Δεκαέξ’ χρονών κορίτσ’, το πόιν ατ’ς άμον λαμπάδαν, δεμέντσα, πιλεκλίσσα και δυνατόχ̌ερος, τα λιθάρι͜α ’τσούμιζεν, τσ̌εμέρ’κα τα κοψίδι͜α κι η θωρέα τ’ς πάντα γελαστόν, άμον Αυγίτες εφώταζεν, έντρισαν κι εδώκαν ατεν σου Κοντού κι εγέντον οικοκύρα του σπιτί’ -όλιον το βάρος, τση χανές το κλώσιμον, ερρούξεν σ’ εγεινές τ’ ωμία. Τα κυρικά τ’ς π’ ας σου Παλτσ̌ή άλλο ’κ’ εράεψαν ατεν. Ο πεθερός ατ’ς, γέρος και σακάτ’ς, πολλά ’κ’ επήγεν επέθανεν. Πεθεράν ’κ’ εγνώρτσεν. Άντρας ατ’ς πα καματερός, ὰμα σεφίλτς παιδάς, άντζ̌ακ επέγ’νεν κι έρχουτον σα χωραφόπα τουν. Τρί’ αγούρι͜α παιδία ’νέστεσεν, έστειλεν σου Χορτοκόπ’ σο σκολείον κι εμάτσεν ατα τα «κοινά» γράμματα κι ετράνυνεν κι υπάντρεψεν κι εποίκεν ατ’ς οικοκύρ’ς και τα υστερνά όλοι ατουν επέθαναν κι επέμ’ναν σα Ρουσίας. Κι άντρας ατ’ς πα, εννέα χρόνια ανήμπορος, εκείτον κι εσ’κούτον σα κρεβάτι͜α, ακόμαν νέος ερίφ’ς, επέθανεν κι εγείνος. Τη Σοφίτσαν ατ’ς ακόμαν μικρέσσαν εψαλάφεσαν ατεν κι εδώκεν ατεν με την ευκήν του Θεού σ’ Αλευρά ση Ζάβεραν. Έναν αποκουμπιχτέρ’ σα γεράτεια τ’ς, όλιον ο μικρόν ο γιος ατ’ς επέμ’νεν ατεν, εγείνος π’, άμον ντ’ εγυναίκ’σεν, έκ’σεν τη γυναίκαν ατ’ κι επέρεν ατεν κι εδέβεν ση Ρουσίαν κέσ’· τη μάναν ατ’ π’ άλλο νέ αράεμαν και νέ τιδέν. Εγείνον πα ο Θεός ατόσον εχρωστείν’νεν ατον· εχάθεν κι επήγεν κι η γιακά τ’ δύο ενέας ’κ’ εγέντον. Ατέ π’ άκλερος επέμ’νεν ολομόναχος. Ετέρ’νεν τη χώραν, έχ’νε τσ’ ανθρώπ’ς ατουν, τα παιδία και τσοι νυφάδες ατουν, κάμ’ν και ζουν κι ελέπ’νε Θεού πρόσωπον. Εγείνε πα τεά εμαυροζήν’νεν, η χ̌ιλιάχαρος. Τα πόρτας ατ’ς εχορταρίασαν· καν’νάν ’κ’ έχ̌’ ν’ ανοί͜ει ατα· μαναχ̌έσσα ’μπαίν’, μαναχ̌έσσα ’γβαίν’, τσακωμένον χ̌έρ’ σο μανίκ’, ταρατσεύ’ τα σαχτάρι͜α, καπνίζ’ και μανών’ τον ουρανόν -κάτ’ναν εθέλεσεν ο Θεός να κρούει κι έρθεν εγείνε ρι͜άστι͜α. Από μικροθέας η Κερεκή τσ’ εφτωχούς πολλά έτσ̌ιζεν κι ήντι͜αν έτον, ήντι͜αν επόρ’νεν, εδούν’νεν ατ’ς, πάντα κάτ’ εδούν’νεν ατ’ς. Εινός χρονού νύφε έτον ακόμαν, με τα χ̌ίλια τερέματα ετερι͜άτεψεν έναν γαρκόπον· θ’ εποίν’νεν ατο βούδ. Εγείνο τον καιρόν το βασιλόδρομον επ’ εκεί πέραν κέσ’ ας σου Καμπανά εδεβαίν’νεν. Τούρκ’, Ρωμαίοι, ξέν’, ’σωτικοί, αλογάντ’, γαϊδιράντ’, τικταπάν’, όλια τα μιλέτι͜α επ’ εκεί εδούλευαν. Τ’ οσπίτ’ν ατ’ς πα δύο πόδας κάθεν χ̌ερού ση στράταν. Έναν ημέραν εχτράτ’σεν σ’ οσπίτ’ν ατουν είνας Ανεφορίτες κάτ’ να ψαλαφά και καταλαχού επέρεν σ’ ομμάτι͜α τ’ και το γαρκόν. Ερρούξεν σα χ̌έρι͜α τουν και σα ποδάρι͜α τουν κι επαρακάλεσεν ατ’ς Θεού παρακαλίας: -Δότε μ’ αγούτο το γαρκόπον, ν’ αγιάζ’ν’ αποθαμέν’ εσουν, ας ευτά’ ατο βουδόπον! ’Κ’ έχουμε βούδι͜α σο χωρίον, εφτωχ̌οί ανθρώπ’ είμες. Δότε μ’ ατο κι ο Θεός να πλεθύν’ τα κάμασϊα σουν! Η Κερεκή με την καρδίαν ατ’ς πάσ̌’ να ’φτάει ’κ’ επόρεσεν. Επαρακάλεσεν κι ατέ τον πεθερόν ατ’ς, τον άντραν ατ’ς, να δίγ’ν’ ατον το γαρκόπον ατ’ς κι εδώκαν ατο ’κεί. Αρ’ ατά όλια ’ντώκαν σο νουν ατ’ς, η μαυρι͜άχαρος, ενεστόρεσεν τη νέτεν ατ’ς κι ενεστέναξεν. -Εγώ πα κάποτ’ εζήν’να, λέει, κι εσέβα σον κόσμον και εγέμ’ και νύφε κι εγέμ’ και μάνα κι εγέμ’ και οικοκυρά! κι εγομώθεν η γούλα τ’ς. Το κορτσόπον κι η νύφε χαμάν έρθαν κι εκάτσαν σο γιάν’ν ατ’ς. Η Σοφία κι ο Γιάννες πα εντώκαν ωτίν. -Έικιτι κόσμος άκλερον! ερχίνεσεν η γραία η Κερεκή η Κοντάβα. Αρ’ αΐκον ώραν, αποψιζ’νόν βραδήν, Καλαντόβραδα, ασεραντάριγος λοχούσα έμ’ σο πρωτικάρι μ’ τον Θόδωρον, αδά πέραν σου Καμπανά τ’ οσπίτ’. Εφέκα τον βουντάχ’ σο κουνίν μαναχόν κι εγώ επέρα την κούφαν κι εκατέβα σο ποτάμ’, να παίρω το καλαντόνερον. Ήντσαν παίρει͜ ατο όλον πρώτα, εγείνο έν’ μαχπούλ’. Κρύο̤ς, τα λιθάρι͜α ’κατέσπαναν και το χ̌ιόν’ έναν πόι. Έσ̌κισα το χ̌ιόν’ ας σο καγκελόπον το στρατόπον καικά κι εκατέβα αφκά σο ποτάμ’. Ετέρεσα ολόγερα κι εκράτεσα την αναπνοή μ’. Ο φέγγον μαρμαρίζ’, τ’ άστρι͜α τσινακίζ’νε, ας ση γην σον ουρανόν ομμάτ’ ’κι τσ̌αμπλίζ’, τιδέν ’κι ανασμέν’ και το ποτάμ’ «κοιμάται». Ελάγγεψ’ απάν’ σο λιθάρ’, σου ποταμί’ την άκραν κι εταλτούρεψα σο ποτάμ’, να γομώνω την κουφίτσα μ’. Ε, ουρανέ παράκλητε! Εθαρρείς κάτ’ς εφαλαγγίασεν κι εκρέμ’σεν τσ’ Αγε-Σωτήρας τα κάσ̌ι͜α σον Απεντέκωτον! Αγηλίας με τ’ άλογα τ’ εκατήβεν ας σον ουρανόν και τα καταχθόνια εσ’κώθαν να τσ̌ιρουφίζ’νε τη θάλασσαν! Τ’ άστρι͜α τ’ ουρανού άμον τσ̌ιρούτι͜α ρούζ’νε και βζήουνταν απέσ’ κι αγγέλ’ σ̌κίζ’νε τον Γιορδανοπόταμον και κολλίζ’νε σον ουρανόν έτερα! Το ποτάμ’ «εγνέφ’σεν», εμούγκριξεν κι εβόεσεν κι εθολομάχ̌εσεν! Ελέπω έναν χαρδακλέαν άμον ραχ̌ίν, εσ’κώθεν και κυλίεται κι έρ’ται από πάν’ καικά κι απάν’ σα χ̌ητία ’θε κάθεται είνας σ̌κύλος, άμον αζτρεχάν’ με τα τέσσερ’ ομμάτι͜α, άμον δαυλία φωτάζ’νε, έχασεν το στόμαν δώδεκα πιθαμάς, τερεί με και τρανύν’ και κατηβαίν’! Τ’ ομμάτι͜α μ’ εσυφωτίασαν, εκόπαν τα συντελέας ι-μ’! «Παναγία πολυεύσπλαχνε, Αγέρ’ ι-μ’, γουρπάν’ σ’ όνεμα σ’, πρόφτασον!». Επήγα να βαρκίζω κι η λαλία μ’ ετσουρώθεν. Με το κουφόπον γομάτον σο χ̌έρι μ’ και με τ’ ομμάτι͜α μ’ σην κοσμοδέβασην, εκλώστα δεξ̌ι͜ά, εσέγκα όσον δύναμην επέμ’νε με κι ελάγγεψα σην άκραν. Κι απάν’ σα χ̌έρι͜α, απάν’ σα γόνατα, τσαρφουλιχτά κι αρκουδευτά, εξέβα ’ς σ’ οσπίτ’ κι ερρούξα. Εφτά μήνας έπεσα! Πού έμ’ και πού εκείμ’, τιδέν ’κ’ έξερα. Το ρέφος ι-μ’ -ποδεδίζω σε, πουλόπο μ’!- επέρεν ατο η μάνα μ’, άχαρος κι εγείνε· κι ο νους ι-μ’ επέμ’νεν σ’ εγείνο. Επολέμανα ν’ ανοίγω τ’ ομμάτι͜α μ’ να ’λέπ’ ατο κι απάν’ εκάθουσαν τα ραχ̌ία! Εσπάλλ’να ’τα κι εκαίουμ’ απέσ’ σ’ άψιμον! Κάποτε επαίρ’νανε με τ’ ομμάτι͜α μ’. Όλιον ο κόσμος κι όλια τα πάντα, ραχ̌ία και ποτάμι͜α κι άμον ανθρώπ’ κι άμον δι͜αβόλ’ και λαμπάδας και σκοτίας κι εγκλησίας και κουνία και γεφύρι͜α κι αζτρεχάνια και κερβάνια και χεντέκια και οφίδι͜α και ορτέκια και αχάντι͜α και πεζούλια και τσ̌ιτσ̌άκια και πλουμία! Παναγία, Παναγία!... Όλιον του Θεού η πλάσ’ άμον καρμενέτσαν εκλώσκουτον κι άλλ’ επέγ’ναν κι άλλ’ εντούν’ναν κι άλλ’ ερρούζ’ναν κι άλλ’ εσ’κούσαν! Κι εγώ ετέρ’να ’τα -νέ χ̌έρι͜α, νέ ποδάρι͜α· έναν ομμάτι͜α μαναχόν εγροίκανα έχω. Κι επεκεί έρχουσαν λογής του λογιών γυναίκ’, άλλ’ λεγνοί και μακρύδες άμον κρεμάστες κι άλλ’ κοντοί και χοντροί άμον πλαθάκας και τσ̌οσ̌ίτι͜α-τσ̌οσ̌ίτι͜α σουφάτι͜α, ξυμυτοί και πλατσομύτ’ και κατσία με τα ρόβας και γναφία βρασωμένα και μαστάρι͜α κρεμαγμένα, με τα βουντάχα σην εγκάλιαν ατουν εκείσαν ση ράχ̌ι͜α μ’ κιάν’ κι επαρακάλ’νανε με να βυζαλίζω τα μωρά τουν! Εκλώσκουμ’ να κείμαι σ’ άλλο τ’ ωμίν απάν’, έρχουσαν άλλ’ αποπίσ’ κι άλλ’ απ’ εμπροστά μ’, εδούν’νανε με φαγία να τρώγω κι εγείνα, μαύρα και γερανέα τσ̌ορλάχα, εγρείμ’ να κρού’ απάν’ - εθαρρώ ατώρα έν’! Εφτά μήνας εκείμ’ τέλει͜α και τρία χρόνια εσύρ’να τ’ άπορος! Η μάνα μ’, τ’ εμετέρ’, ερρούξαν σοι ποπάδες, σ’ εγκλησίας, σα μαναστήρι͜α· και λειτρουγέματα και τραβάγγελα, με το καλαντόνερον τ’ επέρα εγείνο το βράδον -βα’ εμέν! Άγι’ς, ανοιχτήδας, άνια και κάτι͜α, τιδέν ’κ’ εφέκαν, όλια τ’ αγιλίκια εποίκαν κι άντζ̌ακ’ έσ’κωσανε με σο ποδάρ’. Μίαν κι άλλο εγεννέθα σον κόσμον!... Όνταν θ’ εκαλετέριζα κέσ’ έτονε, έναν ημέραν εκοιμέθα βαθέα και -ποδεδίζω σε, Παναγία!- επήγα ’κεί σον κόσμον κι εκλώστα. Σου Καμπανά σα Κώμι͜α, είδαν τ’ ομμάτι͜α μ’, σον Αγε-Νικόλαν απάν’ εκατήβεν εστάθεν ας σην γην σον ουρανόν έναν γεφύρ’ το όμοιον άμον γύρι͜ος κι ενοίγεν τ’ ουρανού η καταρράχτε. Κι αλλομίαν ελέπω, σου γεφυρί’ το ποδάρ’ κιάν’ εξέβεν και πάει εγείνο το γαρκόπον ντ’ εχάρτσα τον Ανεφορίτεν -κάποτε, καντέρ’ται με, είπα σας ατο. Επέγ’νεν σον ουρανόν κιάν’. Έναν άμον Θεού φύσεμαν έγκε με σ’ εγείνο καικά. Τα χ̌έρι͜α μ’ εγρίβωσαν σ’ ουραδόπον εθε κι εγώ παρακαλώ ατο: «Ποδεδίζω σ’, Αλτουνίκα, εσύ ατού κιάν’ πού πας; Εμέν πα έπαρ’ μετ’ εσέν!». Το γαρκόπον έμπρου κιάν’ κι εγώ αποπίσ’ εθε, επήγαμ’, επήγαμε κι εξέβαμε͜ απάν’. Άμον ντ’ εξέβαμε͜ απάν’, το γαρκόπον εχάθεν ας σ’ ομμάτι͜α μ’. Ανιτέν ενοίγεν τ’ ουρανού η πόρτα άμον αέρα κι άμον τον ήλιον έστραψεν κι εφώταξεν τ’ απέσ’, τ’ ομμάτι͜α μ’ εχαντυλλιάγαν κι εγομώθαν δάκρυ͜α. Επολέμανα ν’ ανοίγ’ ατα, να ’λέπω τ’ απέσ’ τα κόσμι͜α, ὰμα του κάκου. Έλεπα ’τα και χαμάν έφευαν ας σ’ ομμάτι͜α μ’ κι έρχουσαν κι εδεβαίν’ναν. Αλλομίαν -αχ, να επόρ’να κι έλεπα σοούντα τα σιμά, έναν-δύο!- εποίκα έναν πόδαν κι άλλο έμπρου κι ετέρεσα σο δεξ̌έν μερέαν. Έναν μεγάλον, αυγόν, φωτεινερόν ουρανός και χρυσ̌οπλούμ’κα λίβι͜α, ο ήλιον εφώταζεν απέσ’, πουδέν φύλλον ’κ’ ελαΐσκουτον! Αφκά κέσ’ ανθρώπ’, αγούρ’ και γυναίκ’, άλλ’ καθιστοί κι άλλ’ ολόρθα, τα λώματα τουν ετσαραμπούλιζαν, άσπρα και γελαστά τα προσώπ’ς ατουν, ετέρ’νανε με μετ’ έναν γλυκύν ομμάτ’ κι απάν’ κέσ’ σα κιφάλια τουν, φώσ̌ι͜α, φώσ̌ι͜α, μικρά, τρανά· κι αγγέλ’ με τα φτερά και δεσποτάδες με τα εικόνας σα χ̌έρι͜α τουν κι άγι’, άλλ’ χαμελά κι άλλ’ ψηλά σ’ ουρανού τα τσ̌αρτάκια κι ο ήλιον από πάν’ εκχ̌ύν’νεν άμον ποτάμ’ τα τσ̌ιρούτι͜α τ’ κι εγόμωνεν τα τέσσερα μερέας! Σο ζεβρέν μερέαν πα κρεμούς, καπνούς και σκοτεινασέας κι άνεμον έσ’κωνεν το τόζ’ και τα βρούλας έγβαιναν σον ουρανόν! Αφκά κέσ’ π’ ανθρώπ’ γεραλαεμέν’, οξυπόλ’τοι και τσάτσαλοι, άλλ’ επορπάν’ναν κι άλλ’ ερκούδευαν και το καμψ̌ίν από πάν’ καικά άμον οφιδί’ γλώσσαν εχαράκωνεν την ράχ̌ι͜αν ατουν· κι άλλ’ πα δεμέν’ με τα ζιντζ̌ίρι͜α ας σα γούλας κι άλλ’ -βάι π’ έπλασεν ατ’ς!- εκαίουσαν απέσ’ σα βρούλας και τα θερία και τ’ οφίδι͜α εβύζαναν το αίμαν ατουν! Άμον ντο ’κχ̌ύουν τα τσιλίδι͜α απάν’ ση γεράν, εκάεν ατ’ς η ψ̌η μ’. Αφόραχτα έκλωσα τον πρόσωπο μ’ αδά μερέαν κι επέρεν σ’ ομμάτι͜α μ’ έναν τρανόν τερι͜αζήν, βαθέα ση μέσεν απέσ’ κρεμάγετ’ ας σον ουρανόν. Άμον ντο είδα ’το, είνας γυναίκα εξέβεν αποφκά κέσ’ ας σην τερι͜αζήν κι έτρεξεν άμον αέρα κι έρθεν έμπρι͜α μ’. «Μανίτσα μ’, ποδεδίζω σε! Η δεξαμένε μ’!» ετσ̌ίαξα κι επήγα ν’ αγκαλιάσκουμαι και φιλώ ατεν κι ατέ εσύρθεν οπίσ’ αχπαραχτά και, τυρι͜αννιγμέντσα ντο είδε μ’ αναχάπαρα, είπεν: -Κερεκή, εσύ αδά ντ’ έραευες; Εσύ ’κ’ είσαι να έρχ̌εσαι αδά ακόμαν! Κλώστ’ οπίσ’ ολήγορα! Επήγα να λέγ’ ατεν: «Δεξαμένε, κι αρ’ εγώ, άμον ντ’ ελέπω, αγούτ’ ο κόσμος π’ ας σ’ εμέτερον τιδέν διαφοράν ’κ’ έχ̌’, άμον εγείνο έν’ κι ατό· ήντι͜αν ελέπουμε κι ήντι͜αν παθάνουμ’ εκεί, αδά πα εγείνα είν’· χα! ατώρα έρθα, χα! υστερνά, όλιον το ίδϊον». Ὰμα εντώκεν σο νου μ’ το μωρόπο μ’ κι εδέστεν η γλώσσα μ’. -Άλλο μη στέκ’ς, είπεν η δεξαμένε μ’, η πόρτα θ’ ασπαλίγεται! -Σην ψ̌η σ’ γουρπάν’ να γίνουμαι, δεξαμένε! είπα. Εγροικώ ατο, πρέπ’ να κλώσκουμε οπίσ’· τσ̌ίγκι σ’ εμόν το θέλημαν ’κ’ έν’ πότε θά ’ρχουμαι αδά, ὰμα κά’ θα ’ρωτώ σε. Κι έκλωσα τ’ ομμάτι͜α μ’ σο ζεβρέν μερέαν κι εγείνε πα μετ’ εμέν κι ετέρεσαμε: είνας άνθρωπος επολέμανεν να γομαρι͜άζ’ ωβά κι εγείνα εβούρτσιζαν ας σα σ̌κοινία, εκυλίουσαν κι εταγουτεύκουσαν· εγείνος επολέμανεν ξαν να σωρεύ’ και γομαρι͜άζει͜ ατα και το κιφάλ’ν ατ’ άν’ ’κ’ επαίρ’νεν. -Ποίος έν’ ατός ο παλαλόν, δεξαμένε; λέγω -Κερεκή, ατός παλαλός ’κ’ έν’, ατός ατά έκλεφτεν ατα εκεί σον κόσμον κι αδά γομαρι͜άζει͜ ατα. Αιώνια ατό θα ’φτάει. Πλάν καικά ας σον ωβατσ̌ήν, είνας έτερος εκύλιζεν έναν λιθάρ’ κι εφέρ’νεν ατο έξ’ ας σο βασμόν ατ’. Εφήν’νεν ατο κι εγείνο ’κυλίγουτον μαναχόν κι έρχουτον σον τόπον εθε. Εγείνος ξαν έρχουτον εκαλοκύλιζεν ατο κι εγείνο ξαν εκαλέρχουτον κεντί-πασ̌ινά οπίσ’. -Ατός πα έτον συνορτά͜ης με το γειτονάν ατ’ κι έχπανεν κρύφας το συνόρ’ κι εφέρ’νεν ατο απέσ’ σου γειτονά τ’ το χωράφ’, να τρανύν’ τ’ ατουνού το χωράφ’. Ατός πα, ούσνα γίνεται ο κόσμος έναν, ατό θα ’φτάει. Κι επεκεί κι άλλ’ από πλάν έστεκεν είνας τσάτσαλος κι ετυλίγουτον έναν τσ̌ιλόπον κι εγείνο ’κ’ εκανείτον. Εσύρ’νεν ας σ’ έναν το μέρος, να σ̌κεπάζ’ τα τσατσάλας ατ’, ετσατσαλούτον ας σ’ άλλο. Εσύρ’νεν επεκεί, ετσατσαλούτον απ’ αδά. -Ατός πα τιδέν ’κ’ επεσ̌άχκουτον, τιδέν ’κ’ εδούν’νεν σ’ εφτωχούς κι αρ’ αέτσ’ τσ̌ιπλάκ’ς θα ζει όσον ζει. Είνας έτερος πα ελάγγευεν άν’ κι εντούν’νεν απέσ’ σα πίσσας. Εσ’κούτον να ’γβαίν’, ξαν ερρούζ’νεν απέσ’. -Ατός πα εσυμβάλλ’νεν τσ’ ανθρώπ’ς, εντούν’ναν κι επαίρ’ναν και παρουσίαν ’κ’ είχαν. Ατώρα, ήντι͜αν εγάπανεν κι ήντι͜αν ευχαρίστανεν ατον εκεί σον κόσμον, εχτέθεν ατ’ αδά. Ση χαμαιλέτες τον αλεπόν απάν’ καικά πα εκρεμάουτον κι εγυροκλώσκουτον μίαν και μίαν ακεί έναν πόι αρδάχτ’ μετ’ έναν ελιαμέτ’ σποντύλ’. Εποίκ’ αέτσ’ κι εκαλοτέρεσα -Θέ μ’ να ’λιάς με! Άνθρωπος, με το μυλάρ’ ση γούλαν ατ’ κατακέφαλα, γογγύζ’ και γυροκλώσ̌κεται και τερεί το νερόν αφκά πώς τρέχ̌’ και ’κι τελείται. -Ατός πα έτον χαμαιλετάρτς κι επαίρ’νεν πολλά καπίτσ’ ας σ’ ανθρώπ’ς. Άμον ντο τρέχ̌’ του Θεού το νερόν, νύχταν ημέραν όλιον ο κόσμος για τ’ ατόν έκαμνεν κι ατός ξαν ’κ’ εχόρταζεν. Είνας γυναίκα πα με το μαρτσούφ’ ση γούλαν εκράν’νεν έναν αλμεχτέρ’ γομάτον γάλαν. Εδιψάν’νεν, έσ’κωνεν το κοβλάκ’ να βρέχ̌’ έναν ξάι τη γλώσσαν ατ’ς, το γάλαν ανιτέν έκοφτεν κι εγίνουτον αίμαν κι ετσιμπόνιζεν ας σα τσ̌ιτσ̌άκια του κοβλακί’. Εκατήβαζεν ατο, εγίνουτον γάλαν. Έσ’κωνεν ατο, ξαν εγίνουτον αίμαν. -Ατέ πα, λέει η δεξαμένε μ’, έτον παρχαρέτ’σσα και μετ’ ατεινές τα ζα επαίρ’νεν να τερεί και ξενά ζα κι έκλεφτεν ας σο γάλαν ατουν. Αλλομίαν άμον αέρα εχάθεν απ’ έμπρι͜α μ’! Ετσάμμωσα τ’ ομμάτι͜α μ’, να κλώσκουμ’ οπίσ’ και, όνταν ένοιξα ’τα, είδα του ήλ’ τα τσ̌ιρούτι͜α, ας ση φεγγίτεν του ’σπιτί’, επαίραν απάν’ σο μαξιλάρι μ’. Έπλωσα κι ελιάεψα ’το -βρεγμένον ας σα ιδρώματα μ’. Του ήλ’ τα τσ̌ιρούτι͜α έρθαν να στεγνών’ν’ ατο. Εφτά μήνας άρρωστος σο κρεβάτ’ κι άλλα τρία χρόνια άπορος εκείμ’ κι εσ’κούμ’! Επ’ ετότες εγένταν τ’ άλλα τα παιδία μ’ κι έζησα κι ακόμα τεά ζω, η μαυράχαρος κι εγώ!
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| αγγέλ’ | (ονομ. πληθ.) άγγελοι, (γεν.) αγγέλου | ||
| Αγέρ’ | αϊ-Γιώργη | ||
| αγε-Σωτήρας | αγια-Σωτήρας | ||
| αγκαλιάσκουμαι | αγκαλιάζω, εναγκαλίζομαι | ||
| αγούρ’ | νέοι άνδρες | ||
| αγούρι͜α | αγόρια νέα | ||
| αγούτ’ | αυτοί | ||
| αγούτο | αυτό/ή | ||
| αδά | εδώ | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αΐκον | τέτοιο/α | ||
| ακεί | εκεί | ||
| άκλερον | άκληρο, φτωχό, δύστυχο, ταλαίπωρο | ||
| άκλερος | άκληρος, φτωχός, δύστυχος, ταλαίπωρος | ||
| άκραν | άκρη, αρχή | ||
| αλεπόν | αλεπού | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| αλμεχτέρ’ | ξύλινος κουβάς για το άρμεγμα των ζώων | ||
| αλογάντ’ | αυτοί που έχουν άλογα | ||
| ὰμα | αλλά | ama/ammā | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| άν’ | άνω, πάνω, άνωθεν | ||
| αναχάπαρα | απροειδοποίητα, ξαφνικά | στερ. αν- + haber/ḫaber | |
| ανθρώπ’ | άνθρωποι | ||
| ανθρώπ’ς | ανθρώπους | ||
| άνια | πάνω, άνω | ||
| ανιτέν | ξαφνικά, αμέσως | aniden | |
| ανοί͜ει | ανοίγει | ||
| άντζ̌ακ | μόλις που, μετά βίας, τότε μόνο | ancak | |
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποθαμέν’ | πεθαμένοι | ||
| αποπίσ’ | από πίσω | ||
| αποφκά | από κάτω | ||
| αποψιζ’νόν | αποψινό/ή | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| αράεμαν | ψάξιμο, αναζήτηση | arama | |
| αρδάχτ’ | αδράχτι | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σα | απ’ τα | ασό σα (από τα) | |
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ας σου | από του, από τότε που/αφότου, από αυτό που | ||
| άστρι͜α | άστρα | ||
| ατά | αυτά | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατέ | αυτή | ||
| ατεινές | αυτηνής | ||
| ατεν | αυτήν | ||
| ατός | αυτός | ||
| ατόσον | τόσο | ||
| ατού | εκεί (σε τόπο ή σημείο που βρίσκεται σε κάποιο απόσταση) | ||
| ατουν | τους | ||
| ατουνού | αυτουνού | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| Αυγίτες | το άστρο της αυγής/Αυγερινός (ο πλανήτης Αφροδίτη) | ||
| αφκά | κάτω | ||
| αφόραχτα | χωρίς φόρα, απότομα | ||
| αχάντι͜α | αγκάθια | ἀκάνθιον, υποκορ. του ἄκανθα | |
| άψιμον | φωτιά | ||
| βαθέα | βαθιά | ||
| βαρκίζω | κραυγάζω, θρηνώ γοερά | ||
| βασμόν | κράσπεδο, ποδιά χωραφιού | ||
| βζήουνταν | σβήνονται | ||
| βούδι͜α | βόδια | ||
| βραδήν | βράδυ | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| βρέχ̌’ | βρέχει | ||
| βρούλας | (τη) φλόγας, (τα) φλόγες | brûler | |
| γαϊδιράντ’ | αυτοί που έχουν γαϊδούρια | ||
| γαρκόν | αρσενικό μοσχάρι | ||
| ’γβαίν’ | (εγβαίν’) βγαίνει | ||
| γεράν | πληγή, τραύμα | yara | |
| γερανέα | γαλάζια | ||
| γεράτεια | γηρατειά | ||
| γεφύρ’ | γέφυρα, γεφύρι | ||
| γιάν’ν | πλάι, πλευρό | yan | |
| γίνουμαι | γίνομαι | ||
| γλυκύν | γλυκιά/ό | ||
| γναφία | (κυρ) οι γνάθοι, (μτφ) το πρόσωπο συνολικά | ||
| γομάτον | γεμάτο/η | ||
| γομώνω | γεμίζω | ||
| γούλα | λαιμός | gula | |
| γούλαν | λαιμό | gula | |
| γούλας | (ον. πληθ.) λαιμοί, (γεν. εν.) λαιμού | gula | |
| γουρπάν’ | θυσία | kurban/ḳurbān | |
| γραία | γριά | ||
| γυροκλώσ̌κεται | κλωθογυρίζει | ||
| δεκαέξ’ | δεκαέξι | ||
| δεξ̌έν | δεξί | ||
| δεσποτάδες | δεσπότες | ||
| δι͜αβόλ’ | (ον.πληθ.) διάβολοι, (γεν. ενικ.) διαβόλου | ||
| δίγ’ν’ | δίνουν | ||
| δότε | (προστ.) δώστε | ||
| εβόεσεν | βόησε | ||
| εγάπανεν | αγαπούσε | ||
| έγβαιναν | έβγαιναν | ||
| εγείνα | εκείνα | ||
| εγείνε | εκείνη | ||
| εγεινές | εκείνης | ||
| εγείνο | εκείνο | ||
| εγείνον | εκείνο | ||
| εγείνος | εκείνος | ||
| εγέμ’ | έγινα | ||
| εγεννέθα | γεννήθηκα | ||
| εγένταν | έγιναν | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| εγίνουτον | γινόταν | ||
| εγκάλιαν | (αιτ.) αγκαλιά | ||
| έγκε | έφερε | ||
| εγκλησίας | εκκλησίες | ||
| εγνέφ’σεν | ξύπνησε | ||
| εγνώρτσεν | γνώρισε | ||
| εγομώθαν | γέμισαν | ||
| εγομώθεν | γέμισε | ||
| εγόμωνεν | γέμιζε | ||
| εγρίβωσαν | προσκολλήθηκαν, γαντζώθηκαν | αγριφώνω<agrafer<grappa | |
| εγροίκανα | καταλάβαινα | ||
| εγροικώ | καταλαβαίνω | ||
| εδεβαίν’νεν | (για τόπο) περνούσε, διέσχιζε (για χρόνο) περνούσε | διαβαίνω | |
| εδέβεν | πήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε | διαβαίνω | |
| εδέστεν | δέθηκε | ||
| εδούν’νεν | έδινε | ||
| εδώκαν | έδωσαν | ||
| εδώκεν | έδωσε | ||
| εζήν’να | ζούσα | ||
| εθαρρείς | θαρρείς, νομίζεις, υποθέτεις | ||
| εθαρρώ | θαρρώ, νομίζω, υποθέτω | ||
| εθε | του/της | ||
| εθέλεσεν | θέλησε | ||
| εθολομάχ̌εσεν | μάνιασε | ||
| έικιτι | έκφραση αναπόλησης που υποδηλώνει νοσταλγία για κάτι παρελθοντικό ή εκδήλωση συμπόνοιας για κάποιον | hey gidi | |
| εικόνας | (ονομ. πληθ., τα) εικόνες | ||
| είμες | είμαστε | ||
| είν’ | (για πληθ.) είναι | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εινός | ενός | ||
| εκάεν | κάηκε | ||
| εκάθουσαν | κάθονταν | ||
| εκαλοτέρεσα | καλοκοίταξα, κοίταξα ξανά | ||
| εκατήβαζεν | κατέβαζε | ||
| εκατήβεν | κατέβηκε | ||
| εκάτσαν | κάθισαν | ||
| εκείμ’ | κειτόμουν, ξάπλωνα | ||
| εκείσαν | κείτονταν, ξάπλωναν | ||
| εκείτον | κείτονταν, ξάπλωνε | ||
| εκλώσκουτον | γυρνούσε | ||
| εκλώστα | γύρισα, επέστρεψα | ||
| εκοιμέθα | κοιμήθηκα | ||
| εκόπαν | κόπηκαν | ||
| έκοφτεν | έκοβε | ||
| εκράν’νεν | κρατούσε | ||
| εκράτεσα | κράτησα | ||
| εκρέμ’σεν | γκρέμισε | ||
| έκ’σεν | άκουσε | ||
| εκυλίουσαν | κυλούσαν | ||
| ελάγγευεν | πηδούσε | लङ्घ (laṅgh) | |
| ελάγγεψα | πήδηξα | लङ्घ (laṅgh) | |
| ελαΐσκουτον | κουνιόταν πέρα-δώθε | ||
| έλεπα | έβλεπα | ||
| ελέπ’νε | βλέπουνε | ||
| ελέπω | βλέπω | ||
| ελιαμέτ’ | τεράστιο, θεόρατο | alamet/ʿalāmet | |
| έμ’ | ήμουν | ||
| εμετέρ’ | δικοί μας | ἡμέτερος | |
| εμέτερον | δικός/ή/ό μου | ἡμέτερος | |
| εμόν | δικός/ή/ό μου | ἐμοῦ | |
| έμπρι͜α | μπροστά | ἐμπρός | |
| εμπροστά | μπροστά, πρωτύτερα | ||
| έμπρου | εμπρός, μπροστά | ||
| έν’ | είναι | ||
| έναν ξάι | λίγο, μια σταλιά | ||
| ενεστέναξεν | αναστέναξε | ||
| ενεστόρεσεν | θυμήθηκε, αναπόλησε | ||
| ενοίγεν | ανοίχθηκε | ||
| ένοιξα | άνοιξα | ||
| εντούν’ναν | χτυπούσαν | ||
| εντούν’νεν | χτυπούσε | ||
| έντρισαν | πάντρεψαν | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| εξέβα | βγήκα, ανέβηκα, μτφ. προέκυψα | ||
| εξέβαμε | βγήκαμε, ανεβήκαμε | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| έξερα | ήξερα | ||
| επαίρ’ναν | έπαιρναν | ||
| επαίρ’νανε | έπαιρναν | ||
| επαίρ’νεν | έπαιρνε | ||
| έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
| επαρακάλ’νανε | παρακαλούσα | ||
| επέγ’ναν | πήγαιναν | ||
| επέγ’νεν | πήγαινε, προχωρούσε, έφευγε | ||
| επέθαναν | πέθαναν | ||
| επέθανεν | πέθανε | ||
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| επέμ’ναν | απόμειναν | ||
| επέμ’νε | απόμεινε | ||
| επέμ’νεν | απόμεινε | ||
| επέρα | πήρα | ||
| επέρεν | πήρε | ||
| έπλωσα | άπλωσα, έτεινα | ||
| εποίκα | έκανα, έφτιαξα | ποιέω-ῶ | |
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επολέμανα | πολεμούσα, μτφ. προσπαθούσα | ||
| επολέμανεν | πολεμούσε, μτφ. προσπαθούσε | ||
| επόρεσεν | μπόρεσε | ||
| επόρ’να | μπορούσα | ||
| επόρ’νεν | μπορούσε | ||
| εράεψαν | έψαξαν, γύρεψαν, αναζήτησαν | aramak | |
| έρθα | ήρθα | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| ερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| ερρούζ’ναν | έπεφταν | ||
| ερρούζ’νεν | έπεφτε | ||
| ερρούξα | έπεσα | ||
| ερρούξαν | έπεσαν | ||
| ερρούξεν | έπεσε | ||
| έρ’ται | έρχεται | ||
| ερχίνεσεν | άρχισε | ||
| έρχουσαν | έρχονταν | ||
| έρχουτον | ερχόταν | ||
| εσέβα | μπήκα | ||
| εσέγκα | έβαλα, εισήγαγα | ||
| εσ’κούσαν | σηκώνονταν | ||
| εσ’κούτον | σηκωνόταν | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έσ’κωνεν | σήκωνε | ||
| εσουν | σας | ||
| εστάθεν | στάθηκε, σταμάτησε | ||
| έστραψεν | άστραψε | ||
| εσύρθεν | σύρθηκε, τραβήχτηκε, ρίχτηκε | ||
| εσύρ’να | έσερνα, τραβούσα, έριχνα | ||
| εσύρ’νεν | έσερνε, τραβούσε, έριχνε | ||
| εσυφωτίασαν | θόλωσαν, σκοτείνιασαν | ||
| έτερα | διαφορετικά, αλλιώς, άλλα | ||
| ετέρεσα | κοίταξα | ||
| ετέρ’να | κοιτούσα | ||
| ετέρ’νανε | κοιτούσαν | ||
| ετέρ’νεν | κοιτούσε | ||
| έτερος | άλλος, διαφορετικός | ||
| έτον | ήταν | ||
| έτονε | ήταν | ||
| ετότες | τότε | ||
| ετράνυνεν | μεγάλωσε, ανατράφηκε | τρανόω-ῶ | |
| ετσάμμωσα | έκλεισα/σφάλισα τα μάτια μου | καμμύω | |
| ετσαραμπούλιζαν | λαμποκοπούσαν | ||
| ετσ̌ίαξα | φώναξα δυνατά, μτφ. μάλωσα, επέπληξα | ||
| ετσιμπόνιζεν | ανέβλυζε με ορμή, (μουσ.) έκανε τα τσιμπόνια του αγγείου να πάλλονται | ||
| ετσουρώθεν | στέρεψε, αποστραγγίστηκε | σειρώ=εκκενώνω, αδειάζω | |
| ευκήν | ευχή | ||
| εφέκα | άφησα | ||
| εφέκαν | αφήσαν | ||
| εφέρ’νεν | έφερνε | ||
| έφευαν | έφευγαν | ||
| εφήν’νεν | άφηνε | ||
| εφώταζεν | φώτιζε, έλαμπε | ||
| εφώταξεν | φώτισε | ||
| έχ̌’ | έχει | ||
| εχάθεν | χάθηκε | ||
| εχάρτσα | χάρισα | ||
| έχασεν | έχασε, έδιωξε, πέταξε κτ | ||
| έχ’νε | έχουνε | ||
| εχτέθεν | απέκτησε | ||
| εχτράτ’σεν | ξεστράτισε, λοξοδρόμησε | ||
| εψαλάφεσαν | ζήτησαν, αιτήθηκαν | ||
| ζα | ζώα | ||
| ζεβρέν | αριστερό | ||
| ήλ’ | ήλιου | ||
| ήντι͜αν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ήντσαν | οποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον | ||
| ’θε | του/της | ||
| Θέ | (κλητ.) Θεέ | ||
| θερία | θεριά, θηρία | ||
| θωρέα | θωριά, όψη | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κά’ | κάτι | ||
| κάθεν | κάτω, κάθε | ||
| καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
| καλαντόνερον | σύμφωνα με το ομώνυμο έθιμο, το πρώτο νερό που έπαιρνε μια οικογένεια τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς από τη βρύση ή το πηγάδι από όπου προμηθευόταν το πόσιμο νερό της | ||
| καμψ̌ίν | μαστίγιο | kamçı | |
| καν’νάν | κανέναν | ||
| καπίτσ’ | το αλεστικό δικαίωμα του μυλωνά, για αλεστικό δικαίωμα ο μυλωνάς κρατούσε ένα ποσοστό από το αλεύρι, γιατί οι περισσότεροι προτιμούσαν αυτόν τον τρόπο της πληρωμής από το να του δώσουν χρήματα | καπίθη < Αρχ. Ελλ. < Μέσ. Περσ. kpyc/kabīz < Συρ./Αραμ. qəp̄īzā < Δημ.Αιγυπτ. kpḏ («100 ml, ξηρ. ή υγρ.») < πιθ. Ακκ. /kappu/ («χέρι, μικρό σκεύος») | |
| καρμενέτσαν | αδράχτι | kirmen<eğirmen | |
| κάσ̌ι͜α | απότομοι βράχοι, γκρεμοί | kaş | |
| κατακέφαλα | προς τα κάτω | ||
| καταλαχού | κατά τύχη | ||
| καταρράχτε | καταρράκτη, καταπακτής, οριζόντιας πόρτας σε δάπεδο ή οροφή του στάβλου/μαντριού που οδηγεί σε ξεχωριστό χώρο | ||
| κατηβαίν’ | κατεβαίνει | ||
| κάτι͜α | κάτω (τα) | ||
| κάτ’ναν | κάποιον | ||
| κάτ’ς | κάποιος/α | ||
| κατσία | πρόσωπο, μέτωπο | ||
| κείμαι | κείτομαι, ξαπλώνω | ||
| κεντί | εαυτό(ς), (ως επιρρ.) κατά πρόσωπο, δια ζώσης | kendi | |
| κερβάνια | καραβάνια | kervan/kārbān | |
| Κερεκή | Κυριακή | ||
| κέσ’ | προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο | κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κιάν’ | και άνω, και εξής, και πέρα | ||
| κιφάλια | κεφάλια | ||
| κιφάλ’ν | κεφάλι | ||
| κλώσιμον | γύρισμα, επιστροφή, αντιστροφή | ||
| κλώσκουμ’ | γυρίζουμε, επιστρέφουμε | ||
| κλώστ’ | (προστ.) γύρνα/γύρισε, επέστρεψε | ||
| κοβλάκ’ | ξύλινος κουβάς από λεπτές ντούγες | ||
| κολλίζ’νε | κολλάνε, βάζουν φωτιά, καταστρέφουν | ||
| Κοντού | μία από τις 4 ενορίες του χωριού Καπίκιοϊ της περιοχής Ματσούκας του Πόντου | ||
| κορτσόπον | κοριτσάκι | ||
| κόσμι͜α | κόσμους, μτφ. μέρη | ||
| κουνίν | κούνια | ||
| κρού’ | χτυπώ | κρούω | |
| κρούει | χτυπάει | κρούω | |
| κρύφας | κρυφά | ||
| κυλίεται | κυλιέται | ||
| κυρικά | γονείς | ||
| ’κχ̌ύουν | εκχύνονται, χύνονται, εκρέουν | εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω | |
| λαλία | λαλιά, φωνή | ||
| λαμπάδας | (ον. πληθ.,τα) λαμπάδες | ||
| ’λέπ’ | (ελέπ’) βλέπει/ω | ||
| ’λέπω | (ελέπω) βλέπω | ||
| ’λιάς | (ελιάς) λυπάσαι κπ/κτ, δείχνεις ελεημοσύνη, μτφ. τσιγκουνεύεσαι | ἐλεέω-ἐλεῶ | |
| λίβι͜α | σύννεφα | λίβος<λείβω | |
| λιθάρ’ | λιθάρι, πέτρα | ||
| λιθάρι͜α | λιθάρια, πέτρες | ||
| λοχούσα | λεχώνα | ||
| λώματα | ρούχα | λῶμα/λωμάτιον | |
| μαναστήρι͜α | μοναστήρια | ||
| μαναχ̌έσσα | μονάχη | ||
| μαναχόν | (έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά | ||
| μαρμαρίζ’ | ακτινοβολεί, λάμπει | ||
| μαρτσούφ’ | δερμάτινο σακουλάκι | αγν.ετυμ. | |
| μερέαν | μεριά | ||
| μερέας | μεριές | ||
| μέσεν | μέση | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μήνας | (τα) μήνες | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| μίαν κι άλλο | άλλη μια φορά | ||
| μικρέσσαν | μικρή | ||
| μικροθέας | μικράτα, παιδική ηλικία | ||
| μιλέτι͜α | φυλές, έθνη | millet | |
| νέ | ούτε | ne | |
| νυφάδες | νύφες | ||
| νύφε | νύφη | ||
| ξάι | καθόλου | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ξέν’ | ξένοι | ||
| ολήγορα | γρήγορα | ||
| όλια | όλα | ||
| όλιον | όλο, ολόκληρο | ||
| ολόγερα | ολόγυρα | ||
| ολόρθα | εντελώς όρθια, ευθυτενώς | ||
| ομμάτ’ | μάτι | ||
| ομμάτι͜α | μάτια | ||
| όνεμα | όνομα | ||
| όνταν | όταν | ||
| οπίσ’ | πίσω | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οσπίτ’ν | σπίτι | hospitium<hospes | |
| ούσνα | μέχρι που, έως ότου | ||
| οφιδί’ | φιδιού | ||
| οφίδι͜α | φίδια | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παιδάς | παιδί, νέος άντρας | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| παλαλόν | τρελό | ||
| παλαλός | τρελός, ανόητος | ||
| παρακαλίας | παρακάλια | ||
| Παράκλητε | προσωνυμία του Iησού Xριστού και του Aγίου Πνεύματος στην K. Διαθήκη | παράκλητος=συνήγορος | |
| παρχαρέτ’σσα | η γυναίκα που είναι επιφορτισμένη με τις δουλειές του παρχαριού (ορεινού τόπου θερινής βοσκής) | ||
| πάσ̌’ | (εν συνθέσει με το ρήμα ευτάω) τα βγάζω πέρα | baş etmek | |
| πιλεκλίσσα | αυτή που έχει ωραίους/εύρωστους καρπούς, μτφ. η επιδέξια με τις δουλειές | ||
| πλάν | πλάι, πλαϊνό/ παρακείμενο μέρος, παραπέρα | ||
| πλάσ’ | πλάση | ||
| πλεθύν’ | πληθαίνει, αυξάνεται | ||
| πλουμία | κεντητά ή ζωγραφιστά διακοσμητικά σχέδια, μτφ. στολίδια | pluma | |
| πόδαν | ίχνος, πατημασιά, βήμα | ||
| ποδάρ’ | πόδι | ||
| ποδάρι͜α | πόδια | ||
| πόδας | ίχνη, πατημασιές, βήματα | ||
| ποδεδίζω | (ενεργ. και μέση) χαίρομαι, απολαμβάνω, προσκυνώ | από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ) | |
| ποδεδίζω σε | να σε χαρώ | από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ) | |
| πόι | ύψος, μπόι (ανάστημα) | boy | |
| πόιν | ύψος, μπόι | boy | |
| ποίος | (ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| ποπάδες | παπάδες | ||
| πόρτας | (ονομ.πληθ.) πόρτες | porta | |
| ποτάμ’ | ποτάμι | ||
| ποταμί’ | ποταμιού | ||
| πουδέν | πουθενά | ||
| πουλόπο | πουλάκι | ||
| πρέπ’ | ταιριάζει/ω | ||
| πρόφτασον | (προστ.) πρόφτασε | ||
| πρωτικάρι | πρωτότοκο παιδί | ||
| ραχ̌ία | ράχες, βουνά | ||
| ράχ̌ι͜α | ράχη, πλάτη | ||
| ράχ̌ι͜αν | ράχη, πλάτη | ||
| ραχ̌ίν | βουνό, ράχη | ||
| ρέφος | βρέφος | ||
| ρι͜άστι͜α | τυχαία, συμπτωματικά | rast/rāst | |
| ρούζ’νε | πέφτουν | ||
| Ρουσίαν | Ρωσία | ||
| Ρουσίας | Ρωσίας | ||
| ’ρχουμαι | (έρχουμαι) έρχομαι | ||
| Ρωμαίοι | οι ορθόδοξοι χριστιανοί πολίτες επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας | ||
| ’ς | (ας) από | ||
| σακάτ’ς | σακάτης, ανάπηρος | sakat/saḳaṭ | |
| σαχτάρι͜α | στάχτες | στάχτη<στάζω | |
| σεφίλτς | φρόνιμος, που έχει καλή συμπεριφορά, συνεσταλμένος, ντροπαλός | οθ. περιόδου sefil/sefīl | |
| σ̌κεπάζ’ | σκεπάζω/ει | ||
| σ̌κίζ’νε | σκίζουν | ||
| σ̌κοινία | σχοινιά | ||
| σκολείον | σχολείο | ||
| σοι | στους/στις, τους/τις | ||
| σοούντα | εν τέλει, στην τελική | sonunda | |
| σουν | σας | ||
| ’σπιτί’ | σπιτιού | hospitium<hospes | |
| στέκ’ς | στέκεσαι | ||
| στρατόπον | δρομάκι | ||
| σωρεύ’ | μαζεύει, συγκεντρώνει | σωρεύω | |
| τεά | τάχα, δήθεν, υποτίθεται | deyü (οθωμ. περιόδου) | |
| τελείται | (αμτβ.) τελειώνει, εξαντλείται, μτφ. πεθαίνει | ||
| τερεί | κοιτάει | ||
| τερέματα | βλέμματα | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τόζ’ | σκόνη | toz | |
| τουν | τους | ||
| Τούρκ’ | Τούρκοι | ||
| τρανά | μεγάλα | ||
| τρανύν’ | μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει | τρανόω-ῶ | |
| τρέχ̌’ | τρέχει | ||
| τρί’ | τρεις | ||
| τσ’ | (ως τση, άρθρο γεν. ενικού) του/της, (ως τσοι, άρθρο αιτ. πληθ.) τις, (ως ερωτημ. τσί;) ποιός; | ||
| τσακωμένον | σπασμένο | ||
| τσ̌αμπλίζ’ | ανοιγοκλείνει τα μάτια | ||
| τσάτσαλοι | γυμνοί | ||
| τσάτσαλος | γυμνός | ||
| τσ̌εμέρ’κα | γενναιόδωρα, πλουσιοπάροχα | cömert<cevān+merd + -κα | |
| τση | της | ||
| τσ̌ίγκι | επειδή, γιατί | çünkü<çūn + ki | |
| τσιλίδι͜α | πυρωμένα κάρβουνα εστίας | ||
| τσ̌ιτσ̌άκια | λουλούδια | çiçek | |
| τσοι | τους/τις | ||
| ’τσούμιζεν | έστιβε, στράγγιζε | ||
| υπάντρεψεν | παντρεύτηκε | ||
| υστερνά | κατοπινά, τελευταία | ||
| φέγγον | φεγγάρι | ||
| ’φτάει | (ευτάει) κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| φύσεμαν | φύσημα | ||
| φώσ̌ι͜α | φώτα | ||
| φωτάζ’νε | φωτίζουν, λάμπουν | ||
| χ̌έρ’ | χέρι | ||
| χα! | να!, ορίστε!, ιδού! | ||
| χαμαιλέτες | νερόμυλου | ||
| χαμάν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| χαμελά | χαμηλά | ||
| χανές | (γεν.) σπιτιού, νοικοκυριού | hane/ḫāne | |
| χώραν | ξένους, μη οικείους, ξενιτειά | ||
| χωραφόπα | χωραφάκια | ||
| ψαλαφά | ζητάει, αιτείται | ||
| ψ̌η | ψυχή | ||
| ωβά | αβγά | ||
| ωμία | ώμοι | ||
| ωμίν | ώμος | ||
| ωτίν | αυτί |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| αγγέλ’ | (ονομ. πληθ.) άγγελοι, (γεν.) αγγέλου | ||
| Αγέρ’ | αϊ-Γιώργη | ||
| αγε-Σωτήρας | αγια-Σωτήρας | ||
| αγκαλιάσκουμαι | αγκαλιάζω, εναγκαλίζομαι | ||
| αγούρ’ | νέοι άνδρες | ||
| αγούρι͜α | αγόρια νέα | ||
| αγούτ’ | αυτοί | ||
| αγούτο | αυτό/ή | ||
| αδά | εδώ | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αΐκον | τέτοιο/α | ||
| ακεί | εκεί | ||
| άκλερον | άκληρο, φτωχό, δύστυχο, ταλαίπωρο | ||
| άκλερος | άκληρος, φτωχός, δύστυχος, ταλαίπωρος | ||
| άκραν | άκρη, αρχή | ||
| αλεπόν | αλεπού | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| αλμεχτέρ’ | ξύλινος κουβάς για το άρμεγμα των ζώων | ||
| αλογάντ’ | αυτοί που έχουν άλογα | ||
| ὰμα | αλλά | ama/ammā | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| άν’ | άνω, πάνω, άνωθεν | ||
| αναχάπαρα | απροειδοποίητα, ξαφνικά | στερ. αν- + haber/ḫaber | |
| ανθρώπ’ | άνθρωποι | ||
| ανθρώπ’ς | ανθρώπους | ||
| άνια | πάνω, άνω | ||
| ανιτέν | ξαφνικά, αμέσως | aniden | |
| ανοί͜ει | ανοίγει | ||
| άντζ̌ακ | μόλις που, μετά βίας, τότε μόνο | ancak | |
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποθαμέν’ | πεθαμένοι | ||
| αποπίσ’ | από πίσω | ||
| αποφκά | από κάτω | ||
| αποψιζ’νόν | αποψινό/ή | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| αράεμαν | ψάξιμο, αναζήτηση | arama | |
| αρδάχτ’ | αδράχτι | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σα | απ’ τα | ασό σα (από τα) | |
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ας σου | από του, από τότε που/αφότου, από αυτό που | ||
| άστρι͜α | άστρα | ||
| ατά | αυτά | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατέ | αυτή | ||
| ατεινές | αυτηνής | ||
| ατεν | αυτήν | ||
| ατός | αυτός | ||
| ατόσον | τόσο | ||
| ατού | εκεί (σε τόπο ή σημείο που βρίσκεται σε κάποιο απόσταση) | ||
| ατουν | τους | ||
| ατουνού | αυτουνού | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| Αυγίτες | το άστρο της αυγής/Αυγερινός (ο πλανήτης Αφροδίτη) | ||
| αφκά | κάτω | ||
| αφόραχτα | χωρίς φόρα, απότομα | ||
| αχάντι͜α | αγκάθια | ἀκάνθιον, υποκορ. του ἄκανθα | |
| άψιμον | φωτιά | ||
| βαθέα | βαθιά | ||
| βαρκίζω | κραυγάζω, θρηνώ γοερά | ||
| βασμόν | κράσπεδο, ποδιά χωραφιού | ||
| βζήουνταν | σβήνονται | ||
| βούδι͜α | βόδια | ||
| βραδήν | βράδυ | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| βρέχ̌’ | βρέχει | ||
| βρούλας | (τη) φλόγας, (τα) φλόγες | brûler | |
| γαϊδιράντ’ | αυτοί που έχουν γαϊδούρια | ||
| γαρκόν | αρσενικό μοσχάρι | ||
| ’γβαίν’ | (εγβαίν’) βγαίνει | ||
| γεράν | πληγή, τραύμα | yara | |
| γερανέα | γαλάζια | ||
| γεράτεια | γηρατειά | ||
| γεφύρ’ | γέφυρα, γεφύρι | ||
| γιάν’ν | πλάι, πλευρό | yan | |
| γίνουμαι | γίνομαι | ||
| γλυκύν | γλυκιά/ό | ||
| γναφία | (κυρ) οι γνάθοι, (μτφ) το πρόσωπο συνολικά | ||
| γομάτον | γεμάτο/η | ||
| γομώνω | γεμίζω | ||
| γούλα | λαιμός | gula | |
| γούλαν | λαιμό | gula | |
| γούλας | (ον. πληθ.) λαιμοί, (γεν. εν.) λαιμού | gula | |
| γουρπάν’ | θυσία | kurban/ḳurbān | |
| γραία | γριά | ||
| γυροκλώσ̌κεται | κλωθογυρίζει | ||
| δεκαέξ’ | δεκαέξι | ||
| δεξ̌έν | δεξί | ||
| δεσποτάδες | δεσπότες | ||
| δι͜αβόλ’ | (ον.πληθ.) διάβολοι, (γεν. ενικ.) διαβόλου | ||
| δίγ’ν’ | δίνουν | ||
| δότε | (προστ.) δώστε | ||
| εβόεσεν | βόησε | ||
| εγάπανεν | αγαπούσε | ||
| έγβαιναν | έβγαιναν | ||
| εγείνα | εκείνα | ||
| εγείνε | εκείνη | ||
| εγεινές | εκείνης | ||
| εγείνο | εκείνο | ||
| εγείνον | εκείνο | ||
| εγείνος | εκείνος | ||
| εγέμ’ | έγινα | ||
| εγεννέθα | γεννήθηκα | ||
| εγένταν | έγιναν | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| εγίνουτον | γινόταν | ||
| εγκάλιαν | (αιτ.) αγκαλιά | ||
| έγκε | έφερε | ||
| εγκλησίας | εκκλησίες | ||
| εγνέφ’σεν | ξύπνησε | ||
| εγνώρτσεν | γνώρισε | ||
| εγομώθαν | γέμισαν | ||
| εγομώθεν | γέμισε | ||
| εγόμωνεν | γέμιζε | ||
| εγρίβωσαν | προσκολλήθηκαν, γαντζώθηκαν | αγριφώνω<agrafer<grappa | |
| εγροίκανα | καταλάβαινα | ||
| εγροικώ | καταλαβαίνω | ||
| εδεβαίν’νεν | (για τόπο) περνούσε, διέσχιζε (για χρόνο) περνούσε | διαβαίνω | |
| εδέβεν | πήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε | διαβαίνω | |
| εδέστεν | δέθηκε | ||
| εδούν’νεν | έδινε | ||
| εδώκαν | έδωσαν | ||
| εδώκεν | έδωσε | ||
| εζήν’να | ζούσα | ||
| εθαρρείς | θαρρείς, νομίζεις, υποθέτεις | ||
| εθαρρώ | θαρρώ, νομίζω, υποθέτω | ||
| εθε | του/της | ||
| εθέλεσεν | θέλησε | ||
| εθολομάχ̌εσεν | μάνιασε | ||
| έικιτι | έκφραση αναπόλησης που υποδηλώνει νοσταλγία για κάτι παρελθοντικό ή εκδήλωση συμπόνοιας για κάποιον | hey gidi | |
| εικόνας | (ονομ. πληθ., τα) εικόνες | ||
| είμες | είμαστε | ||
| είν’ | (για πληθ.) είναι | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εινός | ενός | ||
| εκάεν | κάηκε | ||
| εκάθουσαν | κάθονταν | ||
| εκαλοτέρεσα | καλοκοίταξα, κοίταξα ξανά | ||
| εκατήβαζεν | κατέβαζε | ||
| εκατήβεν | κατέβηκε | ||
| εκάτσαν | κάθισαν | ||
| εκείμ’ | κειτόμουν, ξάπλωνα | ||
| εκείσαν | κείτονταν, ξάπλωναν | ||
| εκείτον | κείτονταν, ξάπλωνε | ||
| εκλώσκουτον | γυρνούσε | ||
| εκλώστα | γύρισα, επέστρεψα | ||
| εκοιμέθα | κοιμήθηκα | ||
| εκόπαν | κόπηκαν | ||
| έκοφτεν | έκοβε | ||
| εκράν’νεν | κρατούσε | ||
| εκράτεσα | κράτησα | ||
| εκρέμ’σεν | γκρέμισε | ||
| έκ’σεν | άκουσε | ||
| εκυλίουσαν | κυλούσαν | ||
| ελάγγευεν | πηδούσε | लङ्घ (laṅgh) | |
| ελάγγεψα | πήδηξα | लङ्घ (laṅgh) | |
| ελαΐσκουτον | κουνιόταν πέρα-δώθε | ||
| έλεπα | έβλεπα | ||
| ελέπ’νε | βλέπουνε | ||
| ελέπω | βλέπω | ||
| ελιαμέτ’ | τεράστιο, θεόρατο | alamet/ʿalāmet | |
| έμ’ | ήμουν | ||
| εμετέρ’ | δικοί μας | ἡμέτερος | |
| εμέτερον | δικός/ή/ό μου | ἡμέτερος | |
| εμόν | δικός/ή/ό μου | ἐμοῦ | |
| έμπρι͜α | μπροστά | ἐμπρός | |
| εμπροστά | μπροστά, πρωτύτερα | ||
| έμπρου | εμπρός, μπροστά | ||
| έν’ | είναι | ||
| έναν ξάι | λίγο, μια σταλιά | ||
| ενεστέναξεν | αναστέναξε | ||
| ενεστόρεσεν | θυμήθηκε, αναπόλησε | ||
| ενοίγεν | ανοίχθηκε | ||
| ένοιξα | άνοιξα | ||
| εντούν’ναν | χτυπούσαν | ||
| εντούν’νεν | χτυπούσε | ||
| έντρισαν | πάντρεψαν | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| εξέβα | βγήκα, ανέβηκα, μτφ. προέκυψα | ||
| εξέβαμε | βγήκαμε, ανεβήκαμε | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| έξερα | ήξερα | ||
| επαίρ’ναν | έπαιρναν | ||
| επαίρ’νανε | έπαιρναν | ||
| επαίρ’νεν | έπαιρνε | ||
| έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
| επαρακάλ’νανε | παρακαλούσα | ||
| επέγ’ναν | πήγαιναν | ||
| επέγ’νεν | πήγαινε, προχωρούσε, έφευγε | ||
| επέθαναν | πέθαναν | ||
| επέθανεν | πέθανε | ||
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| επέμ’ναν | απόμειναν | ||
| επέμ’νε | απόμεινε | ||
| επέμ’νεν | απόμεινε | ||
| επέρα | πήρα | ||
| επέρεν | πήρε | ||
| έπλωσα | άπλωσα, έτεινα | ||
| εποίκα | έκανα, έφτιαξα | ποιέω-ῶ | |
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επολέμανα | πολεμούσα, μτφ. προσπαθούσα | ||
| επολέμανεν | πολεμούσε, μτφ. προσπαθούσε | ||
| επόρεσεν | μπόρεσε | ||
| επόρ’να | μπορούσα | ||
| επόρ’νεν | μπορούσε | ||
| εράεψαν | έψαξαν, γύρεψαν, αναζήτησαν | aramak | |
| έρθα | ήρθα | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| ερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| ερρούζ’ναν | έπεφταν | ||
| ερρούζ’νεν | έπεφτε | ||
| ερρούξα | έπεσα | ||
| ερρούξαν | έπεσαν | ||
| ερρούξεν | έπεσε | ||
| έρ’ται | έρχεται | ||
| ερχίνεσεν | άρχισε | ||
| έρχουσαν | έρχονταν | ||
| έρχουτον | ερχόταν | ||
| εσέβα | μπήκα | ||
| εσέγκα | έβαλα, εισήγαγα | ||
| εσ’κούσαν | σηκώνονταν | ||
| εσ’κούτον | σηκωνόταν | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έσ’κωνεν | σήκωνε | ||
| εσουν | σας | ||
| εστάθεν | στάθηκε, σταμάτησε | ||
| έστραψεν | άστραψε | ||
| εσύρθεν | σύρθηκε, τραβήχτηκε, ρίχτηκε | ||
| εσύρ’να | έσερνα, τραβούσα, έριχνα | ||
| εσύρ’νεν | έσερνε, τραβούσε, έριχνε | ||
| εσυφωτίασαν | θόλωσαν, σκοτείνιασαν | ||
| έτερα | διαφορετικά, αλλιώς, άλλα | ||
| ετέρεσα | κοίταξα | ||
| ετέρ’να | κοιτούσα | ||
| ετέρ’νανε | κοιτούσαν | ||
| ετέρ’νεν | κοιτούσε | ||
| έτερος | άλλος, διαφορετικός | ||
| έτον | ήταν | ||
| έτονε | ήταν | ||
| ετότες | τότε | ||
| ετράνυνεν | μεγάλωσε, ανατράφηκε | τρανόω-ῶ | |
| ετσάμμωσα | έκλεισα/σφάλισα τα μάτια μου | καμμύω | |
| ετσαραμπούλιζαν | λαμποκοπούσαν | ||
| ετσ̌ίαξα | φώναξα δυνατά, μτφ. μάλωσα, επέπληξα | ||
| ετσιμπόνιζεν | ανέβλυζε με ορμή, (μουσ.) έκανε τα τσιμπόνια του αγγείου να πάλλονται | ||
| ετσουρώθεν | στέρεψε, αποστραγγίστηκε | σειρώ=εκκενώνω, αδειάζω | |
| ευκήν | ευχή | ||
| εφέκα | άφησα | ||
| εφέκαν | αφήσαν | ||
| εφέρ’νεν | έφερνε | ||
| έφευαν | έφευγαν | ||
| εφήν’νεν | άφηνε | ||
| εφώταζεν | φώτιζε, έλαμπε | ||
| εφώταξεν | φώτισε | ||
| έχ̌’ | έχει | ||
| εχάθεν | χάθηκε | ||
| εχάρτσα | χάρισα | ||
| έχασεν | έχασε, έδιωξε, πέταξε κτ | ||
| έχ’νε | έχουνε | ||
| εχτέθεν | απέκτησε | ||
| εχτράτ’σεν | ξεστράτισε, λοξοδρόμησε | ||
| εψαλάφεσαν | ζήτησαν, αιτήθηκαν | ||
| ζα | ζώα | ||
| ζεβρέν | αριστερό | ||
| ήλ’ | ήλιου | ||
| ήντι͜αν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ήντσαν | οποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον | ||
| ’θε | του/της | ||
| Θέ | (κλητ.) Θεέ | ||
| θερία | θεριά, θηρία | ||
| θωρέα | θωριά, όψη | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κά’ | κάτι | ||
| κάθεν | κάτω, κάθε | ||
| καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
| καλαντόνερον | σύμφωνα με το ομώνυμο έθιμο, το πρώτο νερό που έπαιρνε μια οικογένεια τα μεσάνυχτα της Πρωτοχρονιάς από τη βρύση ή το πηγάδι από όπου προμηθευόταν το πόσιμο νερό της | ||
| καμψ̌ίν | μαστίγιο | kamçı | |
| καν’νάν | κανέναν | ||
| καπίτσ’ | το αλεστικό δικαίωμα του μυλωνά, για αλεστικό δικαίωμα ο μυλωνάς κρατούσε ένα ποσοστό από το αλεύρι, γιατί οι περισσότεροι προτιμούσαν αυτόν τον τρόπο της πληρωμής από το να του δώσουν χρήματα | καπίθη < Αρχ. Ελλ. < Μέσ. Περσ. kpyc/kabīz < Συρ./Αραμ. qəp̄īzā < Δημ.Αιγυπτ. kpḏ («100 ml, ξηρ. ή υγρ.») < πιθ. Ακκ. /kappu/ («χέρι, μικρό σκεύος») | |
| καρμενέτσαν | αδράχτι | kirmen<eğirmen | |
| κάσ̌ι͜α | απότομοι βράχοι, γκρεμοί | kaş | |
| κατακέφαλα | προς τα κάτω | ||
| καταλαχού | κατά τύχη | ||
| καταρράχτε | καταρράκτη, καταπακτής, οριζόντιας πόρτας σε δάπεδο ή οροφή του στάβλου/μαντριού που οδηγεί σε ξεχωριστό χώρο | ||
| κατηβαίν’ | κατεβαίνει | ||
| κάτι͜α | κάτω (τα) | ||
| κάτ’ναν | κάποιον | ||
| κάτ’ς | κάποιος/α | ||
| κατσία | πρόσωπο, μέτωπο | ||
| κείμαι | κείτομαι, ξαπλώνω | ||
| κεντί | εαυτό(ς), (ως επιρρ.) κατά πρόσωπο, δια ζώσης | kendi | |
| κερβάνια | καραβάνια | kervan/kārbān | |
| Κερεκή | Κυριακή | ||
| κέσ’ | προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο | κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κιάν’ | και άνω, και εξής, και πέρα | ||
| κιφάλια | κεφάλια | ||
| κιφάλ’ν | κεφάλι | ||
| κλώσιμον | γύρισμα, επιστροφή, αντιστροφή | ||
| κλώσκουμ’ | γυρίζουμε, επιστρέφουμε | ||
| κλώστ’ | (προστ.) γύρνα/γύρισε, επέστρεψε | ||
| κοβλάκ’ | ξύλινος κουβάς από λεπτές ντούγες | ||
| κολλίζ’νε | κολλάνε, βάζουν φωτιά, καταστρέφουν | ||
| Κοντού | μία από τις 4 ενορίες του χωριού Καπίκιοϊ της περιοχής Ματσούκας του Πόντου | ||
| κορτσόπον | κοριτσάκι | ||
| κόσμι͜α | κόσμους, μτφ. μέρη | ||
| κουνίν | κούνια | ||
| κρού’ | χτυπώ | κρούω | |
| κρούει | χτυπάει | κρούω | |
| κρύφας | κρυφά | ||
| κυλίεται | κυλιέται | ||
| κυρικά | γονείς | ||
| ’κχ̌ύουν | εκχύνονται, χύνονται, εκρέουν | εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω | |
| λαλία | λαλιά, φωνή | ||
| λαμπάδας | (ον. πληθ.,τα) λαμπάδες | ||
| ’λέπ’ | (ελέπ’) βλέπει/ω | ||
| ’λέπω | (ελέπω) βλέπω | ||
| ’λιάς | (ελιάς) λυπάσαι κπ/κτ, δείχνεις ελεημοσύνη, μτφ. τσιγκουνεύεσαι | ἐλεέω-ἐλεῶ | |
| λίβι͜α | σύννεφα | λίβος<λείβω | |
| λιθάρ’ | λιθάρι, πέτρα | ||
| λιθάρι͜α | λιθάρια, πέτρες | ||
| λοχούσα | λεχώνα | ||
| λώματα | ρούχα | λῶμα/λωμάτιον | |
| μαναστήρι͜α | μοναστήρια | ||
| μαναχ̌έσσα | μονάχη | ||
| μαναχόν | (έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά | ||
| μαρμαρίζ’ | ακτινοβολεί, λάμπει | ||
| μαρτσούφ’ | δερμάτινο σακουλάκι | αγν.ετυμ. | |
| μερέαν | μεριά | ||
| μερέας | μεριές | ||
| μέσεν | μέση | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μήνας | (τα) μήνες | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| μίαν κι άλλο | άλλη μια φορά | ||
| μικρέσσαν | μικρή | ||
| μικροθέας | μικράτα, παιδική ηλικία | ||
| μιλέτι͜α | φυλές, έθνη | millet | |
| νέ | ούτε | ne | |
| νυφάδες | νύφες | ||
| νύφε | νύφη | ||
| ξάι | καθόλου | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ξέν’ | ξένοι | ||
| ολήγορα | γρήγορα | ||
| όλια | όλα | ||
| όλιον | όλο, ολόκληρο | ||
| ολόγερα | ολόγυρα | ||
| ολόρθα | εντελώς όρθια, ευθυτενώς | ||
| ομμάτ’ | μάτι | ||
| ομμάτι͜α | μάτια | ||
| όνεμα | όνομα | ||
| όνταν | όταν | ||
| οπίσ’ | πίσω | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οσπίτ’ν | σπίτι | hospitium<hospes | |
| ούσνα | μέχρι που, έως ότου | ||
| οφιδί’ | φιδιού | ||
| οφίδι͜α | φίδια | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παιδάς | παιδί, νέος άντρας | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| παλαλόν | τρελό | ||
| παλαλός | τρελός, ανόητος | ||
| παρακαλίας | παρακάλια | ||
| Παράκλητε | προσωνυμία του Iησού Xριστού και του Aγίου Πνεύματος στην K. Διαθήκη | παράκλητος=συνήγορος | |
| παρχαρέτ’σσα | η γυναίκα που είναι επιφορτισμένη με τις δουλειές του παρχαριού (ορεινού τόπου θερινής βοσκής) | ||
| πάσ̌’ | (εν συνθέσει με το ρήμα ευτάω) τα βγάζω πέρα | baş etmek | |
| πιλεκλίσσα | αυτή που έχει ωραίους/εύρωστους καρπούς, μτφ. η επιδέξια με τις δουλειές | ||
| πλάν | πλάι, πλαϊνό/ παρακείμενο μέρος, παραπέρα | ||
| πλάσ’ | πλάση | ||
| πλεθύν’ | πληθαίνει, αυξάνεται | ||
| πλουμία | κεντητά ή ζωγραφιστά διακοσμητικά σχέδια, μτφ. στολίδια | pluma | |
| πόδαν | ίχνος, πατημασιά, βήμα | ||
| ποδάρ’ | πόδι | ||
| ποδάρι͜α | πόδια | ||
| πόδας | ίχνη, πατημασιές, βήματα | ||
| ποδεδίζω | (ενεργ. και μέση) χαίρομαι, απολαμβάνω, προσκυνώ | από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ) | |
| ποδεδίζω σε | να σε χαρώ | από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ) | |
| πόι | ύψος, μπόι (ανάστημα) | boy | |
| πόιν | ύψος, μπόι | boy | |
| ποίος | (ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| ποπάδες | παπάδες | ||
| πόρτας | (ονομ.πληθ.) πόρτες | porta | |
| ποτάμ’ | ποτάμι | ||
| ποταμί’ | ποταμιού | ||
| πουδέν | πουθενά | ||
| πουλόπο | πουλάκι | ||
| πρέπ’ | ταιριάζει/ω | ||
| πρόφτασον | (προστ.) πρόφτασε | ||
| πρωτικάρι | πρωτότοκο παιδί | ||
| ραχ̌ία | ράχες, βουνά | ||
| ράχ̌ι͜α | ράχη, πλάτη | ||
| ράχ̌ι͜αν | ράχη, πλάτη | ||
| ραχ̌ίν | βουνό, ράχη | ||
| ρέφος | βρέφος | ||
| ρι͜άστι͜α | τυχαία, συμπτωματικά | rast/rāst | |
| ρούζ’νε | πέφτουν | ||
| Ρουσίαν | Ρωσία | ||
| Ρουσίας | Ρωσίας | ||
| ’ρχουμαι | (έρχουμαι) έρχομαι | ||
| Ρωμαίοι | οι ορθόδοξοι χριστιανοί πολίτες επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας | ||
| ’ς | (ας) από | ||
| σακάτ’ς | σακάτης, ανάπηρος | sakat/saḳaṭ | |
| σαχτάρι͜α | στάχτες | στάχτη<στάζω | |
| σεφίλτς | φρόνιμος, που έχει καλή συμπεριφορά, συνεσταλμένος, ντροπαλός | οθ. περιόδου sefil/sefīl | |
| σ̌κεπάζ’ | σκεπάζω/ει | ||
| σ̌κίζ’νε | σκίζουν | ||
| σ̌κοινία | σχοινιά | ||
| σκολείον | σχολείο | ||
| σοι | στους/στις, τους/τις | ||
| σοούντα | εν τέλει, στην τελική | sonunda | |
| σουν | σας | ||
| ’σπιτί’ | σπιτιού | hospitium<hospes | |
| στέκ’ς | στέκεσαι | ||
| στρατόπον | δρομάκι | ||
| σωρεύ’ | μαζεύει, συγκεντρώνει | σωρεύω | |
| τεά | τάχα, δήθεν, υποτίθεται | deyü (οθωμ. περιόδου) | |
| τελείται | (αμτβ.) τελειώνει, εξαντλείται, μτφ. πεθαίνει | ||
| τερεί | κοιτάει | ||
| τερέματα | βλέμματα | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τόζ’ | σκόνη | toz | |
| τουν | τους | ||
| Τούρκ’ | Τούρκοι | ||
| τρανά | μεγάλα | ||
| τρανύν’ | μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει | τρανόω-ῶ | |
| τρέχ̌’ | τρέχει | ||
| τρί’ | τρεις | ||
| τσ’ | (ως τση, άρθρο γεν. ενικού) του/της, (ως τσοι, άρθρο αιτ. πληθ.) τις, (ως ερωτημ. τσί;) ποιός; | ||
| τσακωμένον | σπασμένο | ||
| τσ̌αμπλίζ’ | ανοιγοκλείνει τα μάτια | ||
| τσάτσαλοι | γυμνοί | ||
| τσάτσαλος | γυμνός | ||
| τσ̌εμέρ’κα | γενναιόδωρα, πλουσιοπάροχα | cömert<cevān+merd + -κα | |
| τση | της | ||
| τσ̌ίγκι | επειδή, γιατί | çünkü<çūn + ki | |
| τσιλίδι͜α | πυρωμένα κάρβουνα εστίας | ||
| τσ̌ιτσ̌άκια | λουλούδια | çiçek | |
| τσοι | τους/τις | ||
| ’τσούμιζεν | έστιβε, στράγγιζε | ||
| υπάντρεψεν | παντρεύτηκε | ||
| υστερνά | κατοπινά, τελευταία | ||
| φέγγον | φεγγάρι | ||
| ’φτάει | (ευτάει) κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| φύσεμαν | φύσημα | ||
| φώσ̌ι͜α | φώτα | ||
| φωτάζ’νε | φωτίζουν, λάμπουν | ||
| χ̌έρ’ | χέρι | ||
| χα! | να!, ορίστε!, ιδού! | ||
| χαμαιλέτες | νερόμυλου | ||
| χαμάν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| χαμελά | χαμηλά | ||
| χανές | (γεν.) σπιτιού, νοικοκυριού | hane/ḫāne | |
| χώραν | ξένους, μη οικείους, ξενιτειά | ||
| χωραφόπα | χωραφάκια | ||
| ψαλαφά | ζητάει, αιτείται | ||
| ψ̌η | ψυχή | ||
| ωβά | αβγά | ||
| ωμία | ώμοι | ||
| ωμίν | ώμος | ||
| ωτίν | αυτί |
