναγία, Παναγία!... Όλιον του Θεού η πλάσ’ άμον καρμενέτσαν εκλώσκουτον κι άλλ’ επέγ’ναν κι άλλ’ εντούν’ναν	κι άλλ’ ερρούζ’ναν κι άλλ’ εσ’κούσαν! Κι εγώ ετέρ’να ’τα -νέ χ̌έρι͜α, νέ ποδάρι͜α· έναν ομμάτι͜α μαναχόν εγροίκανα έχω.
Κι επεκεί έρχουσαν λογής του λογιών γυναίκ’, άλλ’ λεγνοί και μακρύδες άμον κρεμάστες κι άλλ’ κοντοί και χοντροί άμον πλαθάκας και τσ̌οσ̌ίτι͜α-τσ̌οσ̌ίτι͜α σουφάτι͜α, ξυμυτοί και πλατσομύτ’ και κατσία με τα ρόβας και γναφία βρασωμένα και μαστάρι͜α κρεμαγμένα, με τα βουντάχα σην εγκάλιαν ατουν εκείσαν ση ράχ̌ι͜α μ’ κιάν’ κι επαρακάλ’νανε με να βυζαλίζω τα μωρά τουν! Εκλώσκουμ’ να κείμαι σ’ άλλο τ’ ωμίν απάν’, έρχουσαν άλλ’ αποπίσ’ κι άλλ’ απ’ εμπροστά μ’, εδούν’νανε με φαγία να τρώγω κι εγείνα, μαύρα και γερανέα τσ̌ορλάχα, εγρείμ’ να κρού’ απάν’ - εθαρρώ ατώρα έν’! Εφτά μήνας εκείμ’ τέλει͜α και τρία χρόνια εσύρ’να τ’ άπορος! Η μάνα μ’, τ’ εμετέρ’, ερρούξαν σοι ποπάδες, σ’ εγκλησίας, σα μαναστήρι͜α· και λειτρουγέματα και τραβάγγελα, με το καλαντόνερον τ’ επέρα εγείνο το βράδον -βα’ εμέν! Άγι’ς, ανοιχτήδας, άνια και κάτι͜α, τιδέν ’κ’ εφέκαν, όλια τ’ αγιλίκια εποίκαν κι άντζ̌ακ’ έσ’κωσανε με σο ποδάρ’. Μίαν κι άλλο εγεννέθα σον κόσμον!... Όνταν θ’ εκαλετέριζα κέσ’ έτονε, έναν ημέραν εκοιμέθα βαθέα και -ποδεδίζω σε, Παναγία!- επήγα ’κεί σον κόσμον κι εκλώστα. Σου Καμπανά σα Κώμι͜α, είδαν τ’ ομμάτι͜α μ’, σον Αγε-Νικόλαν απάν’ εκατήβεν εστάθεν ας σην γην σον ουρανόν έναν γεφύρ’ το όμοιον άμον γύρι͜ος κι ενοίγεν τ’ ουρανού η καταρράχτε. Κι αλλομίαν ελέπω, σου γεφυρί’ το ποδάρ’ κιάν’ εξέβεν και πάει εγείνο το γαρκόπον ντ’ εχάρτσα τον Ανεφορίτεν -κάποτε, καντέρ’ται με, είπα σας ατο. Επέγ’νεν σον ουρανόν κιάν’. Έναν άμον Θεού φύσεμαν έγκε με σ’ εγείνο καικά. Τα χ̌έρι͜α μ’ εγρίβωσαν σ’ ουραδόπον εθε κι εγώ παρακαλώ ατο: «Ποδεδίζω σ’, Αλτουνίκα, εσύ ατού κιάν’ πού πας; Εμέν πα έπαρ’ μετ’ εσέν!». Το γαρκόπον έμπρου κιάν’ κι εγώ αποπίσ’ εθε, επήγαμ’, επήγαμε κι εξέβαμε͜ απάν’. Άμον ντ’ εξέβαμε͜ απάν’, το γαρκόπον εχάθεν ας σ’ ομμάτι͜α μ’. Ανιτέν ενοίγεν τ’ ουρανού η πόρτα άμον αέρα κι άμον τον ήλιον έστραψεν κι εφώταξεν τ’ απέσ’, τ’ ομμάτι͜α μ’ εχαντυλλιάγαν κι εγομώθαν δάκρυ͜α. Επολέμανα ν’ ανοίγ’ ατα, να ’λέπω τ’ απέσ’ τα κόσμι͜α, ὰμα του κάκου. Έλεπα ’τα και χαμάν έφευαν ας σ’ ομμάτι͜α μ’ κι έρχουσαν κι εδεβαίν’ναν. Αλλομίαν -αχ, να επόρ’να κι έλεπα σοούντα τα σιμά, έναν-δύο!- εποίκα έναν πόδαν κι άλλο έμπρου κι ετέρεσα σο δεξ̌έν μερέαν. Έναν μεγάλον, αυγόν, φωτεινερόν ουρανός και χρυσ̌οπλούμ’κα λίβι͜α, ο ήλιον εφώταζεν απέσ’, πουδέν φύλλον ’κ’ ελαΐσκουτον! Αφκά κέσ’ ανθρώπ’, αγούρ’ και γυναίκ’, άλλ’ καθιστοί κι άλλ’ ολόρθα, τα λώματα τουν ετσαραμπούλιζαν, άσπρα και γελαστά τα προσώπ’ς ατουν, ετέρ’νανε με μετ’ έναν γλυκύν ομμάτ’ κι απάν’ κέσ’ σα κιφάλια τουν, φώσ̌ι͜α, φώσ̌ι͜α, μικρά, τρανά· κι αγγέλ’ με τα φτερά και δεσποτάδες με τα εικόνας σα χ̌έρι͜α τουν κι άγι’, άλλ’ χαμελά κι άλλ’ ψηλά σ’ ουρανού τα τσ̌αρτάκια κι ο ήλιον από πάν’ εκχ̌ύν’νεν άμον ποτάμ’ τα τσ̌ιρούτι͜α τ’ κι εγόμωνεν τα τέσσερα μερέας! Σο ζεβρέν μερέαν πα κρεμούς, καπνούς και σκοτεινασέας κι άνεμον έσ’κωνεν το τόζ’ και τα βρούλας έγβαιναν σον ουρανόν! Αφκά κέσ’ π’ ανθρώπ’ γεραλαεμέν’, οξυπόλ’τοι και τσάτσαλοι, άλλ’ επορπάν’ναν κι άλλ’ ερκούδευαν και το καμψ̌ίν από πάν’ καικά άμον οφιδί’ γλώσσαν εχαράκωνεν την ράχ̌ι͜αν ατουν· κι άλλ’ πα δεμέν’ με τα ζιντζ̌ίρι͜α ας σα γούλας κι άλλ’ -βάι π’ έπλασεν ατ’ς!- εκαίουσαν απέσ’ σα βρούλας και τα θερία και τ’ οφίδι͜α εβύζαναν το αίμαν ατουν! Άμον ντο ’κχ̌ύουν τα τσιλίδι͜α απάν’ ση γεράν, εκάεν ατ’ς η ψ̌η μ’. Αφόραχτα έκλωσα τον πρόσωπο μ’ αδά μερέαν κι επέρεν σ’ ομμάτι͜α μ’ έναν τρανόν τερι͜αζήν, βαθέα ση μέσεν απέσ’ κρεμάγετ’ ας σον ουρανόν. Άμον ντο είδα ’το, είνας γυναίκα εξέβεν αποφκά κέσ’ ας σην τερι͜αζήν κι έτρεξεν άμον αέρα κι έρθεν έμπρι͜α μ’. «Μανίτσα μ’, ποδεδίζω σε! Η δεξαμένε μ’!» ετσ̌ίαξα κι επήγα ν’ αγκαλιάσκουμαι και φιλώ ατεν κι ατέ εσύρθεν οπίσ’ αχπαραχτά και, τυρι͜αννιγμέντσα ντο είδε μ’ αναχάπαρα, είπεν:

-Κερεκή, εσύ αδά ντ’ έραευες; Εσύ ’κ’ είσαι να έρχ̌εσαι αδά ακόμαν! Κλώστ’ οπίσ’ ολήγορα!

Επήγα να λέγ’ ατεν: «Δεξαμένε, κι αρ’ εγώ, άμον ντ’ ελέπω, αγούτ’ ο κόσμος π’ ας σ’ εμέτερον τιδέν διαφοράν ’κ’ έχ̌’, άμον εγείνο έν’ κι ατό· ήντι͜αν ελέπουμε κι ήντι͜αν παθάνουμ’ εκεί, αδά πα εγείνα είν’· χα! ατώρα έρθα, χα! υστερνά, όλιον το ίδϊον». Ὰμα εντώκεν σο νου μ’ το μωρόπο μ’ κι εδέστεν η γλώσσα μ’.

-Άλλο μη στέκ’ς, είπεν η δεξαμένε μ’, η πόρτα θ’ ασπαλίγεται!

-Σην ψ̌η σ’ γουρπάν’ να γίνουμαι, δεξαμένε! είπα. Εγροικώ ατο, πρέπ’ να κλώσκουμε οπίσ’· τσ̌ίγκι σ’ εμόν το θέλημαν ’κ’ έν’ πότε θά ’ρχουμαι αδά, ὰμα κά’ θα ’ρωτώ σε.

Κι έκλωσα τ’ ομμάτι͜α μ’ σο ζεβρέν μερέαν κι εγείνε πα μετ’ εμέν κι ετέρεσαμε: είνας άνθρωπος επολέμανεν να γομαρι͜άζ’ ωβά κι εγείνα εβούρτσιζαν ας σα σ̌κοινία, εκυλίουσαν κι εταγουτεύκουσαν· εγείνος επολέμανεν ξαν να σωρεύ’ και γομαρι͜άζει͜ ατα και το κιφάλ’ν ατ’ άν’ ’κ’ επαίρ’νεν.

-Ποίος έν’ ατός ο παλαλόν, δεξαμένε; λέγω

-Κερεκή, ατός παλαλός ’κ’ έν’, ατός ατά έκλεφτεν ατα εκεί σον κόσμον κι αδά γομαρι͜άζει͜ ατα. Αιώνια ατό θα ’φτάει.

Πλάν καικά ας σον ωβατσ̌ήν, είνας έτερος εκύλιζεν έναν λιθάρ’ κι εφέρ’νεν ατο έξ’ ας σο βασμόν ατ’. Εφήν’νεν ατο κι εγείνο ’κυλίγουτον μαναχόν κι έρχουτον σον τόπον εθε. Εγείνος ξαν έρχουτον εκαλοκύλιζεν ατο κι εγείνο ξαν εκαλέρχουτον κεντί-πασ̌ινά οπίσ’.

-Ατός πα έτον συνορτά͜ης με το γειτονάν ατ’ κι έχπανεν κρύφας το συνόρ’ κι εφέρ’νεν ατο απέσ’ σου γειτονά τ’ το χωράφ’, να τρανύν’ τ’ ατουνού το χωράφ’. Ατός πα, ούσνα γίνεται ο κόσμος έναν, ατό θα ’φτάει.

Κι επεκεί κι άλλ’ από πλάν έστεκεν είνας τσάτσαλος κι ετυλίγουτον έναν τσ̌ιλόπον κι εγείνο ’κ’ εκανείτον. Εσύρ’νεν ας σ’ έναν το μέρος, να σ̌κεπάζ’ τα τσατσάλας ατ’, ετσατσαλούτον ας σ’ άλλο. Εσύρ’νεν επεκεί, ετσατσαλούτον απ’ αδά.

-Ατός πα τιδέν ’κ’ επεσ̌άχκουτον, τιδέν ’κ’ εδούν’νεν σ’ εφτωχούς κι αρ’ αέτσ’ τσ̌ιπλάκ’ς θα ζει όσον ζει.

Είνας έτερος πα ελάγγευεν άν’ κι εντούν’νεν απέσ’ σα πίσσας. Εσ’κούτον να ’γβαίν’, ξαν ερρούζ’νεν απέσ’.

-Ατός πα εσυμβάλλ’νεν τσ’ ανθρώπ’ς, εντούν’ναν κι επαίρ’ναν και παρουσίαν ’κ’ είχαν. Ατώρα, ήντι͜αν εγάπανεν κι ήντι͜αν ευχαρίστανεν ατον εκεί σον κόσμον, εχτέθεν ατ’ αδά.

Ση χαμαιλέτες τον αλεπόν απάν’ καικά πα εκρεμάουτον κι εγυροκλώσκουτον μίαν και μίαν ακεί έναν πόι αρδάχτ’ μετ’ έναν ελιαμέτ’ σποντύλ’. Εποίκ’ αέτσ’ κι εκαλοτέρεσα -Θέ μ’ να ’λιάς με! Άνθρωπος, με το μυλάρ’ ση γούλαν ατ’ κατακέφαλα, γογγύζ’ και γυροκλώσ̌κεται και τερεί το νερόν αφκά πώς τρέχ̌’ και ’κι τελείται.

-Ατός πα έτον χαμαιλετάρτς κι επαίρ’νεν πολλά καπίτσ’ ας σ’ ανθρώπ’ς. Άμον ντο τρέχ̌’ του Θεού το νερόν, νύχταν ημέραν όλιον ο κόσμος για τ’ ατόν έκαμνεν κι ατός ξαν ’κ’ εχόρταζεν.

Είνας γυναίκα πα με το μαρτσούφ’ ση γούλαν εκράν’νεν έναν αλμεχτέρ’ γομάτον γάλαν. Εδιψάν’νεν, έσ’κωνεν το κοβλάκ’ να βρέχ̌’ έναν ξάι τη γλώσσαν ατ’ς, το γάλαν ανιτέν έκοφτεν κι εγίνουτον αίμαν κι ετσιμπόνιζεν ας σα τσ̌ιτσ̌άκια του κοβλακί’. Εκατήβαζεν ατο, εγίνουτον γάλαν. Έσ’κωνεν ατο, ξαν εγίνουτον αίμαν.

-Ατέ πα, λέει η δεξαμένε μ’, έτον παρχαρέτ’σσα και μετ’ ατεινές τα ζα επαίρ’νεν να τερεί και ξενά ζα κι έκλεφτεν ας σο γάλαν ατουν.

