.
.
Λαογραφικά των Κοτυώρων | Από τη ζωή του Πόντου

Η καταραμέντσα η πεθερά

fullscreen
Σ’ έναν χωρίον έτον είνας μάνα κι είχ̌εν τρία παιδία. Ήντα̤ν εμα̤είρευεν έτρωγανε. Έλα-έλα ετράνυναν οι δύος κι εγυναίκ’σαν.

Κάθαν ημέραν επαίρ’ναν τοιν γαρήδες ατουν κι επέγ̆’ναν σο χωράφ’. Η μάνα τουν εδίν’νεν ατ’ς ας σ’ οσπίτ’ ψωμίν και κρομμύδα̤ για να τρώνε· πάντα μουταράν. Σωστόν φαγίν καμίαν ’κ’ εποίν’νεν ατ’ς. Και πάντα πα εκλείδωνεν κι έμπαινεν, εκλείδωνεν κι έβγαινεν. Οι μαύρ’ οι νυφάδες, εποίκανε κι απ’ έναν μωρόν κι επαίρ’ναν τα κουνία κι επέγ̆’ναν μετ’ εκείνα σο χωράφ’. Άμα με τ’ αγίκον φαγίν όσον πόσον θα επόρ’νανε κι εδούλευαν και ’α ’βυζάλιζαν και τα μωρά τουν! Εζαπούνεψαν οι δύ’ πα κι εγένταν άμον κουκάρας. Οι αντρούδες ατουν είχανε τρανόν σαϊκούν σην μάναν ατουν και η λαλία τουν ’κ’ έβγαινεν. Σα πέντε χρόνα̤ απάν’ επάντρεψεν κι ο μικρόν ο αδελφός ατουν. Εσκάλωσεν κι επέγ̆’νεν εντάμαν σο χωράφ’ κι η μικρέσσα η νύφε.

Το πρώτον την ημέραν όσταν εγέντον ολημέρα, η μικρέσσα η νύφε εψαλάφεσεν φαγίν. Οι άλλ’ οι νυφάδες εγέλασαν και είπαν ατην:
-Ντό φαγίν ψαλαφάς; Αχά, φά’ ψωμίν και κρομμύδ’.
-Εγώ ’κ’ επορώ να δουλεύω ας σον πουρνόν ους τουρβαδί’ με το ψωμίν και το κρομμύδ’. ’α πάγω ευτάγω φαγίν και φέρω τρώγομε, είπεν.

Εσ’κώθεν και μίαν κι αλλομίαν επήεν σ’ οσπίτ’ και λέει την πεθεράν ατ’ς:
-Μέτα, δος με τ’ ανοιγάρ’ τ’ αμπαρί’, ’α μαειρεύω και πάμε τρώγομε σο χωράφ’.
Η πεθερά τ’ς, ατό πολλά σο ζόρ’ν ατ’ς επήεν κι εσκάλωσεν την ταβήν. Είπεν ο είνας, εγλώσσεψεν η άλλε, σο τέλος η νύφε επήρεν εντώκεν ατην σα τουβάρα̤ ’κειάν, επήρεν ας σα μὲσα τ’ς τ’ ανοιγάρα̤, ένοιξεν αμὰν τ’ αμπάρ’, ετσάκωσεν τ’ ωβά απέσ’ σο βούτερον, επήρεν και το τσ̌ορτάν’ και το τάν’ κι επήεν σο χωράφ’. Η πεθερά τ’ς, ας σο κακόν ατ’ς επϊάστεν η γλώσσα τ’ς κι ερρούξεν σο κρεβάτ’.

Όσταν επήεν σο χωράφ’, οι άλλ’ εθάμαξαν κι ερώτεσαν ατην πως επόρεσεν κι επετσ̌άρεψεν αγίκον δουλείαν.
-Ατό πα ντό έν’ το λέτε, είπεν ατ’ς, η πεθερά μουν εκακάδεψεν κι έπεσεν σο κρεβάτ’ κι εδέκε με τα ανοιγάρα̤ να μαειρεύω και φάζω σας. Εκατήβασεν η μάρσα ταμλάν.
Επήγαν το βράδον σ’ οσπίτ’, ερωτούν ατην τα παιδία τ’ς:
-Μάνα, ντ’ έπαθες;
Εκείνε πα, άντζ̌α εδείκνυζεν τα τουβάρα̤, έλεγεν «α, α, α» κι εδείκνυζεν την μικρέσσαν την νύφεν κι εντούνεν τ’ έναν την μούσταν σ’ άλλο απάν’. Εθέλ’νε να έλεγεν:
-Αβούτε η μικρέσσα η νύφε εκατσ̌άντσεν κι εντώκε με σα τουβάρα̤ ’κειάν. Άμα εκείν’ τιδέν ’κ’ εγνάευαν. Η μικρέσσα η νύφε εξήγησεν ατα και είπεν: 
-Αβούτα όλα̤ τ’ ελέπετε, σον μικρόν τον γιο μ’ αφήν’ ατα και το χαβάν’, χαρίζ’ ατο την μικρέσσαν την νύφεν.
Τα παιδία τ’ς πα, κοτόσ̌α πού για, ινάνευαν ατην και λαλίαν ’κ’ εποίν’ναν. Αέτσ’ πα οι νυφάδες εγλύτωσαν ας σην καταραμέντσαν την πεθεράν.
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
’αθα
αβούτααυτά
αβούτεαυτή
αγίκοντέτοιο/α
αέτσ’έτσι
άλλεάλλη
αλλομίανάλλη μια φορά
αμὰναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
ανοιγάρ’κλειδί
άντζ̌αμόλις που, μετά βίας, τότε μόνο ancak
αντρούδεςάντρες
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σααπ’ τα ασό σα (από τα)
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ατααυτά
ατουντους
ατ’ςαυτής, της
αφήν’αφήνει
βούτερονβούτυρο
βράδονβράδυ
γαρήδεςγυναίκες karı
δοςδώσε
δουλείανδουλειά
δύ’δύο
δύοςδύο
εγέντανέγιναν
εγέντονέγινε
εδέκεέδωσε
εδίν’νενέδινε
εθέλ’νεθέλουν
είναςένας/μία
εκατήβασενκατέβασε
εκείν’εκείνοι/α
εκείνεεκείνη
ελέπετεβλέπετε
έν’είναι
ένοιξενάνοιξε
εντάμανμαζί
εντούνενχτυπούσε
εντώκεχτύπησε
εντώκενχτύπησε
επαίρ’νανέπαιρναν
επάντρεψενπαντρεύτηκε, έδωσε για παντρειά
επέγ̆’νανπήγαιναν
επέγ̆’νενπήγαινε
επήενπήγε
επϊάστενπιάστηκε
εποίκανεέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίν’νανέκαναν, έφτιαχναν ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επόρεσενμπόρεσε
επορώμπορώ
ερρούξενέπεσε
ερώτεσανρώτησαν
ερωτούνρωτάνε
εσκάλωσενξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά
εσ’κώθενσηκώθηκε
έτονήταν
ετράνυνανμεγάλωσαν, αναθρεύτηκαν τρανόω-ῶ
ευτάγωκάνω, φτιάχνω εὐθειάζω
εψαλάφεσενζήτησε, αιτήθηκε
ήντα̤νοτιδήποτε, ό,τι
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κάθανκάθε
καμίανποτέ
’κειάνεκεί πάνω
κρομμύδ’κρεμμύδι
κρομμύδα̤κρεμμύδια
λαλίαλαλιά, φωνή
λαλίανλαλιά, φωνή
μάρσαμαύρη, κακόμοιρη, καημένη
μὲσα(τα) η μέση
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μίανμια φορά
μικρέσσαμικρή, νεαρή
μικρέσσανμικρή
μουνμας
μούστανγροθιά muşta/muşte
μουταράνπενιχρό μέσο, ψευτοδουλειά müdârâ
νυφάδεςνύφες
νύφενύφη
νύφεννύφη
όσον πόσονπόσο πια; μέχρι πότε;
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
όστανόταν
ουςως, μέχρι
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδίαπαιδιά
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
πουρνόνπρωί, πρωινό, επαύριον
σαϊκούνευυποληψία, σεβασμός saygın
ταβήνμάλωμα, φιλονικία, επίπληξη dava/daʿvā
τάν’το υγρό υπόλειμμα ορού γάλακτος ή κρέμας μετά το ανακάτεμα του βουτύρου Թան (tan)=λιώνω, ρέω
τιδέντίποτα
τουβάρα̤τοίχοι duvar/dīvār
τουντους
τρώγομετρώμε
τσ̌ορτάν’είδος σκληρού τυριού από μυζήθρα αποβουτυρωμένη και ξηραμένη στον ήλιο չոր (ch’vor)=ξερό + Թան (tan)=λιώνω, ρέω
φά’(προστ.) φάε
φάζωταΐζω
χρόνα̤χρόνια
ψαλαφάςζητάς, αιτείσαι
ωβάαβγά
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
’αθα
αβούτααυτά
αβούτεαυτή
αγίκοντέτοιο/α
αέτσ’έτσι
άλλεάλλη
αλλομίανάλλη μια φορά
αμὰναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
ανοιγάρ’κλειδί
άντζ̌αμόλις που, μετά βίας, τότε μόνο ancak
αντρούδεςάντρες
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σααπ’ τα ασό σα (από τα)
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ατααυτά
ατουντους
ατ’ςαυτής, της
αφήν’αφήνει
βούτερονβούτυρο
βράδονβράδυ
γαρήδεςγυναίκες karı
δοςδώσε
δουλείανδουλειά
δύ’δύο
δύοςδύο
εγέντανέγιναν
εγέντονέγινε
εδέκεέδωσε
εδίν’νενέδινε
εθέλ’νεθέλουν
είναςένας/μία
εκατήβασενκατέβασε
εκείν’εκείνοι/α
εκείνεεκείνη
ελέπετεβλέπετε
έν’είναι
ένοιξενάνοιξε
εντάμανμαζί
εντούνενχτυπούσε
εντώκεχτύπησε
εντώκενχτύπησε
επαίρ’νανέπαιρναν
επάντρεψενπαντρεύτηκε, έδωσε για παντρειά
επέγ̆’νανπήγαιναν
επέγ̆’νενπήγαινε
επήενπήγε
επϊάστενπιάστηκε
εποίκανεέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίν’νανέκαναν, έφτιαχναν ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επόρεσενμπόρεσε
επορώμπορώ
ερρούξενέπεσε
ερώτεσανρώτησαν
ερωτούνρωτάνε
εσκάλωσενξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά
εσ’κώθενσηκώθηκε
έτονήταν
ετράνυνανμεγάλωσαν, αναθρεύτηκαν τρανόω-ῶ
ευτάγωκάνω, φτιάχνω εὐθειάζω
εψαλάφεσενζήτησε, αιτήθηκε
ήντα̤νοτιδήποτε, ό,τι
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κάθανκάθε
καμίανποτέ
’κειάνεκεί πάνω
κρομμύδ’κρεμμύδι
κρομμύδα̤κρεμμύδια
λαλίαλαλιά, φωνή
λαλίανλαλιά, φωνή
μάρσαμαύρη, κακόμοιρη, καημένη
μὲσα(τα) η μέση
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μίανμια φορά
μικρέσσαμικρή, νεαρή
μικρέσσανμικρή
μουνμας
μούστανγροθιά muşta/muşte
μουταράνπενιχρό μέσο, ψευτοδουλειά müdârâ
νυφάδεςνύφες
νύφενύφη
νύφεννύφη
όσον πόσονπόσο πια; μέχρι πότε;
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
όστανόταν
ουςως, μέχρι
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδίαπαιδιά
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
πουρνόνπρωί, πρωινό, επαύριον
σαϊκούνευυποληψία, σεβασμός saygın
ταβήνμάλωμα, φιλονικία, επίπληξη dava/daʿvā
τάν’το υγρό υπόλειμμα ορού γάλακτος ή κρέμας μετά το ανακάτεμα του βουτύρου Թան (tan)=λιώνω, ρέω
τιδέντίποτα
τουβάρα̤τοίχοι duvar/dīvār
τουντους
τρώγομετρώμε
τσ̌ορτάν’είδος σκληρού τυριού από μυζήθρα αποβουτυρωμένη και ξηραμένη στον ήλιο չոր (ch’vor)=ξερό + Թան (tan)=λιώνω, ρέω
φά’(προστ.) φάε
φάζωταΐζω
χρόνα̤χρόνια
ψαλαφάςζητάς, αιτείσαι
ωβάαβγά
Σημειώσεις
Σημ. Ξ. Ξ.  Ενδεικτικό της εξέλιξης που πήρε το έθιμο της παλιάς τυφλής υποταγής στις ιδιοτροπίες των πεθεράδων.

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr