Σ’ έναν χωρίον έτον είνας μάνα κι είχ̌εν τρία παιδία. Ήντα̤ν εμα̤είρευεν έτρωγανε. Έλα-έλα ετράνυναν οι δύος κι εγυναίκ’σαν. Κάθαν ημέραν επαίρ’ναν τοιν γαρήδες ατουν κι επέγ̆’ναν σο χωράφ’. Η μάνα τουν εδίν’νεν ατ’ς ας σ’ οσπίτ’ ψωμίν και κρομμύδα̤ για να τρώνε· πάντα μουταράν. Σωστόν φαγίν καμίαν ’κ’ εποίν’νεν ατ’ς. Και πάντα πα εκλείδωνεν κι έμπαινεν, εκλείδωνεν κι έβγαινεν. Οι μαύρ’ οι νυφάδες, εποίκανε κι απ’ έναν μωρόν κι επαίρ’ναν τα κουνία κι επέγ̆’ναν μετ’ εκείνα σο χωράφ’. Άμα με τ’ αγίκον φαγίν όσον πόσον θα επόρ’νανε κι εδούλευαν και ’α ’βυζάλιζαν και τα μωρά τουν! Εζαπούνεψαν οι δύ’ πα κι εγένταν άμον κουκάρας. Οι αντρούδες ατουν είχανε τρανόν σαϊκούν σην μάναν ατουν και η λαλία τουν ’κ’ έβγαινεν. Σα πέντε χρόνα̤ απάν’ επάντρεψεν κι ο μικρόν ο αδελφός ατουν. Εσκάλωσεν κι επέγ̆’νεν εντάμαν σο χωράφ’ κι η μικρέσσα η νύφε. Το πρώτον την ημέραν όσταν εγέντον ολημέρα, η μικρέσσα η νύφε εψαλάφεσεν φαγίν. Οι άλλ’ οι νυφάδες εγέλασαν και είπαν ατην: -Ντό φαγίν ψαλαφάς; Αχά, φά’ ψωμίν και κρομμύδ’. -Εγώ ’κ’ επορώ να δουλεύω ας σον πουρνόν ους τουρβαδί’ με το ψωμίν και το κρομμύδ’. ’α πάγω ευτάγω φαγίν και φέρω τρώγομε, είπεν. Εσ’κώθεν και μίαν κι αλλομίαν επήεν σ’ οσπίτ’ και λέει την πεθεράν ατ’ς: -Μέτα, δος με τ’ ανοιγάρ’ τ’ αμπαρί’, ’α μαειρεύω και πάμε τρώγομε σο χωράφ’. Η πεθερά τ’ς, ατό πολλά σο ζόρ’ν ατ’ς επήεν κι εσκάλωσεν την ταβήν. Είπεν ο είνας, εγλώσσεψεν η άλλε, σο τέλος η νύφε επήρεν εντώκεν ατην σα τουβάρα̤ ’κειάν, επήρεν ας σα μὲσα τ’ς τ’ ανοιγάρα̤, ένοιξεν αμὰν τ’ αμπάρ’, ετσάκωσεν τ’ ωβά απέσ’ σο βούτερον, επήρεν και το τσ̌ορτάν’ και το τάν’ κι επήεν σο χωράφ’. Η πεθερά τ’ς, ας σο κακόν ατ’ς επϊάστεν η γλώσσα τ’ς κι ερρούξεν σο κρεβάτ’. Όσταν επήεν σο χωράφ’, οι άλλ’ εθάμαξαν κι ερώτεσαν ατην πως επόρεσεν κι επετσ̌άρεψεν αγίκον δουλείαν. -Ατό πα ντό έν’ το λέτε, είπεν ατ’ς, η πεθερά μουν εκακάδεψεν κι έπεσεν σο κρεβάτ’ κι εδέκε με τα ανοιγάρα̤ να μαειρεύω και φάζω σας. Εκατήβασεν η μάρσα ταμλάν. Επήγαν το βράδον σ’ οσπίτ’, ερωτούν ατην τα παιδία τ’ς: -Μάνα, ντ’ έπαθες; Εκείνε πα, άντζ̌α εδείκνυζεν τα τουβάρα̤, έλεγεν «α, α, α» κι εδείκνυζεν την μικρέσσαν την νύφεν κι εντούνεν τ’ έναν την μούσταν σ’ άλλο απάν’. Εθέλ’νε να έλεγεν: -Αβούτε η μικρέσσα η νύφε εκατσ̌άντσεν κι εντώκε με σα τουβάρα̤ ’κειάν. Άμα εκείν’ τιδέν ’κ’ εγνάευαν. Η μικρέσσα η νύφε εξήγησεν ατα και είπεν: -Αβούτα όλα̤ τ’ ελέπετε, σον μικρόν τον γιο μ’ αφήν’ ατα και το χαβάν’, χαρίζ’ ατο την μικρέσσαν την νύφεν. Τα παιδία τ’ς πα, κοτόσ̌α πού για, ινάνευαν ατην και λαλίαν ’κ’ εποίν’ναν. Αέτσ’ πα οι νυφάδες εγλύτωσαν ας σην καταραμέντσαν την πεθεράν.
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| ’α | θα | ||
| αβούτα | αυτά | ||
| αβούτε | αυτή | ||
| αγίκον | τέτοιο/α | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| άλλε | άλλη | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| ανοιγάρ’ | κλειδί | ||
| άντζ̌α | μόλις που, μετά βίας, τότε μόνο | ancak | |
| αντρούδες | άντρες | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σα | απ’ τα | ασό σα (από τα) | |
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ατα | αυτά | ||
| ατουν | τους | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| αφήν’ | αφήνει | ||
| βούτερον | βούτυρο | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| γαρήδες | γυναίκες | karı | |
| δος | δώσε | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| δύ’ | δύο | ||
| δύος | δύο | ||
| εγένταν | έγιναν | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| εδέκε | έδωσε | ||
| εδίν’νεν | έδινε | ||
| εθέλ’νε | θέλουν | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκατήβασεν | κατέβασε | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| εκείνε | εκείνη | ||
| ελέπετε | βλέπετε | ||
| έν’ | είναι | ||
| ένοιξεν | άνοιξε | ||
| εντάμαν | μαζί | ||
| εντούνεν | χτυπούσε | ||
| εντώκε | χτύπησε | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| επαίρ’ναν | έπαιρναν | ||
| επάντρεψεν | παντρεύτηκε, έδωσε για παντρειά | ||
| επέγ̆’ναν | πήγαιναν | ||
| επέγ̆’νεν | πήγαινε | ||
| επήεν | πήγε | ||
| επϊάστεν | πιάστηκε | ||
| εποίκανε | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’ναν | έκαναν, έφτιαχναν | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επόρεσεν | μπόρεσε | ||
| επορώ | μπορώ | ||
| ερρούξεν | έπεσε | ||
| ερώτεσαν | ρώτησαν | ||
| ερωτούν | ρωτάνε | ||
| εσκάλωσεν | ξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έτον | ήταν | ||
| ετράνυναν | μεγάλωσαν, αναθρεύτηκαν | τρανόω-ῶ | |
| ευτάγω | κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| εψαλάφεσεν | ζήτησε, αιτήθηκε | ||
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κάθαν | κάθε | ||
| καμίαν | ποτέ | ||
| ’κειάν | εκεί πάνω | ||
| κρομμύδ’ | κρεμμύδι | ||
| κρομμύδα̤ | κρεμμύδια | ||
| λαλία | λαλιά, φωνή | ||
| λαλίαν | λαλιά, φωνή | ||
| μάρσα | μαύρη, κακόμοιρη, καημένη | ||
| μὲσα | (τα) η μέση | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| μικρέσσα | μικρή, νεαρή | ||
| μικρέσσαν | μικρή | ||
| μουν | μας | ||
| μούσταν | γροθιά | muşta/muşte | |
| μουταράν | πενιχρό μέσο, ψευτοδουλειά | müdârâ | |
| νυφάδες | νύφες | ||
| νύφε | νύφη | ||
| νύφεν | νύφη | ||
| όσον πόσον | πόσο πια; μέχρι πότε; | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| όσταν | όταν | ||
| ους | ως, μέχρι | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| πουρνόν | πρωί, πρωινό, επαύριον | ||
| σαϊκούν | ευυποληψία, σεβασμός | saygın | |
| ταβήν | μάλωμα, φιλονικία, επίπληξη | dava/daʿvā | |
| τάν’ | το υγρό υπόλειμμα ορού γάλακτος ή κρέμας μετά το ανακάτεμα του βουτύρου | Թան (tan)=λιώνω, ρέω | |
| τιδέν | τίποτα | ||
| τουβάρα̤ | τοίχοι | duvar/dīvār | |
| τουν | τους | ||
| τρώγομε | τρώμε | ||
| τσ̌ορτάν’ | είδος σκληρού τυριού από μυζήθρα αποβουτυρωμένη και ξηραμένη στον ήλιο | չոր (ch’vor)=ξερό + Թան (tan)=λιώνω, ρέω | |
| φά’ | (προστ.) φάε | ||
| φάζω | ταΐζω | ||
| χρόνα̤ | χρόνια | ||
| ψαλαφάς | ζητάς, αιτείσαι | ||
| ωβά | αβγά |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| ’α | θα | ||
| αβούτα | αυτά | ||
| αβούτε | αυτή | ||
| αγίκον | τέτοιο/α | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| άλλε | άλλη | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| ανοιγάρ’ | κλειδί | ||
| άντζ̌α | μόλις που, μετά βίας, τότε μόνο | ancak | |
| αντρούδες | άντρες | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σα | απ’ τα | ασό σα (από τα) | |
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ατα | αυτά | ||
| ατουν | τους | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| αφήν’ | αφήνει | ||
| βούτερον | βούτυρο | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| γαρήδες | γυναίκες | karı | |
| δος | δώσε | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| δύ’ | δύο | ||
| δύος | δύο | ||
| εγένταν | έγιναν | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| εδέκε | έδωσε | ||
| εδίν’νεν | έδινε | ||
| εθέλ’νε | θέλουν | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκατήβασεν | κατέβασε | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| εκείνε | εκείνη | ||
| ελέπετε | βλέπετε | ||
| έν’ | είναι | ||
| ένοιξεν | άνοιξε | ||
| εντάμαν | μαζί | ||
| εντούνεν | χτυπούσε | ||
| εντώκε | χτύπησε | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| επαίρ’ναν | έπαιρναν | ||
| επάντρεψεν | παντρεύτηκε, έδωσε για παντρειά | ||
| επέγ̆’ναν | πήγαιναν | ||
| επέγ̆’νεν | πήγαινε | ||
| επήεν | πήγε | ||
| επϊάστεν | πιάστηκε | ||
| εποίκανε | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’ναν | έκαναν, έφτιαχναν | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επόρεσεν | μπόρεσε | ||
| επορώ | μπορώ | ||
| ερρούξεν | έπεσε | ||
| ερώτεσαν | ρώτησαν | ||
| ερωτούν | ρωτάνε | ||
| εσκάλωσεν | ξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έτον | ήταν | ||
| ετράνυναν | μεγάλωσαν, αναθρεύτηκαν | τρανόω-ῶ | |
| ευτάγω | κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| εψαλάφεσεν | ζήτησε, αιτήθηκε | ||
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κάθαν | κάθε | ||
| καμίαν | ποτέ | ||
| ’κειάν | εκεί πάνω | ||
| κρομμύδ’ | κρεμμύδι | ||
| κρομμύδα̤ | κρεμμύδια | ||
| λαλία | λαλιά, φωνή | ||
| λαλίαν | λαλιά, φωνή | ||
| μάρσα | μαύρη, κακόμοιρη, καημένη | ||
| μὲσα | (τα) η μέση | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| μικρέσσα | μικρή, νεαρή | ||
| μικρέσσαν | μικρή | ||
| μουν | μας | ||
| μούσταν | γροθιά | muşta/muşte | |
| μουταράν | πενιχρό μέσο, ψευτοδουλειά | müdârâ | |
| νυφάδες | νύφες | ||
| νύφε | νύφη | ||
| νύφεν | νύφη | ||
| όσον πόσον | πόσο πια; μέχρι πότε; | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| όσταν | όταν | ||
| ους | ως, μέχρι | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| πουρνόν | πρωί, πρωινό, επαύριον | ||
| σαϊκούν | ευυποληψία, σεβασμός | saygın | |
| ταβήν | μάλωμα, φιλονικία, επίπληξη | dava/daʿvā | |
| τάν’ | το υγρό υπόλειμμα ορού γάλακτος ή κρέμας μετά το ανακάτεμα του βουτύρου | Թան (tan)=λιώνω, ρέω | |
| τιδέν | τίποτα | ||
| τουβάρα̤ | τοίχοι | duvar/dīvār | |
| τουν | τους | ||
| τρώγομε | τρώμε | ||
| τσ̌ορτάν’ | είδος σκληρού τυριού από μυζήθρα αποβουτυρωμένη και ξηραμένη στον ήλιο | չոր (ch’vor)=ξερό + Թան (tan)=λιώνω, ρέω | |
| φά’ | (προστ.) φάε | ||
| φάζω | ταΐζω | ||
| χρόνα̤ | χρόνια | ||
| ψαλαφάς | ζητάς, αιτείσαι | ||
| ωβά | αβγά |
Σημ. Ξ. Ξ. Ενδεικτικό της εξέλιξης που πήρε το έθιμο της παλιάς τυφλής υποταγής στις ιδιοτροπίες των πεθεράδων.