Αλλομίαν άμον αέρα εχάθεν απ’ έμπρι͜α μ’! Ετσάμμωσα τ’ ομμάτι͜α μ’, να κλώσκουμ’ οπίσ’ και, όνταν ένοιξα ’τα, είδα του ήλ’ τα τσ̌ιρούτι͜α, ας ση φεγγίτεν του ’σπιτί’, επαίραν απάν’ σο μαξιλάρι μ’. Έπλωσα κι ελιάεψα ’το -βρεγμένον ας σα ιδρώματα μ’. Του ήλ’ τα τσ̌ιρούτι͜α έρθαν να στεγνών’ν’ ατο. Εφτά μήνας άρρωστος σο κρεβάτ’ κι άλλα τρία χρόνια άπορος εκείμ’ κι εσ’κούμ’! Επ’ ετότες εγένταν τ’ άλλα τα παιδία μ’ κι έζησα κι ακόμα τεά ζω, η μαυράχαρος κι εγώ!
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
αγγέλ’(ονομ. πληθ.) άγγελοι, (γεν.) αγγέλου
Αγέρ’αϊ-Γιώργη
αγε-Σωτήραςαγια-Σωτήρας
αγκαλιάσκουμαιαγκαλιάζω, εναγκαλίζομαι
αγούρ’νέοι άνδρες
αγούρι͜ααγόρια νέα
αγούτ’αυτοί
αγούτοαυτό/ή
αδάεδώ
αέτσ’έτσι
αΐκοντέτοιο/α
ακείεκεί
άκλερονάκληρο, φτωχό, δύστυχο, ταλαίπωρο
άκλεροςάκληρος, φτωχός, δύστυχος, ταλαίπωρος
άκρανάκρη, αρχή
αλεπόναλεπού
αλλομίανάλλη μια φορά
αλμεχτέρ’ξύλινος κουβάς για το άρμεγμα των ζώων
αλογάντ’αυτοί που έχουν άλογα
ὰμααλλά ama/ammā
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
άν’άνω, πάνω, άνωθεν
αναχάπαρααπροειδοποίητα, ξαφνικά στερ. αν- + haber/ḫaber
ανθρώπ’άνθρωποι
ανθρώπ’ςανθρώπους
άνιαπάνω, άνω
ανιτένξαφνικά, αμέσως aniden
ανοί͜ειανοίγει
άντζ̌ακμόλις που, μετά βίας, τότε μόνο ancak
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
αποθαμέν’πεθαμένοι
αποπίσ’από πίσω
αποφκάαπό κάτω
αποψιζ’νόναποψινό/ή
αρ’εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha ἄρα
αράεμανψάξιμο, αναζήτηση arama
αρδάχτ’αδράχτι
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σααπ’ τα ασό σα (από τα)
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ας σουαπό του, από τότε που/αφότου, από αυτό που
άστρι͜αάστρα
ατάαυτά
ατααυτά
ατέαυτή
ατεινέςαυτηνής
ατεναυτήν
ατόςαυτός
ατόσοντόσο
ατούεκεί (σε τόπο ή σημείο που βρίσκεται σε κάποιο απόσταση)
ατουντους
ατουνούαυτουνού
ατ’ςαυτής, της
ατώρατώρα
Αυγίτεςτο άστρο της αυγής/Αυγερινός (ο πλανήτης Αφροδίτη)
αφκάκάτω
αφόραχταχωρίς φόρα, απότομα
αχάντι͜ααγκάθια ἀκάνθιον, υποκορ. του ἄκανθα
άψιμονφωτιά
βαθέαβαθιά
βαρκίζωκραυγάζω, θρηνώ γοερά
βασμόνκράσπεδο, ποδιά χωραφιού
βζήουντανσβήνονται
βούδι͜αβόδια
βραδήνβράδυ
βράδονβράδυ
βρέχ̌’βρέχει
βρούλας(τη) φλόγας, (τα) φλόγες brûler
γαϊδιράντ’αυτοί που έχουν γαϊδούρια
γαρκόναρσενικό μοσχάρι
’γβαίν’(εγβαίν’) βγαίνει
γεράνπληγή, τραύμα yara
γερανέαγαλάζια
γεράτειαγηρατειά
γεφύρ’γέφυρα, γεφύρι
γιάν’νπλάι, πλευρό yan
γίνουμαιγίνομαι
γλυκύνγλυκιά/ό
γναφία(κυρ) οι γνάθοι, (μτφ) το πρόσωπο συνολικά
γομάτονγεμάτο/η
γομώνωγεμίζω
γούλαλαιμός gula
γούλανλαιμό gula
γούλας(ον. πληθ.) λαιμοί, (γεν. εν.) λαιμού gula
γουρπάν’θυσία kurban/ḳurbān
γραίαγριά
γυροκλώσ̌κεταικλωθογυρίζει
δεκαέξ’δεκαέξι
δεξ̌ένδεξί
δεσποτάδεςδεσπότες
δι͜αβόλ’(ον.πληθ.) διάβολοι, (γεν. ενικ.) διαβόλου
δίγ’ν’δίνουν
δότε(προστ.) δώστε
εβόεσενβόησε
εγάπανεναγαπούσε
έγβαινανέβγαιναν
εγείναεκείνα
εγείνεεκείνη
εγεινέςεκείνης
εγείνοεκείνο
εγείνονεκείνο
εγείνοςεκείνος
εγέμ’έγινα
εγεννέθαγεννήθηκα
εγέντανέγιναν
εγέντονέγινε
εγίνουτονγινόταν
εγκάλιαν(αιτ.) αγκαλιά
έγκεέφερε
εγκλησίαςεκκλησίες
εγνέφ’σενξύπνησε
εγνώρτσενγνώρισε
εγομώθανγέμισαν
εγομώθενγέμισε
εγόμωνενγέμιζε
εγρίβωσανπροσκολλήθηκαν, γαντζώθηκαν αγριφώνω<agrafer<grappa
εγροίκανακαταλάβαινα
εγροικώκαταλαβαίνω
εδεβαίν’νεν(για τόπο) περνούσε, διέσχιζε (για χρόνο) περνούσε διαβαίνω
εδέβενπήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε διαβαίνω
εδέστενδέθηκε
εδούν’νενέδινε
εδώκανέδωσαν
εδώκενέδωσε
εζήν’ναζούσα
εθαρρείςθαρρείς, νομίζεις, υποθέτεις
εθαρρώθαρρώ, νομίζω, υποθέτω
εθετου/της
εθέλεσενθέλησε
εθολομάχ̌εσενμάνιασε
έικιτιέκφραση αναπόλησης που υποδηλώνει νοσταλγία για κάτι παρελθοντικό ή εκδήλωση συμπόνοιας για κάποιον hey gidi
εικόνας(ονομ. πληθ., τα) εικόνες
είμεςείμαστε
είν’(για πληθ.) είναι
είναςένας/μία
εινόςενός
εκάενκάηκε
εκάθουσανκάθονταν
εκαλοτέρεσακαλοκοίταξα, κοίταξα ξανά
εκατήβαζενκατέβαζε
εκατήβενκατέβηκε
εκάτσανκάθισαν
εκείμ’κειτόμουν, ξάπλωνα
εκείσανκείτονταν, ξάπλωναν
εκείτονκείτονταν, ξάπλωνε
εκλώσκουτονγυρνούσε
εκλώσταγύρισα, επέστρεψα
εκοιμέθακοιμήθηκα
εκόπανκόπηκαν
έκοφτενέκοβε
εκράν’νενκρατούσε
εκράτεσακράτησα
εκρέμ’σενγκρέμισε
έκ’σενάκουσε
εκυλίουσανκυλούσαν
ελάγγευενπηδούσε लङ्घ (laṅgh)
ελάγγεψαπήδηξα लङ्घ (laṅgh)
ελαΐσκουτονκουνιόταν πέρα-δώθε
έλεπαέβλεπα
ελέπ’νεβλέπουνε
ελέπωβλέπω
ελιαμέτ’τεράστιο, θεόρατο alamet/ʿalāmet
έμ’ήμουν
εμετέρ’δικοί μας ἡμέτερος
εμέτερονδικός/ή/ό μου ἡμέτερος
εμόνδικός/ή/ό μου ἐμοῦ
έμπρι͜αμπροστά ἐμπρός
εμπροστάμπροστά, πρωτύτερα
έμπρουεμπρός, μπροστά
έν’είναι
έναν ξάιλίγο, μια σταλιά
ενεστέναξεναναστέναξε
ενεστόρεσενθυμήθηκε, αναπόλησε
ενοίγενανοίχθηκε
ένοιξαάνοιξα
εντούν’νανχτυπούσαν
εντούν’νενχτυπούσε
έντρισανπάντρεψαν
εντώκανχτύπησαν
εντώκενχτύπησε
έξ’έξω ή ο αριθμός έξι
εξέβαβγήκα, ανέβηκα, μτφ. προέκυψα
εξέβαμεβγήκαμε, ανεβήκαμε
εξέβενβγήκε, ανέβηκε
έξεραήξερα
επαίρ’νανέπαιρναν
επαίρ’νανεέπαιρναν
επαίρ’νενέπαιρνε
έπαρ’(προστ.) πάρε
επαρακάλ’νανεπαρακαλούσα
επέγ’νανπήγαιναν
επέγ’νενπήγαινε, προχωρούσε, έφευγε
επέθανανπέθαναν
επέθανενπέθανε
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
επέμ’ναναπόμειναν
επέμ’νεαπόμεινε
επέμ’νεναπόμεινε
επέραπήρα
επέρενπήρε
έπλωσαάπλωσα, έτεινα
εποίκαέκανα, έφτιαξα ποιέω-ῶ
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επολέμαναπολεμούσα, μτφ. προσπαθούσα
επολέμανενπολεμούσε, μτφ. προσπαθούσε
επόρεσενμπόρεσε
επόρ’ναμπορούσα
επόρ’νενμπορούσε
εράεψανέψαξαν, γύρεψαν, αναζήτησαν aramak
έρθαήρθα
έρθανήρθαν
έρθενήρθε
ερίφ’ςάνθρωπος, άντρας herif/ḥarīf
ερρούζ’νανέπεφταν
ερρούζ’νενέπεφτε
ερρούξαέπεσα
ερρούξανέπεσαν
ερρούξενέπεσε
έρ’ταιέρχεται
ερχίνεσενάρχισε
έρχουσανέρχονταν
έρχουτονερχόταν
εσέβαμπήκα
εσέγκαέβαλα, εισήγαγα
εσ’κούσανσηκώνονταν
εσ’κούτονσηκωνόταν
εσ’κώθανσηκώθηκαν
εσ’κώθενσηκώθηκε
έσ’κωνενσήκωνε
εσουνσας
εστάθενστάθηκε, σταμάτησε
έστραψενάστραψε
εσύρθενσύρθηκε, τραβήχτηκε, ρίχτηκε
εσύρ’ναέσερνα, τραβούσα, έριχνα
εσύρ’νενέσερνε, τραβούσε, έριχνε
εσυφωτίασανθόλωσαν, σκοτείνιασαν
έτεραδιαφορετικά, αλλιώς, άλλα
ετέρεσακοίταξα
ετέρ’νακοιτούσα
ετέρ’νανεκοιτούσαν
ετέρ’νενκοιτούσε
έτεροςάλλος, διαφορετικός
έτονήταν
έτονεήταν
ετότεςτότε
ετράνυνενμεγάλωσε, ανατράφηκε τρανόω-ῶ
ετσάμμωσαέκλεισα/σφάλισα τα μάτια μου καμμύω
ετσαραμπούλιζανλαμποκοπούσαν
ετσ̌ίαξαφώναξα δυνατά, μτφ. μάλωσα, επέπληξα
ετσιμπόνιζενανέβλυζε με ορμή, (μουσ.) έκανε τα τσιμπόνια του αγγείου να πάλλονται
ετσουρώθενστέρεψε, αποστραγγίστηκε σειρώ=εκκενώνω, αδειάζω
ευκήνευχή
εφέκαάφησα
εφέκαναφήσαν
εφέρ’νενέφερνε
έφευανέφευγαν
εφήν’νενάφηνε
εφώταζενφώτιζε, έλαμπε
εφώταξενφώτισε
έχ̌’έχει
εχάθενχάθηκε
εχάρτσαχάρισα
έχασενέχασε, έδιωξε, πέταξε κτ
έχ’νεέχουνε
εχτέθεναπέκτησε
εχτράτ’σενξεστράτισε, λοξοδρόμησε
εψαλάφεσανζήτησαν, αιτήθηκαν
ζαζώα
ζεβρέναριστερό
ήλ’ήλιου
ήντι͜ανοτιδήποτε, ό,τι
ήντσανοποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον
’θετου/της
Θέ(κλητ.) Θεέ
θερίαθεριά, θηρία
θωρέαθωριά, όψη
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κά’κάτι
κάθενκάτω, κάθε
καικάπρος τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά
καλαντόνερονσύμφωνα με το ομώνυμο έθιμο, το πρώτο νερό που έπαιρνε μια οικογένεια τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς από τη βρύση ή το πηγάδι από όπου προμηθευόταν το πόσιμο νερό της
καμψ̌ίνμαστίγιο kamçı
καν’νάνκανέναν
καπίτσ’το αλεστικό δικαίωμα του μυλωνά, για αλεστικό δικαίωμα ο μυλωνάς κρατούσε ένα ποσοστό από το αλεύρι, γιατί οι περισσότεροι προτιμούσαν αυτόν τον τρόπο της πληρωμής από το να του δώσουν χρήματα καπίθη < Αρχ. Ελλ. < Μέσ. Περσ. kpyc/kabīz < Συρ./Αραμ. qəp̄īzā < Δημ.Αιγυπτ. kpḏ («100 ml, ξηρ. ή υγρ.») < πιθ. Ακκ. /kappu/ («χέρι, μικρό σκεύος»)
καρμενέτσαναδράχτι kirmen<eğirmen
κάσ̌ι͜ααπότομοι βράχοι, γκρεμοί kaş
κατακέφαλαπρος τα κάτω
καταλαχούκατά τύχη
καταρράχτεκαταρράκτη, καταπακτής, οριζόντιας πόρτας σε δάπεδο ή οροφή του στάβλου/μαντριού που οδηγεί σε ξεχωριστό χώρο
κατηβαίν’κατεβαίνει
κάτι͜ακάτω (τα)
κάτ’νανκάποιον
κάτ’ςκάποιος/α
κατσίαπρόσωπο, μέτωπο
κείμαικείτομαι, ξαπλώνω
κεντίεαυτό(ς), (ως επιρρ.) κατά πρόσωπο, δια ζώσης kendi
κερβάνιακαραβάνια kervan/kārbān
ΚερεκήΚυριακή
κέσ’προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιάν’και άνω, και εξής, και πέρα
κιφάλιακεφάλια
κιφάλ’νκεφάλι
κλώσιμονγύρισμα, επιστροφή, αντιστροφή
κλώσκουμ’γυρίζουμε, επιστρέφουμε
κλώστ’(προστ.) γύρνα/γύρισε, επέστρεψε
κοβλάκ’ξύλινος κουβάς από λεπτές ντούγες
κολλίζ’νεκολλάνε, βάζουν φωτιά, καταστρέφουν
Κοντούμία από τις 4 ενορίες του χωριού Καπίκιοϊ της περιοχής Ματσούκας του Πόντου
κορτσόπονκοριτσάκι
κόσμι͜ακόσμους, μτφ. μέρη
κουνίνκούνια
κρού’χτυπώ κρούω
κρούειχτυπάει κρούω
κρύφαςκρυφά
κυλίεταικυλιέται
κυρικάγονείς
’κχ̌ύουνεκχύνονται, χύνονται, εκρέουν εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
λαλίαλαλιά, φωνή
λαμπάδας(ον. πληθ.,τα) λαμπάδες
’λέπ’(ελέπ’) βλέπει/ω
’λέπω(ελέπω) βλέπω
’λιάς(ελιάς) λυπάσαι κπ/κτ, δείχνεις ελεημοσύνη, μτφ. τσιγκουνεύεσαι ἐλεέω-ἐλεῶ
λίβι͜ασύννεφα λίβος<λείβω
λιθάρ’λιθάρι, πέτρα
λιθάρι͜αλιθάρια, πέτρες
λοχούσαλεχώνα
λώματαρούχα λῶμα/λωμάτιον
μαναστήρι͜αμοναστήρια
μαναχ̌έσσαμονάχη
μαναχόν(έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά
μαρμαρίζ’ακτινοβολεί, λάμπει
μαρτσούφ’δερμάτινο σακουλάκι αγν.ετυμ.
μερέανμεριά
μερέαςμεριές
μέσενμέση
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μήνας(τα) μήνες
μίανμια φορά
μίαν κι άλλοάλλη μια φορά
μικρέσσανμικρή
μικροθέαςμικράτα, παιδική ηλικία
μιλέτι͜αφυλές, έθνη millet
νέούτε ne
νυφάδεςνύφες
νύφενύφη
ξάικαθόλου
ξανπάλι, ξανά
ξέν’ξένοι
ολήγοραγρήγορα
όλιαόλα
όλιονόλο, ολόκληρο
ολόγεραολόγυρα
ολόρθαεντελώς όρθια, ευθυτενώς
ομμάτ’μάτι
ομμάτι͜αμάτια
όνεμαόνομα
όντανόταν
οπίσ’πίσω
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
οσπίτ’νσπίτι hospitium<hospes
ούσναμέχρι που, έως ότου
οφιδί’φιδιού
οφίδι͜αφίδια
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδάςπαιδί, νέος άντρας
παιδίαπαιδιά
παίρωπαίρνω
παλαλόντρελό
παλαλόςτρελός, ανόητος
παρακαλίαςπαρακάλια
Παράκλητεπροσωνυμία του Iησού Xριστού και του Aγίου Πνεύματος στην K. Διαθήκη παράκλητος=συνήγορος
παρχαρέτ’σσαη γυναίκα που είναι επιφορτισμένη με τις δουλειές του παρχαριού (ορεινού τόπου θερινής βοσκής)
πάσ̌’(εν συνθέσει με το ρήμα ευτάω) τα βγάζω πέρα baş etmek
πιλεκλίσσααυτή που έχει ωραίους/εύρωστους καρπούς, μτφ. η επιδέξια με τις δουλειές
πλάνπλάι, πλαϊνό/ παρακείμενο μέρος, παραπέρα
πλάσ’πλάση
πλεθύν’πληθαίνει, αυξάνεται
πλουμίακεντητά ή ζωγραφιστά διακοσμητικά σχέδια, μτφ. στολίδια pluma
πόδανίχνος, πατημασιά, βήμα
ποδάρ’πόδι
ποδάρι͜απόδια
πόδαςίχνη, πατημασιές, βήματα
ποδεδίζω(ενεργ. και μέση) χαίρομαι, απολαμβάνω, προσκυνώ από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ)
ποδεδίζω σενα σε χαρώ από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ)
πόιύψος, μπόι (ανάστημα) boy
πόινύψος, μπόι boy
ποίος(ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
ποπάδεςπαπάδες
πόρτας(ονομ.πληθ.) πόρτες porta
ποτάμ’ποτάμι
ποταμί’ποταμιού
πουδένπουθενά
πουλόποπουλάκι
πρέπ’ταιριάζει/ω
πρόφτασον(προστ.) πρόφτασε
πρωτικάριπρωτότοκο παιδί
ραχ̌ίαράχες, βουνά
ράχ̌ι͜αράχη, πλάτη
ράχ̌ι͜ανράχη, πλάτη
ραχ̌ίνβουνό, ράχη
ρέφοςβρέφος
ρι͜άστι͜ατυχαία, συμπτωματικά rast/rāst
ρούζ’νεπέφτουν
ΡουσίανΡωσία
ΡουσίαςΡωσίας
’ρχουμαι(έρχουμαι) έρχομαι
Ρωμαίοιοι ορθόδοξοι χριστιανοί πολίτες επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
’ς(ας) από
σακάτ’ςσακάτης, ανάπηρος sakat/saḳaṭ
σαχτάρι͜αστάχτες στάχτη<στάζω
σεφίλτςφρόνιμος, που έχει καλή συμπεριφορά, συνεσταλμένος, ντροπαλός οθ. περιόδου sefil/sefīl
σ̌κεπάζ’σκεπάζω/ει
σ̌κίζ’νεσκίζουν
σ̌κοινίασχοινιά
σκολείονσχολείο
σοιστους/στις, τους/τις
σοούνταεν τέλει, στην τελική sonunda
σουνσας
’σπιτί’σπιτιού hospitium<hospes
στέκ’ςστέκεσαι
στρατόπονδρομάκι
σωρεύ’μαζεύει, συγκεντρώνει σωρεύω
τεάτάχα, δήθεν, υποτίθεται deyü (οθωμ. περιόδου)
τελείται(αμτβ.) τελειώνει, εξαντλείται, μτφ. πεθαίνει
τερείκοιτάει
τερέματαβλέμματα
τιδέντίποτα
’τοαυτό, το (προσωπική αντωνυμία)
τόζ’σκόνη toz
τουντους
Τούρκ’Τούρκοι
τρανάμεγάλα
τρανύν’μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει τρανόω-ῶ
τρέχ̌’τρέχει
τρί’τρεις
τσ’(ως τση, άρθρο γεν. ενικού) του/της, (ως τσοι, άρθρο αιτ. πληθ.) τις, (ως ερωτημ. τσί;) ποιός;
τσακωμένονσπασμένο
τσ̌αμπλίζ’ανοιγοκλείνει τα μάτια
τσάτσαλοιγυμνοί
τσάτσαλοςγυμνός
τσ̌εμέρ’καγενναιόδωρα, πλουσιοπάροχα cömert<cevān+merd + -κα
τσητης
τσ̌ίγκιεπειδή, γιατί çünkü<çūn + ki
τσιλίδι͜απυρωμένα κάρβουνα εστίας
τσ̌ιτσ̌άκιαλουλούδια çiçek
τσοιτους/τις
’τσούμιζενέστιβε, στράγγιζε
υπάντρεψενπαντρεύτηκε
υστερνάκατοπινά, τελευταία
φέγγονφεγγάρι
’φτάει(ευτάει) κάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
φύσεμανφύσημα
φώσ̌ι͜αφώτα
φωτάζ’νεφωτίζουν, λάμπουν
χ̌έρ’χέρι
χα!να!, ορίστε!, ιδού!
χαμαιλέτεςνερόμυλου
χαμάναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
χαμελάχαμηλά
χανές(γεν.) σπιτιού, νοικοκυριού hane/ḫāne
χώρανξένους, μη οικείους, ξενιτειά
χωραφόπαχωραφάκια
ψαλαφάζητάει, αιτείται
ψ̌ηψυχή
ωβάαβγά
ωμίαώμοι
ωμίνώμος
ωτίναυτί
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
αγγέλ’(ονομ. πληθ.) άγγελοι, (γεν.) αγγέλου
Αγέρ’αϊ-Γιώργη
αγε-Σωτήραςαγια-Σωτήρας
αγκαλιάσκουμαιαγκαλιάζω, εναγκαλίζομαι
αγούρ’νέοι άνδρες
αγούρι͜ααγόρια νέα
αγούτ’αυτοί
αγούτοαυτό/ή
αδάεδώ
αέτσ’έτσι
αΐκοντέτοιο/α
ακείεκεί
άκλερονάκληρο, φτωχό, δύστυχο, ταλαίπωρο
άκλεροςάκληρος, φτωχός, δύστυχος, ταλαίπωρος
άκρανάκρη, αρχή
αλεπόναλεπού
αλλομίανάλλη μια φορά
αλμεχτέρ’ξύλινος κουβάς για το άρμεγμα των ζώων
αλογάντ’αυτοί που έχουν άλογα
ὰμααλλά ama/ammā
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
άν’άνω, πάνω, άνωθεν
αναχάπαρααπροειδοποίητα, ξαφνικά στερ. αν- + haber/ḫaber
ανθρώπ’άνθρωποι
ανθρώπ’ςανθρώπους
άνιαπάνω, άνω
ανιτένξαφνικά, αμέσως aniden
ανοί͜ειανοίγει
άντζ̌ακμόλις που, μετά βίας, τότε μόνο ancak
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
αποθαμέν’πεθαμένοι
αποπίσ’από πίσω
αποφκάαπό κάτω
αποψιζ’νόναποψινό/ή
αρ’εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha ἄρα
αράεμανψάξιμο, αναζήτηση arama
αρδάχτ’αδράχτι
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σααπ’ τα ασό σα (από τα)
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ας σουαπό του, από τότε που/αφότου, από αυτό που
άστρι͜αάστρα
ατάαυτά
ατααυτά
ατέαυτή
ατεινέςαυτηνής
ατεναυτήν
ατόςαυτός
ατόσοντόσο
ατούεκεί (σε τόπο ή σημείο που βρίσκεται σε κάποιο απόσταση)
ατουντους
ατουνούαυτουνού
ατ’ςαυτής, της
ατώρατώρα
Αυγίτεςτο άστρο της αυγής/Αυγερινός (ο πλανήτης Αφροδίτη)
αφκάκάτω
αφόραχταχωρίς φόρα, απότομα
αχάντι͜ααγκάθια ἀκάνθιον, υποκορ. του ἄκανθα
άψιμονφωτιά
βαθέαβαθιά
βαρκίζωκραυγάζω, θρηνώ γοερά
βασμόνκράσπεδο, ποδιά χωραφιού
βζήουντανσβήνονται
βούδι͜αβόδια
βραδήνβράδυ
βράδονβράδυ
βρέχ̌’βρέχει
βρούλας(τη) φλόγας, (τα) φλόγες brûler
γαϊδιράντ’αυτοί που έχουν γαϊδούρια
γαρκόναρσενικό μοσχάρι
’γβαίν’(εγβαίν’) βγαίνει
γεράνπληγή, τραύμα yara
γερανέαγαλάζια
γεράτειαγηρατειά
γεφύρ’γέφυρα, γεφύρι
γιάν’νπλάι, πλευρό yan
γίνουμαιγίνομαι
γλυκύνγλυκιά/ό
γναφία(κυρ) οι γνάθοι, (μτφ) το πρόσωπο συνολικά
γομάτονγεμάτο/η
γομώνωγεμίζω
γούλαλαιμός gula
γούλανλαιμό gula
γούλας(ον. πληθ.) λαιμοί, (γεν. εν.) λαιμού gula
γουρπάν’θυσία kurban/ḳurbān
γραίαγριά
γυροκλώσ̌κεταικλωθογυρίζει
δεκαέξ’δεκαέξι
δεξ̌ένδεξί
δεσποτάδεςδεσπότες
δι͜αβόλ’(ον.πληθ.) διάβολοι, (γεν. ενικ.) διαβόλου
δίγ’ν’δίνουν
δότε(προστ.) δώστε
εβόεσενβόησε
εγάπανεναγαπούσε
έγβαινανέβγαιναν
εγείναεκείνα
εγείνεεκείνη
εγεινέςεκείνης
εγείνοεκείνο
εγείνονεκείνο
εγείνοςεκείνος
εγέμ’έγινα
εγεννέθαγεννήθηκα
εγέντανέγιναν
εγέντονέγινε
εγίνουτονγινόταν
εγκάλιαν(αιτ.) αγκαλιά
έγκεέφερε
εγκλησίαςεκκλησίες
εγνέφ’σενξύπνησε
εγνώρτσενγνώρισε
εγομώθανγέμισαν
εγομώθενγέμισε
εγόμωνενγέμιζε
εγρίβωσανπροσκολλήθηκαν, γαντζώθηκαν αγριφώνω<agrafer<grappa
εγροίκανακαταλάβαινα
εγροικώκαταλαβαίνω
εδεβαίν’νεν(για τόπο) περνούσε, διέσχιζε (για χρόνο) περνούσε διαβαίνω
εδέβενπήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε διαβαίνω
εδέστενδέθηκε
εδούν’νενέδινε
εδώκανέδωσαν
εδώκενέδωσε
εζήν’ναζούσα
εθαρρείςθαρρείς, νομίζεις, υποθέτεις
εθαρρώθαρρώ, νομίζω, υποθέτω
εθετου/της
εθέλεσενθέλησε
εθολομάχ̌εσενμάνιασε
έικιτιέκφραση αναπόλησης που υποδηλώνει νοσταλγία για κάτι παρελθοντικό ή εκδήλωση συμπόνοιας για κάποιον hey gidi
εικόνας(ονομ. πληθ., τα) εικόνες
είμεςείμαστε
είν’(για πληθ.) είναι
είναςένας/μία
εινόςενός
εκάενκάηκε
εκάθουσανκάθονταν
εκαλοτέρεσακαλοκοίταξα, κοίταξα ξανά
εκατήβαζενκατέβαζε
εκατήβενκατέβηκε
εκάτσανκάθισαν
εκείμ’κειτόμουν, ξάπλωνα
εκείσανκείτονταν, ξάπλωναν
εκείτονκείτονταν, ξάπλωνε
εκλώσκουτονγυρνούσε
εκλώσταγύρισα, επέστρεψα
εκοιμέθακοιμήθηκα
εκόπανκόπηκαν
έκοφτενέκοβε
εκράν’νενκρατούσε
εκράτεσακράτησα
εκρέμ’σενγκρέμισε
έκ’σενάκουσε
εκυλίουσανκυλούσαν
ελάγγευενπηδούσε लङ्घ (laṅgh)
ελάγγεψαπήδηξα लङ्घ (laṅgh)
ελαΐσκουτονκουνιόταν πέρα-δώθε
έλεπαέβλεπα
ελέπ’νεβλέπουνε
ελέπωβλέπω
ελιαμέτ’τεράστιο, θεόρατο alamet/ʿalāmet
έμ’ήμουν
εμετέρ’δικοί μας ἡμέτερος
εμέτερονδικός/ή/ό μου ἡμέτερος
εμόνδικός/ή/ό μου ἐμοῦ
έμπρι͜αμπροστά ἐμπρός
εμπροστάμπροστά, πρωτύτερα
έμπρουεμπρός, μπροστά
έν’είναι
έναν ξάιλίγο, μια σταλιά
ενεστέναξεναναστέναξε
ενεστόρεσενθυμήθηκε, αναπόλησε
ενοίγενανοίχθηκε
ένοιξαάνοιξα
εντούν’νανχτυπούσαν
εντούν’νενχτυπούσε
έντρισανπάντρεψαν
εντώκανχτύπησαν
εντώκενχτύπησε
έξ’έξω ή ο αριθμός έξι
εξέβαβγήκα, ανέβηκα, μτφ. προέκυψα
εξέβαμεβγήκαμε, ανεβήκαμε
εξέβενβγήκε, ανέβηκε
έξεραήξερα
επαίρ’νανέπαιρναν
επαίρ’νανεέπαιρναν
επαίρ’νενέπαιρνε
έπαρ’(προστ.) πάρε
επαρακάλ’νανεπαρακαλούσα
επέγ’νανπήγαιναν
επέγ’νενπήγαινε, προχωρούσε, έφευγε
επέθανανπέθαναν
επέθανενπέθανε
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
επέμ’ναναπόμειναν
επέμ’νεαπόμεινε
επέμ’νεναπόμεινε
επέραπήρα
επέρενπήρε
έπλωσαάπλωσα, έτεινα
εποίκαέκανα, έφτιαξα ποιέω-ῶ
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επολέμαναπολεμούσα, μτφ. προσπαθούσα
επολέμανενπολεμούσε, μτφ. προσπαθούσε
επόρεσενμπόρεσε
επόρ’ναμπορούσα
επόρ’νενμπορούσε
εράεψανέψαξαν, γύρεψαν, αναζήτησαν aramak
έρθαήρθα
έρθανήρθαν
έρθενήρθε
ερίφ’ςάνθρωπος, άντρας herif/ḥarīf
ερρούζ’νανέπεφταν
ερρούζ’νενέπεφτε
ερρούξαέπεσα
ερρούξανέπεσαν
ερρούξενέπεσε
έρ’ταιέρχεται
ερχίνεσενάρχισε
έρχουσανέρχονταν
έρχουτονερχόταν
εσέβαμπήκα
εσέγκαέβαλα, εισήγαγα
εσ’κούσανσηκώνονταν
εσ’κούτονσηκωνόταν
εσ’κώθανσηκώθηκαν
εσ’κώθενσηκώθηκε
έσ’κωνενσήκωνε
εσουνσας
εστάθενστάθηκε, σταμάτησε
έστραψενάστραψε
εσύρθενσύρθηκε, τραβήχτηκε, ρίχτηκε
εσύρ’ναέσερνα, τραβούσα, έριχνα
εσύρ’νενέσερνε, τραβούσε, έριχνε
εσυφωτίασανθόλωσαν, σκοτείνιασαν
έτεραδιαφορετικά, αλλιώς, άλλα
ετέρεσακοίταξα
ετέρ’νακοιτούσα
ετέρ’νανεκοιτούσαν
ετέρ’νενκοιτούσε
έτεροςάλλος, διαφορετικός
έτονήταν
έτονεήταν
ετότεςτότε
ετράνυνενμεγάλωσε, ανατράφηκε τρανόω-ῶ
ετσάμμωσαέκλεισα/σφάλισα τα μάτια μου καμμύω
ετσαραμπούλιζανλαμποκοπούσαν
ετσ̌ίαξαφώναξα δυνατά, μτφ. μάλωσα, επέπληξα
ετσιμπόνιζενανέβλυζε με ορμή, (μουσ.) έκανε τα τσιμπόνια του αγγείου να πάλλονται
ετσουρώθενστέρεψε, αποστραγγίστηκε σειρώ=εκκενώνω, αδειάζω
ευκήνευχή
εφέκαάφησα
εφέκαναφήσαν
εφέρ’νενέφερνε
έφευανέφευγαν
εφήν’νενάφηνε
εφώταζενφώτιζε, έλαμπε
εφώταξενφώτισε
έχ̌’έχει
εχάθενχάθηκε
εχάρτσαχάρισα
έχασενέχασε, έδιωξε, πέταξε κτ
έχ’νεέχουνε
εχτέθεναπέκτησε
εχτράτ’σενξεστράτισε, λοξοδρόμησε
εψαλάφεσανζήτησαν, αιτήθηκαν
ζαζώα
ζεβρέναριστερό
ήλ’ήλιου
ήντι͜ανοτιδήποτε, ό,τι
ήντσανοποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον
’θετου/της
Θέ(κλητ.) Θεέ
θερίαθεριά, θηρία
θωρέαθωριά, όψη
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κά’κάτι
κάθενκάτω, κάθε
καικάπρος τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά
καλαντόνερονσύμφωνα με το ομώνυμο έθιμο, το πρώτο νερό που έπαιρνε μια οικογένεια τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς από τη βρύση ή το πηγάδι από όπου προμηθευόταν το πόσιμο νερό της
καμψ̌ίνμαστίγιο kamçı
καν’νάνκανέναν
καπίτσ’το αλεστικό δικαίωμα του μυλωνά, για αλεστικό δικαίωμα ο μυλωνάς κρατούσε ένα ποσοστό από το αλεύρι, γιατί οι περισσότεροι προτιμούσαν αυτόν τον τρόπο της πληρωμής από το να του δώσουν χρήματα καπίθη < Αρχ. Ελλ. < Μέσ. Περσ. kpyc/kabīz < Συρ./Αραμ. qəp̄īzā < Δημ.Αιγυπτ. kpḏ («100 ml, ξηρ. ή υγρ.») < πιθ. Ακκ. /kappu/ («χέρι, μικρό σκεύος»)
καρμενέτσαναδράχτι kirmen<eğirmen
κάσ̌ι͜ααπότομοι βράχοι, γκρεμοί kaş
κατακέφαλαπρος τα κάτω
καταλαχούκατά τύχη
καταρράχτεκαταρράκτη, καταπακτής, οριζόντιας πόρτας σε δάπεδο ή οροφή του στάβλου/μαντριού που οδηγεί σε ξεχωριστό χώρο
κατηβαίν’κατεβαίνει
κάτι͜ακάτω (τα)
κάτ’νανκάποιον
κάτ’ςκάποιος/α
κατσίαπρόσωπο, μέτωπο
κείμαικείτομαι, ξαπλώνω
κεντίεαυτό(ς), (ως επιρρ.) κατά πρόσωπο, δια ζώσης kendi
κερβάνιακαραβάνια kervan/kārbān
ΚερεκήΚυριακή
κέσ’προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιάν’και άνω, και εξής, και πέρα
κιφάλιακεφάλια
κιφάλ’νκεφάλι
κλώσιμονγύρισμα, επιστροφή, αντιστροφή
κλώσκουμ’γυρίζουμε, επιστρέφουμε
κλώστ’(προστ.) γύρνα/γύρισε, επέστρεψε
κοβλάκ’ξύλινος κουβάς από λεπτές ντούγες
κολλίζ’νεκολλάνε, βάζουν φωτιά, καταστρέφουν
Κοντούμία από τις 4 ενορίες του χωριού Καπίκιοϊ της περιοχής Ματσούκας του Πόντου
κορτσόπονκοριτσάκι
κόσμι͜ακόσμους, μτφ. μέρη
κουνίνκούνια
κρού’χτυπώ κρούω
κρούειχτυπάει κρούω
κρύφαςκρυφά
κυλίεταικυλιέται
κυρικάγονείς
’κχ̌ύουνεκχύνονται, χύνονται, εκρέουν εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
λαλίαλαλιά, φωνή
λαμπάδας(ον. πληθ.,τα) λαμπάδες
’λέπ’(ελέπ’) βλέπει/ω
’λέπω(ελέπω) βλέπω
’λιάς(ελιάς) λυπάσαι κπ/κτ, δείχνεις ελεημοσύνη, μτφ. τσιγκουνεύεσαι ἐλεέω-ἐλεῶ
λίβι͜ασύννεφα λίβος<λείβω
λιθάρ’λιθάρι, πέτρα
λιθάρι͜αλιθάρια, πέτρες
λοχούσαλεχώνα
λώματαρούχα λῶμα/λωμάτιον
μαναστήρι͜αμοναστήρια
μαναχ̌έσσαμονάχη
μαναχόν(έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά
μαρμαρίζ’ακτινοβολεί, λάμπει
μαρτσούφ’δερμάτινο σακουλάκι αγν.ετυμ.
μερέανμεριά
μερέαςμεριές
μέσενμέση
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μήνας(τα) μήνες
μίανμια φορά
μίαν κι άλλοάλλη μια φορά
μικρέσσανμικρή
μικροθέαςμικράτα, παιδική ηλικία
μιλέτι͜αφυλές, έθνη millet
νέούτε ne
νυφάδεςνύφες
νύφενύφη
ξάικαθόλου
ξανπάλι, ξανά
ξέν’ξένοι
ολήγοραγρήγορα
όλιαόλα
όλιονόλο, ολόκληρο
ολόγεραολόγυρα
ολόρθαεντελώς όρθια, ευθυτενώς
ομμάτ’μάτι
ομμάτι͜αμάτια
όνεμαόνομα
όντανόταν
οπίσ’πίσω
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
οσπίτ’νσπίτι hospitium<hospes
ούσναμέχρι που, έως ότου
οφιδί’φιδιού
οφίδι͜αφίδια
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδάςπαιδί, νέος άντρας
παιδίαπαιδιά
παίρωπαίρνω
παλαλόντρελό
παλαλόςτρελός, ανόητος
παρακαλίαςπαρακάλια
Παράκλητεπροσωνυμία του Iησού Xριστού και του Aγίου Πνεύματος στην K. Διαθήκη παράκλητος=συνήγορος
παρχαρέτ’σσαη γυναίκα που είναι επιφορτισμένη με τις δουλειές του παρχαριού (ορεινού τόπου θερινής βοσκής)
πάσ̌’(εν συνθέσει με το ρήμα ευτάω) τα βγάζω πέρα baş etmek
πιλεκλίσσααυτή που έχει ωραίους/εύρωστους καρπούς, μτφ. η επιδέξια με τις δουλειές
πλάνπλάι, πλαϊνό/ παρακείμενο μέρος, παραπέρα
πλάσ’πλάση
πλεθύν’πληθαίνει, αυξάνεται
πλουμίακεντητά ή ζωγραφιστά διακοσμητικά σχέδια, μτφ. στολίδια pluma
πόδανίχνος, πατημασιά, βήμα
ποδάρ’πόδι
ποδάρι͜απόδια
πόδαςίχνη, πατημασιές, βήματα
ποδεδίζω(ενεργ. και μέση) χαίρομαι, απολαμβάνω, προσκυνώ από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ)
ποδεδίζω σενα σε χαρώ από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ)
πόιύψος, μπόι (ανάστημα) boy
πόινύψος, μπόι boy
ποίος(ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
ποπάδεςπαπάδες
πόρτας(ονομ.πληθ.) πόρτες porta
ποτάμ’ποτάμι
ποταμί’ποταμιού
πουδένπουθενά
πουλόποπουλάκι
πρέπ’ταιριάζει/ω
πρόφτασον(προστ.) πρόφτασε
πρωτικάριπρωτότοκο παιδί
ραχ̌ίαράχες, βουνά
ράχ̌ι͜αράχη, πλάτη
ράχ̌ι͜ανράχη, πλάτη
ραχ̌ίνβουνό, ράχη
ρέφοςβρέφος
ρι͜άστι͜ατυχαία, συμπτωματικά rast/rāst
ρούζ’νεπέφτουν
ΡουσίανΡωσία
ΡουσίαςΡωσίας
’ρχουμαι(έρχουμαι) έρχομαι
Ρωμαίοιοι ορθόδοξοι χριστιανοί πολίτες επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
’ς(ας) από
σακάτ’ςσακάτης, ανάπηρος sakat/saḳaṭ
σαχτάρι͜αστάχτες στάχτη<στάζω
σεφίλτςφρόνιμος, που έχει καλή συμπεριφορά, συνεσταλμένος, ντροπαλός οθ. περιόδου sefil/sefīl
σ̌κεπάζ’σκεπάζω/ει
σ̌κίζ’νεσκίζουν
σ̌κοινίασχοινιά
σκολείονσχολείο
σοιστους/στις, τους/τις
σοούνταεν τέλει, στην τελική sonunda
σουνσας
’σπιτί’σπιτιού hospitium<hospes
στέκ’ςστέκεσαι
στρατόπονδρομάκι
σωρεύ’μαζεύει, συγκεντρώνει σωρεύω
τεάτάχα, δήθεν, υποτίθεται deyü (οθωμ. περιόδου)
τελείται(αμτβ.) τελειώνει, εξαντλείται, μτφ. πεθαίνει
τερείκοιτάει
τερέματαβλέμματα
τιδέντίποτα
’τοαυτό, το (προσωπική αντωνυμία)
τόζ’σκόνη toz
τουντους
Τούρκ’Τούρκοι
τρανάμεγάλα
τρανύν’μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει τρανόω-ῶ
τρέχ̌’τρέχει
τρί’τρεις
τσ’(ως τση, άρθρο γεν. ενικού) του/της, (ως τσοι, άρθρο αιτ. πληθ.) τις, (ως ερωτημ. τσί;) ποιός;
τσακωμένονσπασμένο
τσ̌αμπλίζ’ανοιγοκλείνει τα μάτια
τσάτσαλοιγυμνοί
τσάτσαλοςγυμνός
τσ̌εμέρ’καγενναιόδωρα, πλουσιοπάροχα cömert<cevān+merd + -κα
τσητης
τσ̌ίγκιεπειδή, γιατί çünkü<çūn + ki
τσιλίδι͜απυρωμένα κάρβουνα εστίας
τσ̌ιτσ̌άκιαλουλούδια çiçek
τσοιτους/τις
’τσούμιζενέστιβε, στράγγιζε
υπάντρεψενπαντρεύτηκε
υστερνάκατοπινά, τελευταία
φέγγονφεγγάρι
’φτάει(ευτάει) κάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
φύσεμανφύσημα
φώσ̌ι͜αφώτα
φωτάζ’νεφωτίζουν, λάμπουν
χ̌έρ’χέρι
χα!να!, ορίστε!, ιδού!
χαμαιλέτεςνερόμυλου
χαμάναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
χαμελάχαμηλά
χανές(γεν.) σπιτιού, νοικοκυριού hane/ḫāne
χώρανξένους, μη οικείους, ξενιτειά
χωραφόπαχωραφάκια
ψαλαφάζητάει, αιτείται
ψ̌ηψυχή
ωβάαβγά
ωμίαώμοι
ωμίνώμος
ωτίναυτί

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr

Με την ευγενική χορηγία φιλοξενίας της IpHost