.
.
Ιστορία και Λαογραφία της Σαντάς

Επωδοί

fullscreen
Άγουρος είμ’ άγουρος,
να φιλώ το μάγουλο σ’
Ατματσ̌άς είμ’ ατματσ̌άς,
να γριβώνω στο πατσ̌άχ’ σ’

Αέτσ’ πως έν’ καλόν έν’,
καλόν έν’, καλόν έν’
Θειίτσα μ’, το κορτσόπο σου
ζαντόν και παλαλόν έν’

Ακεί πέραν σο ραχ̌ίν
στέκ’ έναν πουλίν παχ̌ύν
Μετ’ εκείνο το πουλίν
το γιαβρόπο μ’ θα παχ̌ύν’

Αλ ασ̌αγά, ασ̌αγά,
φιστάν’ κουρμαλαρουνί
Πεγενεμέτιν κιουζέλ,
σενίν τουρμαλαρουνί

Απουρατάν ασ̌αγά
τρέχ̌’ ολίγον νερόπον
Έπαρ’ με, κόρ’, έπαρ’ με,
είμαι καλόν παιδόπον

Απουρατάν ασ̌αγά
πεν ενέμεμ ενέμεμ
Κιουτσ̌ουτσ̌ούκσουν σεβτιγίμ,
πεν σανά κιουβενεμέμ

Αχάξαν, αχάξαν,
τα πετεινάρι͜α ’κούξαν
κι ατά τα σ̌κυλοκούταβα
απ’ οπίσ’ ι-μ’ ερρούξαν

Βαΐον, βαΐον,
ας σ’ άνθεν το χωρίον
σ’ όνεμα σ’ όνεμαν εύρα
σο πόι σ’ κι άλλο καλλίον

Βέχω, βέχω, ξεροβέχω,
κείμαι κα’ τ’ αρνόπο μ’ ’κ’ έχω
κι ας σ’ ομματί’ μ’ τα δα̤κρόπα,
το μαξιλαρόπο μ’ βρέχω

-Γραία, γραία, χόρεψον
-Γραία είμαι ’κ’ επορώ
κι αν καλοκρατείτε με,
πι͜άλκι μίαν σείουμαι

Έναν κι έναν ευτάγ’ν’ δύο,
έφαεν όλεν το βίο μ’
Δύο κι έναν ευτάγ’ν’ τρία,
ντό καλόν έν’ η παντρεία
Τρία κι έναν τέσσερα,
μετ’ ατέν ντό έσυρα!
Τέσσερα και έναν πέντε,
ατέ σο κιφάλι μ’ ντ’ έγκεν!
Πέντε κι έναν ευτάγ’ν’ έξ’,
’ρούξεν ας σην πόρταν έξ’
Έξ’ και άλλ’ έναν εφτά,
η κουτσ̌ή μωρόν ’κ’ ευτάει
Εφτά κι έναν οχτώ,
χόρεψον το λαγγευτόν
Οκτώ κι έναν εννέα,
’ποίκες με άμον μανέαν
Εννέα κι έναν δέκα,
για τ’ εσέν την ψ̌η μ’ εδέκα

Έτα, έτα, Παναέτα,
κόρ, φέρεν φτερά και πέτα
και ωρία πας ση πεθερού σ’,
θα βάλλ’νε σε σα θέρ’τα

Κορτσόπον, λάλ’ με,
λάλ’ με κι ας λαλώ σε

’λί εμέν, μάνα, ’λί εμέν,
’λί εμέν ελετσ̌έγουμ
Την πόρταν άσ’ ακράνοιγον,
αξ̌αμτάν κελετσ̌έγουμ

Όι, ν’ αηλί εμέν, ν’ αηλί,
σο κιφάλι μ’ κάτ’ λαλεί
Κι αν ’κι πάγω τουβραδύ,
θα σκοτών’ με η γαρή
Έμορφον που θα φιλεί,
πάντα θα παρακαλεί

Όι ν’ αηλί εμέν, ν’ αηλί,
πώς θα παίρω τον Αλήν;
Άμον άπλυτον μαλλίν
πάντα κείται σην αυλή μ’

Ο ποπάς κι η ποπαδία
εποίκαν την αμαρτίαν
Πέντε μήνας, έξ’ παιδία,
κι άλλ’ ατόσα σην κοιλίαν

Πάει ομάλια, πάει ομάλια,
τ’ ορταρόπα τ’ς αρνομάλλια
Πάει ομάλια, πάει και τίκια,
τ’ ορταρόπα τ’ς είν’ τιφτίκια

Χ̌ερομύλτσον και κοσ̌κίντσον [λέγω]
χάλασον την χαμαιλέτεν/ [λέγω]
βάλεν έναν βούραν κι άλλο [λέγω]
και χοντρά μ’ ευτάς τ’ αλεύρι͜α, [λέγω]
μετ’ εσέν την πελιά μ’ εύρα [λέγω]

Σύρον άν’ και σύρον κα’,
το φιστάν’ σο γιάν’ απάν’
Ο Θεός να παίρ’ την ψ̌η μ’
σ’ άσπρον το κιορτάν’ απάν’

Τένα, τένα, τένα, τένα,
κανείς ’κ’ έν’ άμον ατέναν
κι ήντζαν θα λέει για τ’ ατέναν,
γίνεται γουρπάν’ σ’ ατέναν

Τέρεν, μάνα, πώς χορεύω,
τα παπούτσ̌ι͜α μ’ άν’ ’κι σ’κώνω
Την ηγήν κατατρυπαίνω
και τη σ̌κύλ’ το γιον ’κι παίρω

Τζ̌άνουμ, τζ̌άνουμε, ε! κορτσόπον [λέγω]
κατήβα σο πεγαδόπον [λέγω]
Δόμα ’ναν κρύον νερόπον [λέγω]
ας σο τσ̌αμουρένεν το τι͜αστόπον [λέγω]

Το ραχ̌ίν χ̌ιονίεται,
παίρ’ ο ήλεν λύεται
κι εγώ είμαι σεβταλής,
το καρδόπο μ’ λύεται

Τρώει ο λύκον την Κερβάναν
κι όλο τον καλόν το χτήνον
και πόσα βραδάς εμόνασες
εμέν τον Κωνσταντίνον;

Τρώει ωτία, τρώει μυτία,
τη Σαντέτ’σσας η λαλία
Και τ’ ομμάτι͜α μ’ εσκοτείνεψαν
ας σην αροθυμίαν

Φά’ με Τασουλίτσα μ’, φά’ με
για τ’ εσέν ψοφώ και χάμαι

Χάιτ’ ας πάμε στέρι͜α-στέρι͜α,
ζευγάρ’ άμον περιστέρι͜α
κι άμα λύουνταν τα χ̌ιόνι͜α,
άμον ζευγάρ’ χ̌ελιδόνι͜α

Χόπα, χόπα, χόπα, χόπα,
ως να ξημερών’, κορτσόπα
Σον νηχόν απάν’, κορτσόπα,
για χορέψτεν, χόπα, χόπα
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
άγουροςνέος άνδρας
αέτσ’έτσι
αηλίαλίμονο ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός)
ακείεκεί
ακράνοιγονμισάνοιχτο
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
άν’άνω, πάνω, άνωθεν
άνθενεπάνω, από πάνω
απάν’πάνω
αρνομάλλιαμαλλί αρνιού
αρνόποαρνάκι, χαϊδευτική προσφώνηση γυναίκας
αροθυμίαννοσταλγία
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
άσ’(προστ.) άσε, άφησε
ατάαυτά
ατέαυτή
ατέναυτήν
ατέναναυτήν
ατματσ̌άςγεράκι atmaca
βαΐονκλαδί από διάφορα φυτά (φοίνικας, μυρτιά, δάφνη) που δίνεται στην εκκλησία την Κυριακή των Βαΐων
βάλεν(προστ.) βάλε
βάλλ’νεβάζουν
βέχωβήχω
βίοτο βιος, το σύνολο των ζωντανών που έχει στην ιδιοκτησία του κάποιος, η περιουσία κάποιου
βούρανχούφτα vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού
βραδάςβράδια
γαρήσύζυγος, γυναίκα karı
γιαβρόπομωράκι, μικρούλι, παιδάκι yavru + -όπον
γιάν’πλάι, πλευρά yan
γουρπάν’θυσία kurban/ḳurbān
γραίαγριά
γριβώνωπροσκολλώμαι, , γαντζώνομαι αγριφώνω<agrafer<grappa
δα̤κρόπα(υποκορ.) δάκρυα
έγκενέφερε
εδέκαέδωσα
είν’(για πληθ.) είναι
εμόνασεςφιλοξένησες για διανυκτέρευση
έμορφονόμορφο
έν’είναι
έξ’έξω ή ο αριθμός έξι
έπαρ’(προστ.) πάρε
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
επορώμπορώ
ερρούξανέπεσαν
εσκοτείνεψανσκοτείνιασαν
έσυραέσυρα, τράβηξα, έριξα
εύραβρήκα, (ιδιωμ. προστ.) βρες
ευτάγ’ν’κάνουν, φτιάχνουν εὐθειάζω
ευτάεικάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
ευτάςκάνεις, φτιάχνεις εὐθειάζω
έφαενέφαγε
ζαντόντρελό σάννας
ήλενήλιος/ήλιο
ήντζανοποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον
θέρ’ταθερίσματα
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
καλλίον(επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα
καρδόποκαρδούλα
κατατρυπαίνωκατατρυπώ, γεμίζω τρύπες
κατήβα(προστ.) κατέβα
κείμαικείτομαι, ξαπλώνω
κείταικείτεται, ξαπλώνει
κερβάναναγελάδα που προπορεύεται της αγέλης, αλλά και ονομασία που δινόταν σε ζώο kervan/kārbān=καραβάνι
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιορτάν’λαιμός gerdan/gerden
κιφάλικεφάλι
κορτσόπακοριτσάκια
κορτσόποκοριτσάκι
κορτσόπονκοριτσάκι
κοσ̌κίντσον(προστ.) κοσκίνισε
’κούξαν(εκούξαν) λάλησαν
κουτσ̌ήκόρη
λαγγευτόνχοροπηδηχτό, ονομασία ποντιακού χορού लङ्घ (laṅgh)
λάλ’(προστ.) βγάλε λαλιά, κάλεσε, αποκάλεσε, προσκάλεσε, οδήγησε
λαλείβγάζει λαλιά, καλεί, αποκαλεί, προσκαλεί, οδηγεί
λαλίαλαλιά, φωνή
λαλώβγάζω λαλιά, καλώ, αποκαλώ, προσκαλώ, οδηγώ
’λίαλί, αλίμονο
λύεταιλιώνει
λύουντανλιώνουν
μανέανκαπνιά, μαυρισμένος/η/ο από καπνιά
μαξιλαρόπομαξιλαράκι
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μήνας(τα) μήνες
μίανμια φορά
μυτίαμύτες
ν’ αηλίαλίμονο μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός
νερόποννεράκι
ξεροβέχωξεροβήχω
όλενόλη/ο, ολόκληρη/ο
ολίγονλίγο
ομάλιαομαλοί δρόμοι, ευθείες, πεδιάδες, ομαλά (επίρρ)
ομματί’ματιού
ομμάτι͜αμάτια
όνεμαόνομα
όνεμανόνομα
οπίσ’πίσω
ορταρόπα(υποκορ.) μάλλινες κάλτσες ἀορτήρ
παιδίαπαιδιά
παιδόπονπαιδάκι
παίρ’παίρνω/ει
παίρωπαίρνω
παλαλόντρελό
παντρείαπαντρειά, γάμος ὑπανδρειά < ὑπανδρία
παχ̌ύν’παχαίνει, χοντραίνει
πεγαδόπονβρυσούλα
πελιάβάσανο, σκοτούρα bela
πετεινάρι͜α(υποκορ.) πετεινοί
πι͜άλκιίσως να, πιθανόν να, μπας και (με την ελπίδα να συμβεί) belki (αραβ. bel+ περσ. ki)
πόιύψος, μπόι (ανάστημα) boy
’ποίκες(εποίκες) έκανες, έφτιαξες ποιέω-ῶ
ποπαδίαπαπαδιά
ποπάςπαπάς
ραχ̌ίνβουνό, ράχη
’ρούξενέπεσε
σεβταλήςερωτοχτυπημένος, ερωτευμένος sevdalı
σ̌κύλ’(γεν.) σκύλου
σ’κώνωσηκώνω
στέρι͜αακλόνητα, σταθερά, σιγά, αργά και καθαρά
στέρι͜α-στέρι͜ασταθερά, σιγά-σιγά
σύρον(προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τζ̌άνουμψυχή μου, αγαπημένε/η μου canım<can/cān
τίκιαστητά dik
τιφτίκιαμοχέρ, ύφασμα από μαλλί αίγας tiftik/teftīk
τρέχ̌’τρέχει
τσ̌αμουρένενπήλινο, το φτιαγμένο από λάσπη çamur
φά’(προστ.) φάε
φέρεν(προστ.) φέρε
φιστάν’φουστάνι fistan<fustān
χ̌ερομύλτσον(προστ.) άλεσε με τον χερόμυλο
χ̌ιονίεταιχιονίζεται
χάλασον(προστ.) χάλασε, κατάστρεψε
χάμαιχάνομαι, μτφ. πεθαίνω
χαμαιλέτεννερόμυλο
χόπαχαρωπά, ζωηρά (επιφώνημα χορού) hoppa (ονοματοποιητική λέξη «ήχος παιδιού που πηδά»)
χόρεψον(προστ.) χόρεψε
χορέψτεν(προστ.) χορέψτε
χτήνοναγελάδα
ψ̌ηψυχή
ωρία(προστ.) πρόσεξε, φύλαξε, φυλάξου, επέβλεψε
ωτίααυτιά
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
άγουροςνέος άνδρας
αέτσ’έτσι
αηλίαλίμονο ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός)
ακείεκεί
ακράνοιγονμισάνοιχτο
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
άν’άνω, πάνω, άνωθεν
άνθενεπάνω, από πάνω
απάν’πάνω
αρνομάλλιαμαλλί αρνιού
αρνόποαρνάκι, χαϊδευτική προσφώνηση γυναίκας
αροθυμίαννοσταλγία
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
άσ’(προστ.) άσε, άφησε
ατάαυτά
ατέαυτή
ατέναυτήν
ατέναναυτήν
ατματσ̌άςγεράκι atmaca
βαΐονκλαδί από διάφορα φυτά (φοίνικας, μυρτιά, δάφνη) που δίνεται στην εκκλησία την Κυριακή των Βαΐων
βάλεν(προστ.) βάλε
βάλλ’νεβάζουν
βέχωβήχω
βίοτο βιος, το σύνολο των ζωντανών που έχει στην ιδιοκτησία του κάποιος, η περιουσία κάποιου
βούρανχούφτα vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού
βραδάςβράδια
γαρήσύζυγος, γυναίκα karı
γιαβρόπομωράκι, μικρούλι, παιδάκι yavru + -όπον
γιάν’πλάι, πλευρά yan
γουρπάν’θυσία kurban/ḳurbān
γραίαγριά
γριβώνωπροσκολλώμαι, , γαντζώνομαι αγριφώνω<agrafer<grappa
δα̤κρόπα(υποκορ.) δάκρυα
έγκενέφερε
εδέκαέδωσα
είν’(για πληθ.) είναι
εμόνασεςφιλοξένησες για διανυκτέρευση
έμορφονόμορφο
έν’είναι
έξ’έξω ή ο αριθμός έξι
έπαρ’(προστ.) πάρε
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
επορώμπορώ
ερρούξανέπεσαν
εσκοτείνεψανσκοτείνιασαν
έσυραέσυρα, τράβηξα, έριξα
εύραβρήκα, (ιδιωμ. προστ.) βρες
ευτάγ’ν’κάνουν, φτιάχνουν εὐθειάζω
ευτάεικάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
ευτάςκάνεις, φτιάχνεις εὐθειάζω
έφαενέφαγε
ζαντόντρελό σάννας
ήλενήλιος/ήλιο
ήντζανοποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον
θέρ’ταθερίσματα
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
καλλίον(επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα
καρδόποκαρδούλα
κατατρυπαίνωκατατρυπώ, γεμίζω τρύπες
κατήβα(προστ.) κατέβα
κείμαικείτομαι, ξαπλώνω
κείταικείτεται, ξαπλώνει
κερβάναναγελάδα που προπορεύεται της αγέλης, αλλά και ονομασία που δινόταν σε ζώο kervan/kārbān=καραβάνι
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιορτάν’λαιμός gerdan/gerden
κιφάλικεφάλι
κορτσόπακοριτσάκια
κορτσόποκοριτσάκι
κορτσόπονκοριτσάκι
κοσ̌κίντσον(προστ.) κοσκίνισε
’κούξαν(εκούξαν) λάλησαν
κουτσ̌ήκόρη
λαγγευτόνχοροπηδηχτό, ονομασία ποντιακού χορού लङ्घ (laṅgh)
λάλ’(προστ.) βγάλε λαλιά, κάλεσε, αποκάλεσε, προσκάλεσε, οδήγησε
λαλείβγάζει λαλιά, καλεί, αποκαλεί, προσκαλεί, οδηγεί
λαλίαλαλιά, φωνή
λαλώβγάζω λαλιά, καλώ, αποκαλώ, προσκαλώ, οδηγώ
’λίαλί, αλίμονο
λύεταιλιώνει
λύουντανλιώνουν
μανέανκαπνιά, μαυρισμένος/η/ο από καπνιά
μαξιλαρόπομαξιλαράκι
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μήνας(τα) μήνες
μίανμια φορά
μυτίαμύτες
ν’ αηλίαλίμονο μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός
νερόποννεράκι
ξεροβέχωξεροβήχω
όλενόλη/ο, ολόκληρη/ο
ολίγονλίγο
ομάλιαομαλοί δρόμοι, ευθείες, πεδιάδες, ομαλά (επίρρ)
ομματί’ματιού
ομμάτι͜αμάτια
όνεμαόνομα
όνεμανόνομα
οπίσ’πίσω
ορταρόπα(υποκορ.) μάλλινες κάλτσες ἀορτήρ
παιδίαπαιδιά
παιδόπονπαιδάκι
παίρ’παίρνω/ει
παίρωπαίρνω
παλαλόντρελό
παντρείαπαντρειά, γάμος ὑπανδρειά < ὑπανδρία
παχ̌ύν’παχαίνει, χοντραίνει
πεγαδόπονβρυσούλα
πελιάβάσανο, σκοτούρα bela
πετεινάρι͜α(υποκορ.) πετεινοί
πι͜άλκιίσως να, πιθανόν να, μπας και (με την ελπίδα να συμβεί) belki (αραβ. bel+ περσ. ki)
πόιύψος, μπόι (ανάστημα) boy
’ποίκες(εποίκες) έκανες, έφτιαξες ποιέω-ῶ
ποπαδίαπαπαδιά
ποπάςπαπάς
ραχ̌ίνβουνό, ράχη
’ρούξενέπεσε
σεβταλήςερωτοχτυπημένος, ερωτευμένος sevdalı
σ̌κύλ’(γεν.) σκύλου
σ’κώνωσηκώνω
στέρι͜αακλόνητα, σταθερά, σιγά, αργά και καθαρά
στέρι͜α-στέρι͜ασταθερά, σιγά-σιγά
σύρον(προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τζ̌άνουμψυχή μου, αγαπημένε/η μου canım<can/cān
τίκιαστητά dik
τιφτίκιαμοχέρ, ύφασμα από μαλλί αίγας tiftik/teftīk
τρέχ̌’τρέχει
τσ̌αμουρένενπήλινο, το φτιαγμένο από λάσπη çamur
φά’(προστ.) φάε
φέρεν(προστ.) φέρε
φιστάν’φουστάνι fistan<fustān
χ̌ερομύλτσον(προστ.) άλεσε με τον χερόμυλο
χ̌ιονίεταιχιονίζεται
χάλασον(προστ.) χάλασε, κατάστρεψε
χάμαιχάνομαι, μτφ. πεθαίνω
χαμαιλέτεννερόμυλο
χόπαχαρωπά, ζωηρά (επιφώνημα χορού) hoppa (ονοματοποιητική λέξη «ήχος παιδιού που πηδά»)
χόρεψον(προστ.) χόρεψε
χορέψτεν(προστ.) χορέψτε
χτήνοναγελάδα
ψ̌ηψυχή
ωρία(προστ.) πρόσεξε, φύλαξε, φυλάξου, επέβλεψε
ωτίααυτιά

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr