Είνας Τούρκος γυρευός κάθαν ημέραν έρχουντουν κι ελάσκουντουν σα Ορωμαίικα τα μαχαλάδες κι εψαλάφανεν ελεημοσύνα̤ν. Σ’ όποιον πόρταν εντούνεν έλεγεν «ετέν πουλούρ¹». Δηλαδής, ήντα̤ν ευτάς θα ηυρήκ’ς α’ (ας σον Θεόν). Ασ’ όλα̤ τ’ οσπίτα̤ εδίν’ναν ατον λωματικά, φελία ψωμίν κι ήντα̤ν έτον. Έναν ημέραν εντώκεν σην πόρταν τη Τσ̌οβούλας κι εσκάλωσεν την χαβάν ατ’, «ετέν πουλούρ, ετέν πουλούρ». Σ’ ατό την πόρταν ο Τούρκον ταχτικά επέγ̆’νεν. Η μάρσα η Τσ̌οβούλα πα, πάντα κάτ’ εδίν’νεν ατον. Καν’νάν γυρευόν οπίσ’ ’κ’ έκλωθεν. Σην ξενιτείαν άγουρον είχ̌εν. -Ο Θεός ας φέρ’ α’ εμπροστά τ’, έλεγεν. Άμα, αβού τη φορήν όσταν έκ’σεν το «ετέν πουλούρ», πολλά άσ̌κεμον έρθεν ατην. -Ανάθεμά σε και τον Τούρκο σ’, είπεν, εσύ δί’ς ατον ελεημοσύνα̤ν κι εκείνος λέει σε, «ετέν πουλούρ». Τα λόγια τ’ άμον κατάραν έρθαν ατην. Ο άγουρος ατ’ς σην στράταν ηυρίγουντουν. Ημέραν με την ημέραν ενεμείν’νεν ατον. Αν εντούνεν η κατάρα απάν’ ατ’; Τη τσ̌ατραφίλ’ η κατάρα πϊάν’. -Ανάθεμά σε και το σ̌κυλί σ’, είπεν απέσ’ σον νουν ατ’ς. Αρ’ ας ευτάγω εγώ έναν δουλείαν και τέρ’ εσύ. Ας σο φουρνίν ζεστά ψωμία εξέγκεν έτονε. Αρπάζ’ αμὰν έναν κολοπόθον, φοσίζ’ απέσ’ το φαρμάκ’ και δί’ ατο τον Τούρκον. Ο γυρευόν σο κιντίν απάν’ επήρεν τον δρόμον σο χ̌όρ’. Τ’ οσπί’ν ατ’ ας σην πολιτείαν έξ’ έτον. Έφτασεν σο μεσοστράτ’ έτονε. Απ’ αντίκρυ έρχουντουν είνας χερίφ’ς. Ορωμαίος έτον. Ας σο πρωί επορπά’νεν και τ’ αζούχ’ν ατ’ ετελέθεν. Είδεν την τορπάν τη γυρευού γομάτον ψωμία κι επαρακάλεσεν να πουλεί ατον ολίγον ψωμίν. Ο Τούρκον ενούντσεν, ζατού όλα̤ τα ψωμία ας σ’ Ορωμαίικα τ’ οσπίτα̤ επήρεν ατα, εδέκεν ατον έναν κολοπόθον χωρίς παράες. Ο Νικόλας -τ’ Ορωμαίονος τ’ όνομαν ατό έτονε- είπεν ατον «ευχαριστώ» και επήρεν ξαν την στράταν σο χ̌όρ’. Είστα̤ έτρωεν και είστα̤ επέγ̆’νεν. Όσταν εσέβεν απέσ’ σ’ οσπίτ’, η γαρή τ’, τα μωρά τ’, η μάνα τ’ εντώκαν κι εγκαλά̤σταν ατον. Ετσ̌ιλτούρεψαν ας σην χαράν ατουν. Η γυναίκα τ’ χωρίς να χάν’ καιρόν, επήεν έβαλεν να ζεσταίν’ νερόν, για να πλύν’ το κιφάλ’ν ατ’. Ετοιμάεν το νερόν και, τόμου κι εσ’κώθεν ο Νικόλας να λούσ̌κεται, ετέρεσεν ζαλίεται και σα ποδάρα̤ απάν’ να στέκ’ ’κ’ επορεί. Πολλά ’κ’ επήεν έρθεν ατον έναν τρανόν στενοχωρίαν, τεμέκ δηλαδή ’α ’βγών’ η ψ̌η ατ’. Εσ’κώθαν όλ’ σο ποδάρ’, ετοπλαύτεν η γειτονία, εσκάλωσαν τα δεβάσματα και τα γιατρικά, άμα ο Νικόλας χαμένος. Ερωτούν ατον ντ’ έπαθεν και τιδέν ’κ’ εξέρ’ να λέει. Μανάχον πριν να εβγαίν’ η ψ̌η ατ’, σο παραλάλεμαν ατ’ απάν’ είπεν: -Ας σ’ εκείνον...τον...γυρευόν...τον Τούρκον...τ’ επήρα...κι έφαγα...το...κολόθ’... Άλλο τίποτα ’κ’ επόρεσεν να έλεγεν· επαρεδέβαν τ’ ομμάτα̤ τ’! -Ούι, ν’ αηλί εμέν την άκλερον, εβάρκιξεν η γαρή ατ’ κι εσκάλωσεν τα μοιρολόγια, με τα χ̌έρα̤ μ’ πώς έφαγά σε, ξενιτέα μ’ κι αροθυμα̤μένε μ’! Ούι ν’ αηλί εμέν την κορώναν! ’α φαρμάκωνα τον Τούρκον κι εφαρμάκωσα εσέν, ήλε μ’ και παρ’γορία μ’! Ανάθεμά σε, Τούρκε, πως εξέβεν ο λόγο σ’ «ετέν πουλούρ, ετέν πουλούρ!»
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αβού | (ιδιωμ. Νικόπολης) αυτόν/ή/ό, έτσι | ||
| άγουρον | νέος άνδρας | ||
| άγουρος | νέος άνδρας | ||
| αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
| άκλερον | άκληρο, φτωχό, δύστυχο, ταλαίπωρο | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ασ’ | από | ||
| άσ̌κεμον | άσχημο, κακότροπο | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατουν | τους | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| γαρή | σύζυγος, γυναίκα | karı | |
| γομάτον | γεμάτο/η | ||
| γυρευόν | επαίτη(ς), ζητιάνο(ς) | ||
| γυρευός | επαίτης, ζητιάνος | ||
| γυρευού | επαίτη, ζητιάνου | ||
| δί’ | δίνει | ||
| δί’ς | δίνεις | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| εβάρκιξεν | κραύγασε, θρήνησε γοερά | ||
| εβγαίν’ | βγαίνει | ||
| εδέκεν | έδωσε | ||
| εδίν’ναν | έδιναν | ||
| εδίν’νεν | έδινε | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| έκ’σεν | άκουσε | ||
| εμπροστά | μπροστά, πρωτύτερα | ||
| ενεμείν’νεν | περίμενε, ανέμενε | ||
| ενούντσεν | σκέφτηκε | ||
| εντούνεν | χτυπούσε | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| εξέγκεν | έβγαλε | ||
| εξέρ’ | ξέρω/ει, γνωρίζω/ει | ||
| επαρεδέβαν | παραπέρασαν, ξεπεράστηκαν | παρά + διαβαίνω | |
| επέγ̆’νεν | πήγαινε | ||
| επήεν | πήγε | ||
| επορεί | μπορεί | ||
| επόρεσεν | μπόρεσε | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| έρχουντουν | ερχόταν | ||
| ερωτούν | ρωτάνε | ||
| εσέβεν | μπήκε | ||
| εσκάλωσαν | ξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά | ||
| εσκάλωσεν | ξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| ετελέθεν | (αμτβ.) τελείωσε, εξαντλήθηκε, μτφ. πέθανε | ||
| ετέρεσεν | κοίταξε | ||
| έτον | ήταν | ||
| έτονε | ήταν | ||
| έτρωεν | έτρωγε | ||
| ευτάγω | κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| ευτάς | κάνεις, φτιάχνεις | εὐθειάζω | |
| εφαρμάκωσα | φαρμάκωσα | ||
| εψαλάφανεν | ζητούσε, αιτούνταν | ||
| ζαλίεται | ζαλίζεται | ||
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ηυρήκ’ς | βρίσκεις | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κάθαν | κάθε | ||
| καν’νάν | κανέναν | ||
| κιντίν | απόγευμα, δείλι | ikindi | |
| κιφάλ’ν | κεφάλι | ||
| κολόθ’ | καρβέλι ψωμιού ή κεφάλι τυριού | ||
| λούσ̌κεται | λούζεται | ||
| μανάχον | (έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά | ||
| μάρσα | μαύρη, κακόμοιρη, καημένη | ||
| μαχαλάδες | γειτονιές | mahalle/maḥalle | |
| μεσοστράτ’ | μέση του δρόμου | ||
| ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ξενιτέα | ξενιτεμένου, (κλητ.) ξενιτεμένε! | ||
| όλ’ | όλοι/α | ||
| ολίγον | λίγο | ||
| ομμάτα̤ | μάτια | ||
| οπίσ’ | πίσω | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οσπίτα̤ | σπίτια | hospitium<hospes | |
| όσταν | όταν | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παραλάλεμαν | παραμιλητό | ||
| παρ’γορία | παρηγοριά | ||
| πλύν’ | πλένω/ει | ||
| ποδάρ’ | πόδι | ||
| ποδάρα̤ | πόδια | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| τεμέκ | ώστε, δηλαδή | demek | |
| τέρ’ | (προστ.) κοίταξε | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| τόμου | ευθύς ως, μόλις, άμα | ||
| φέρ’ | φέρνω/ει | ||
| φουρνίν | φούρνος | ||
| χ̌έρα̤ | χέρια | ||
| χάν’ | χάνει, παύει να έχει, διώχνει | ||
| χερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| ψ̌η | ψυχή |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αβού | (ιδιωμ. Νικόπολης) αυτόν/ή/ό, έτσι | ||
| άγουρον | νέος άνδρας | ||
| άγουρος | νέος άνδρας | ||
| αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
| άκλερον | άκληρο, φτωχό, δύστυχο, ταλαίπωρο | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ασ’ | από | ||
| άσ̌κεμον | άσχημο, κακότροπο | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατουν | τους | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| γαρή | σύζυγος, γυναίκα | karı | |
| γομάτον | γεμάτο/η | ||
| γυρευόν | επαίτη(ς), ζητιάνο(ς) | ||
| γυρευός | επαίτης, ζητιάνος | ||
| γυρευού | επαίτη, ζητιάνου | ||
| δί’ | δίνει | ||
| δί’ς | δίνεις | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| εβάρκιξεν | κραύγασε, θρήνησε γοερά | ||
| εβγαίν’ | βγαίνει | ||
| εδέκεν | έδωσε | ||
| εδίν’ναν | έδιναν | ||
| εδίν’νεν | έδινε | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| έκ’σεν | άκουσε | ||
| εμπροστά | μπροστά, πρωτύτερα | ||
| ενεμείν’νεν | περίμενε, ανέμενε | ||
| ενούντσεν | σκέφτηκε | ||
| εντούνεν | χτυπούσε | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| εξέγκεν | έβγαλε | ||
| εξέρ’ | ξέρω/ει, γνωρίζω/ει | ||
| επαρεδέβαν | παραπέρασαν, ξεπεράστηκαν | παρά + διαβαίνω | |
| επέγ̆’νεν | πήγαινε | ||
| επήεν | πήγε | ||
| επορεί | μπορεί | ||
| επόρεσεν | μπόρεσε | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| έρχουντουν | ερχόταν | ||
| ερωτούν | ρωτάνε | ||
| εσέβεν | μπήκε | ||
| εσκάλωσαν | ξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά | ||
| εσκάλωσεν | ξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| ετελέθεν | (αμτβ.) τελείωσε, εξαντλήθηκε, μτφ. πέθανε | ||
| ετέρεσεν | κοίταξε | ||
| έτον | ήταν | ||
| έτονε | ήταν | ||
| έτρωεν | έτρωγε | ||
| ευτάγω | κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| ευτάς | κάνεις, φτιάχνεις | εὐθειάζω | |
| εφαρμάκωσα | φαρμάκωσα | ||
| εψαλάφανεν | ζητούσε, αιτούνταν | ||
| ζαλίεται | ζαλίζεται | ||
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ηυρήκ’ς | βρίσκεις | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κάθαν | κάθε | ||
| καν’νάν | κανέναν | ||
| κιντίν | απόγευμα, δείλι | ikindi | |
| κιφάλ’ν | κεφάλι | ||
| κολόθ’ | καρβέλι ψωμιού ή κεφάλι τυριού | ||
| λούσ̌κεται | λούζεται | ||
| μανάχον | (έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά | ||
| μάρσα | μαύρη, κακόμοιρη, καημένη | ||
| μαχαλάδες | γειτονιές | mahalle/maḥalle | |
| μεσοστράτ’ | μέση του δρόμου | ||
| ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ξενιτέα | ξενιτεμένου, (κλητ.) ξενιτεμένε! | ||
| όλ’ | όλοι/α | ||
| ολίγον | λίγο | ||
| ομμάτα̤ | μάτια | ||
| οπίσ’ | πίσω | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οσπίτα̤ | σπίτια | hospitium<hospes | |
| όσταν | όταν | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παραλάλεμαν | παραμιλητό | ||
| παρ’γορία | παρηγοριά | ||
| πλύν’ | πλένω/ει | ||
| ποδάρ’ | πόδι | ||
| ποδάρα̤ | πόδια | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| τεμέκ | ώστε, δηλαδή | demek | |
| τέρ’ | (προστ.) κοίταξε | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| τόμου | ευθύς ως, μόλις, άμα | ||
| φέρ’ | φέρνω/ει | ||
| φουρνίν | φούρνος | ||
| χ̌έρα̤ | χέρια | ||
| χάν’ | χάνει, παύει να έχει, διώχνει | ||
| χερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| ψ̌η | ψυχή |
¹ ετέν πουλούρ (τουρκ. eden bulur): ό,τι κάνεις θα το βρεις (μπροστά σου)