.
.
Λαογραφικά των Κοτυώρων | Από τη ζωή του Πόντου

Η νύφε και τα μετσ̌ιτϊέδες

fullscreen
Η Ταβάρα η Σόνα σην νύφεν ατ’ς την Σαλώναν πολλά γουγευτα̤ρία έτον. Τον γιον ατ’ς τον Πολυχρόν’ πάντα μαναχόν εφάζ’νεν ατον. Σο τραπέζ’ν ατ’ εβάλλ’νεν ας σ’ αμπάρ’ απέσ’ όλα̤ τα καλά και τα καλοσύνα̤ς. Εκείνε πάντα πριν να έρχουντουν ο γιος ατ’ς, έτρωεν με την νύφεν εντάμαν μουταράν. Κι επεκεί εκλείδωνεν κι έμπαινεν, εκλείδωνεν κι έβγαινεν.

Η νύφε εζαπούνεψεν, η μάρσα, άμα ντό να ευτάει; Επήεν έναν ημέραν ση κυρού ατ’ς κι έφαγεν καλά-καλά και είπεν α’ την μάναν ατ’ς. Εκείνε πα η ευλοημέντσα, τη Θεού άνθρωπος:
-Ποίσον υπομονήν, γιάβρουμ, είπεν ατην.

Πολλά ’κ’ επήεν, ο άντρας ατ’ς εγνάεψεν τη μάνας ατ’ την προκοπήν και ενούνιξεν πως να ευτάει και να βάλ’ έναν τάξ’ απέσ’ σ’ οσπί’ν ατ’. Σην μάναν ατ’ πα είχ̌εν πολλά σαϊκούν και ’κ’ εθέλ’νεν να εχάλανεν την καρδίαν ατ’ς.

Έναν πουρνόν επήγεν σ’ αργαστέρ’ν ατ’, κι αλλομούνον κέσ’ εκλώστεν ξαν οπίσ’ μετ’ έναν οκάν κρέας και λέει την μάναν ατ’ έναν παστάφ’:
-Μάνα, έρθανε δύ’ φίλοι μ’ ας σην Κερασούνταν και ’α φέρ’ ατ’ς το μεσημέρ’ σ’ οσπίτ’, να τρώγομ’ εντάμαν· τέρεν και ποίσον έναν καρτοφλούν και γιοχάδες, να ευχαριστούμ’ ατ’ς.

Έρθεν το μεσημέρ’ ο Πολυχρόντς σο φαγίν μαναχός και λέει την μάναν ατ’: 
-Την ευλογίαν ατουν, οι μισα̤φίρ’ είχανε ατσ̌ελέν δουλείαν κι επήγανε σην Βώναν. Είπανε με θα έρχουνταν το βράδον. Έγκα αβούτα τα παρπούνα̤. Τέρεν και καθάρτσον ατα, ντως ατα και ελίγον άλας και το βράδον βάλομ’ ατα σην σγάραν. ’α φέρω κι ολίγον κρασίν· ποισέστε κι έναν νισ̌αστί’ φούστορον και ας ευχαριστούμε τ’ ανθρώπ’ς. ’Κ’ εξέρετε ντο καλά παιδία είναι. Οπέρτς ας τ’ επήγα σην Κερασούνταν, οι δύος ατουν πα ντο θα εποίν’ναν εμε εσ̌άσ̌εψαν. Νά̤ισε, ελάτε ατώρα ας τρώγομε.
-Εμείς εφάγαμε, γουρπάν’ -τ- σ’, είπεν η μάνα τ’.
-Ελάτε, τζ̌άνουμ, ο χορτασμένον τρώει σεράντα βούκας κι άλλο, είπεν κι εκείνος.
Ουζάτμιαλουμ¹, η μάνα τ’ ’κ’ εκάτσεν, άμα η Σαλώνα εγουρεύτεν σο τραπέζ’ και έναν κι έναν με τον άντραν ατ’ς έφαγεν. Η πεθερά τ’ς γουρτζ̌ανίζ’ τα δόντα̤, άμα ντο επορεί να ευτάει; Το βράδον επήρεν ο Πολυχρόντς το κρασίν, επήρεν κι έναν διάρικον ψωμίν και έναν οκάν Κιμισ̌χανάς απίδα̤ κι επήεν σ’ οσπίτ’.

-Να γαμώ την μάναν ατουν, είπεν, εσέβεν ’κ’ εσέβεν σ’ οσπίτ’. Εσ’κώθαν κι έφυγαν οι μισα̤φίρ’. Επέρασεν το Κουρτζ̌ήν το παπόρ’ και είπανε να μη χάν’νε τον καιρόν ατουν. Κι άλλο καλλίον, φερέστε ατώρα ας τρώγομ’ ατα εμείς. 
-Εμείς έφαγαμε», είπεν η μάνα τ’.
-Έφαγατε, ’κ’ έφαγατε, ελάτε σο τραπέζ’. Είπαμε, ο χορτασμένον σεράντα βούκας κι άλλο τρώει.
Η μάνα τ’ ξαν ’κ’ εκάτσεν. Επίασεν ο Πολυχρόντς ας σο χ̌όρ’ την γαρήν ατ’ κι εκάτσεν ατην κα’. Επίασεν και τη μάνας ατ’ το τέκ’, άμα εκείνε εγέντον μαυρομόλυβον και ’κ’ εκάτσεν. Έναν κι έναν τ’ αντρόγυνον έφαγαν τα παρπούνα̤ κι έπαν τα κρασία, κι εκύλτσαν ύστερα το φούστορον και τ’ απίδα̤. Η μάνα τ’ ξάι στερέαν ’κ’ είχ̌εν. Έμπαινεν κι έβγαινεν αποφκακέσ’-αποφκακέσ’ έλεγεν:
-’α σπάντς σ̌κύλ’ θαγατέρα, ’α χ̌έ͜εις αφκά τ’ ι-σ’.

Ας τ’ εσ’κώθαν ας σο τραπέζ’, εκάτσαν ολίγον σην αυλήν κι επεκεί επήγαν εκοιμέθαν κα’. Πριν ας σα ξημερώματα εσ’κώθεν η Σόνα, ένοιξεν γάλα̤-γάλα̤ την οτάν τη γιου ατ’ς, έσ’κωσεν το γιοργάν’ ση νύφες τα ποδάρα̤ καικά κι εφέκεν...τ’ απουρπουνιζ’νόν ατ’ς. Ο Πολυχρόντς εγνάεψεν α’, άμα ξάι λαλίαν ’κ’ εποίκεν. Ας τ’ εξέβεν η μάνα τ’, εγνέφ’σεν την Σαλώναν και λέει ατην:
-Ση πανταλονί μ’ την τσ̌όπα̤ έχω έναν σακούλ’ μετσ̌ιτιάδες· σούκ’ φέρεν ατα. Επήεν έγκεν ατα η νύφε κι ο Πολυχρόντς ένοιξεν κι έκχ̌’σεν ατα όλα̤ απάν’ σο σκατόν τη μάνας ατ’ κι εσκάλωσεν και λέει και γελά με την Σαλώναν. 

Έκ’σεν τα λαλίας και τα καλατσ̌ίας η μάνα τ’ κι έρθεν ερώτεσεν:
-Ντ’ έπαθατε; Γιάμ’ η νύφε έχ̌εσεν αφκά τ’ ατ’ς;
-Έλα, μάνα, έλα, είπεν ατην ο γιος ατ’ς. Η νύφε ας χ̌έζ’ και πάντα αγίκον σκατόν ας ευτάει. Για έλα τέρεν, τέρεν τα μετσ̌ιτιάδες! Εγώ απ’ ατώρα άλλο δουλείαν ’κ’ ευτάγω. Μάνα, εσύ μαείρεψον κι η νύφε ας τρώει και χ̌έζ’. Ηύραμε την τύχην εμουν!

Εκείνε πα, εσταύρωσεν τα χ̌έρα̤ και ας ση χολοσποσίαν ατ’ς έμπαινεν κι έβγαινεν και αποφκακέσ’-αποφκακέσ’ έλεγεν:
-Άλλος κώλος εποίκεν α’, άλλο κώλος εποίκεν α’.

Άμα, πού να μαρτυρά ’το!
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
α’(ατό) αυτό, το
’αθα
αβούτααυτά
αγίκοντέτοιο/α
άλαςαλάτι
ανθρώπ’ςανθρώπους
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
αποφκακέσ’από κάτω πέρα
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σααπ’ τα ασό σα (από τα)
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
ατααυτά
ατουντους
ατ’ςαυτής, της
ατσ̌ελένβιαστικό, επείγον acele/ʿacele
ατώρατώρα
αφκάκάτω
βούκας(γεν. εν.) μπουκιάς, (ον./αιτ. πληθ.) μπουκιές
βράδονβράδυ
γαρήν(αιτ.) γυναίκα karı
γιάβρουμαγαπημένη μου, γιαβρί μου yavrum
γιάμ’μήπως, ή μη ya/yā + μη
γιοργάν’πάπλωμα yorgan
γιοχάδεςλεπτά φύλλα από ζυμάρι τα οποία ψήνονται στο «σατς»
γουρπάν’θυσία kurban/ḳurbān
δουλείανδουλειά
δύ’δύο
δύοςδύο
εβάλλ’νενέβαζε
εγέντονέγινε
έγκαέφερα
έγκενέφερε
εγνάεψενκατάλαβε
εγνέφ’σενξύπνησε
εθέλ’νενήθελε
εκάτσανκάθισαν
εκάτσενκάθισε
εκείνεεκείνη
εκλώστενγύρισε, επέστρεψε
εκοιμέθανκοιμήθηκαν
έκ’σενάκουσε
έκχ̌’σενεξέχυσε, έχυσε, εξέβαλε εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
εμουνμας
ένοιξενάνοιξε
εντάμανμαζί
εξέβενβγήκε, ανέβηκε
εξέρετεξέρετε, γνωρίζετε
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
επήενπήγε
επίασενπιάστηκε
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νανέκαναν, έφτιαχναν ποιέω-ῶ
επορείμπορεί
έρθανεήρθαν
έρθενήρθε
έρχουντανέρχονται
έρχουντουνερχόταν
ερώτεσενρώτησε
εσ̌άσ̌εψανσάστισαν, τα έχασαν şaşmak
εσέβενμπήκε
εσκάλωσενξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά
εσ’κώθανσηκώθηκαν
εσ’κώθενσηκώθηκε
έσ’κωσενσήκωσε
έτονήταν
έτρωενέτρωγε
ευλοημέντσαευλογημένη
ευτάγωκάνω, φτιάχνω εὐθειάζω
ευτάεικάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
εφέκενάφησε
ηύραμεβρήκαμε
θαγατέρακόρη, θυγατέρα
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
καθάρτσον(προστ.) καθάρισε
καικάπρος τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά
καλατσ̌ίαςομιλίες, συνομιλίες, συζητήσεις keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας)
καλλίον(επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα
καλοσύνα̤ςκαλοσύνες, καλές πράξεις
κέσ’προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε
κυρούπατέρα
λαλίανλαλιά, φωνή
λαλίαςλαλιές, φωνές, (γεν. ενικού) φωνής
μαναχόν(έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά
μαναχόςμοναχός, μόνος
μάρσαμαύρη, κακόμοιρη, καημένη
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μουταράνπενιχρό μέσο, ψευτοδουλειά müdârâ
ντως(προστ.) χτύπα
νύφενύφη
νύφεννύφη
νύφεςνύφης
ξάικαθόλου
ξανπάλι, ξανά
οκάνοθωμανική μονάδα μέτρησης μάζας (ισοδύναμη με 1,2829 κιλά) okka
ολίγονλίγο
οπέρτςπέρυσι
οπίσ’πίσω
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
οτάνδωμάτιο oda
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδίαπαιδιά
παπόρ’βαπόρι, καράβι vapore
ποδάρα̤πόδια
ποισέστε(προστ.) κάνετε, φτιάξτε
ποίσον(προστ.) κάνε, φτιάξε ποιέω, ποιῶ
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
πουρνόνπρωί, πρωινό, επαύριον
σαϊκούνευυποληψία, σεβασμός saygın
σεράντασαράντα
σ̌κύλ’(γεν.) σκύλου
σούκ’(προστ.) σήκω
Ταβάραδαιμόνιο που προκαλούσε αίσθημα πνιγμού στον ύπνο, η Μόρα (ουσιαστικά η προσωποποίηση του φαινομένου της υπνικής παράλυσης), μτφ. εφιάλτης, ψυχοπλάκωμα πιθ. εκ του αραβ. tafra=πηδάω
τέκ’μόνο, ένα, μοναδικό tek
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τζ̌άνουμψυχή μου, αγαπημένε/η μου canım<can/cān
’τοαυτό, το (προσωπική αντωνυμία)
τρώγομ’τρώμε
τρώγομετρώμε
τσ̌όπα̤τσέπη cep/ceyb
φέρ’φέρνω/ει
φέρεν(προστ.) φέρε
φούστορονομελέτα
χ̌έζ’χέζει
χ̌έρα̤χέρια
χάν’νεχάνουν, παύουν να έχουν, διώχνουν
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
α’(ατό) αυτό, το
’αθα
αβούτααυτά
αγίκοντέτοιο/α
άλαςαλάτι
ανθρώπ’ςανθρώπους
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
αποφκακέσ’από κάτω πέρα
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σααπ’ τα ασό σα (από τα)
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
ατααυτά
ατουντους
ατ’ςαυτής, της
ατσ̌ελένβιαστικό, επείγον acele/ʿacele
ατώρατώρα
αφκάκάτω
βούκας(γεν. εν.) μπουκιάς, (ον./αιτ. πληθ.) μπουκιές
βράδονβράδυ
γαρήν(αιτ.) γυναίκα karı
γιάβρουμαγαπημένη μου, γιαβρί μου yavrum
γιάμ’μήπως, ή μη ya/yā + μη
γιοργάν’πάπλωμα yorgan
γιοχάδεςλεπτά φύλλα από ζυμάρι τα οποία ψήνονται στο «σατς»
γουρπάν’θυσία kurban/ḳurbān
δουλείανδουλειά
δύ’δύο
δύοςδύο
εβάλλ’νενέβαζε
εγέντονέγινε
έγκαέφερα
έγκενέφερε
εγνάεψενκατάλαβε
εγνέφ’σενξύπνησε
εθέλ’νενήθελε
εκάτσανκάθισαν
εκάτσενκάθισε
εκείνεεκείνη
εκλώστενγύρισε, επέστρεψε
εκοιμέθανκοιμήθηκαν
έκ’σενάκουσε
έκχ̌’σενεξέχυσε, έχυσε, εξέβαλε εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
εμουνμας
ένοιξενάνοιξε
εντάμανμαζί
εξέβενβγήκε, ανέβηκε
εξέρετεξέρετε, γνωρίζετε
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
επήενπήγε
επίασενπιάστηκε
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νανέκαναν, έφτιαχναν ποιέω-ῶ
επορείμπορεί
έρθανεήρθαν
έρθενήρθε
έρχουντανέρχονται
έρχουντουνερχόταν
ερώτεσενρώτησε
εσ̌άσ̌εψανσάστισαν, τα έχασαν şaşmak
εσέβενμπήκε
εσκάλωσενξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά
εσ’κώθανσηκώθηκαν
εσ’κώθενσηκώθηκε
έσ’κωσενσήκωσε
έτονήταν
έτρωενέτρωγε
ευλοημέντσαευλογημένη
ευτάγωκάνω, φτιάχνω εὐθειάζω
ευτάεικάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
εφέκενάφησε
ηύραμεβρήκαμε
θαγατέρακόρη, θυγατέρα
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
καθάρτσον(προστ.) καθάρισε
καικάπρος τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά
καλατσ̌ίαςομιλίες, συνομιλίες, συζητήσεις keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας)
καλλίον(επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα
καλοσύνα̤ςκαλοσύνες, καλές πράξεις
κέσ’προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε
κυρούπατέρα
λαλίανλαλιά, φωνή
λαλίαςλαλιές, φωνές, (γεν. ενικού) φωνής
μαναχόν(έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά
μαναχόςμοναχός, μόνος
μάρσαμαύρη, κακόμοιρη, καημένη
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μουταράνπενιχρό μέσο, ψευτοδουλειά müdârâ
ντως(προστ.) χτύπα
νύφενύφη
νύφεννύφη
νύφεςνύφης
ξάικαθόλου
ξανπάλι, ξανά
οκάνοθωμανική μονάδα μέτρησης μάζας (ισοδύναμη με 1,2829 κιλά) okka
ολίγονλίγο
οπέρτςπέρυσι
οπίσ’πίσω
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
οτάνδωμάτιο oda
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδίαπαιδιά
παπόρ’βαπόρι, καράβι vapore
ποδάρα̤πόδια
ποισέστε(προστ.) κάνετε, φτιάξτε
ποίσον(προστ.) κάνε, φτιάξε ποιέω, ποιῶ
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
πουρνόνπρωί, πρωινό, επαύριον
σαϊκούνευυποληψία, σεβασμός saygın
σεράντασαράντα
σ̌κύλ’(γεν.) σκύλου
σούκ’(προστ.) σήκω
Ταβάραδαιμόνιο που προκαλούσε αίσθημα πνιγμού στον ύπνο, η Μόρα (ουσιαστικά η προσωποποίηση του φαινομένου της υπνικής παράλυσης), μτφ. εφιάλτης, ψυχοπλάκωμα πιθ. εκ του αραβ. tafra=πηδάω
τέκ’μόνο, ένα, μοναδικό tek
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τζ̌άνουμψυχή μου, αγαπημένε/η μου canım<can/cān
’τοαυτό, το (προσωπική αντωνυμία)
τρώγομ’τρώμε
τρώγομετρώμε
τσ̌όπα̤τσέπη cep/ceyb
φέρ’φέρνω/ει
φέρεν(προστ.) φέρε
φούστορονομελέτα
χ̌έζ’χέζει
χ̌έρα̤χέρια
χάν’νεχάνουν, παύουν να έχουν, διώχνουν
Σημειώσεις
¹ ουζάτμιαλουμ (uzatmayalım): Ας μην το μακραίνουμε, κοντολογίς

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr