Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ έτον είνας κι εθέλ’νεν να εμαθάν’νεν τη Θεού τα εντολάς. Κάθαν ημέραν σην προσευχήν ατ’ επαρακάλ’νεν κι έλεγεν: -Θέε μ’, να δεικνύ͜εις με τα εντολάς ι-σ’! Έναν ημέραν σίτ’ εκάθουντουν σην αυλήν τ’ οσπιτί’ ατ’, έρθεν σουμά τ’ είνας άνθρωπος. -Ντό κάθεσαι και νουνί͜εις ατουκά; είπεν ατον. -Θέλω, είπεν, να μαθάνω τα εντολάς τη Θεού, είπεν. -Αν θέλτς να μαθάντς ατα, σούκ’ έλα μετ’ εμέν κι ας πάμε, είπεν ατον κι εκείνος. Επήγαν, επήγαν, επήγαν, ασ’ απουρπουνού ους το βράδον επορπά’νανε κι εβραδι͜άσταν σ’ έναν μέρος. Επήγαν εντώκαν σ’ έναν πόρταν, ένοιξεν ατ’ς είνας νύφε, κι είπαν ατην: -Κάτ’ ’κι μονά͜εις μας, εβραδι͜άσταμε και ’κ’ έχομε μέρος να μένομε. Η νυφίτσα επήρεν ατ’ς απέσ’, εφάσεν ατ’ς, επότ’σεν ατ’ς, εκάτσεν ατ’ς σ’ οτζ̌άκ’ καικά να χουλείνταν κι επεκεί έστρωσεν κι έθηκεν ατ’ς κα’. Μά̤ρισα̤μ’ ατός έτον άγγελος και άμον άνθρωπος εκοιμούντουν και άμον άγγελος εποίν’νεν τα δουλείας ατ’, κι εφανερούντουν και σον χερίφ’. Εσ’κώθεν την νύχταν ο άγγελον επήρεν την ψ̌ην τη μωρί’ τη νύφες. Εκείνο πα τρία μηνών έναν μωρόπον σωστόν βασιλοπούλ’. Ατό το πράμαν τον χερίφ’ εκακοφάνθεν ατον: -Η πεθερά τη νύφες κείται σ’ οτζ̌άκ’ καικά κιουτιουρούμ’ και τ’ εκεινές την ψ̌ην ’κι παίρ’ και παίρ’ τη μωρί’! -Εσύ μη ταράεσαι σα δουλείας ι-μ’, είπεν ατον ο άγγελον, εσύ έλα μετ’ εμέν και λαλίαν μ’ ευτάς. Επήγαν, επήγαν, επήγαν, εβραδι͜άσταν ξαν σ’ έναν άλλο χωρίον. Επήγαν ξαν εντώκαν σ’ έναν πόρταν. Επήραν ατ’ς απέσ’, έβαλαν σ’ έναν ασημένον τρανόν σινίν απάν’ τα φαγία κι έφεραν εφάσαν ατ’ς. Ας τ’ εκάτσαν κι εχουλέθαν έπεγι σ’ οτζ̌άκ’ σουμά κι υστέρ’, έστρωσαν ατ’ς τα κρεβάτα̤ κι έπεσαν κι εκοιμέθαν. Την νύχταν ξαν εσ’κώθεν ο άγγελον κι εποίκεν άφαντον το σινίν. Ο χερίφ’ς εσ̌άσ̌εψεν και ξαν λέει ατον: -Ατά τ’ αδικίας γιατί ευτάς ατα; -Εσύ έλα μετ’ εμέν και μη ταράεσαι, είπεν ατον ξαν ο άγγελον κι εσ’κώθαν εδέβαν πλαν. Σίτ’ επέγ̆’ναν κι επεράν’ναν ας σ’ έναν χωρίον απέσ’, τερούνε οι μαστόρ’ χτίζ’νε έναν οσπίτ’ και σ’ ολημέρα απάν’ εκάτσαν να τρώνε. Επήγαν κι ατείν’ είπαν την νοικοκυράν: -Θεία, από μακρά έρχομες, επείνασαμε, δος μας έναν κομμάτ’ ψωμίν ας τρώγομε. -Ντό ’αμώ κι εσάς, οκνά̤ρ’! Χαζούρα̤ αραύετε, ελάτε κι εσείς δουλέψτε και ποίστε το ψωμίν δίκαιον και ’α δίγω σας και τρώτε! Εκείν’ πα αμὰν επήραν τα μακέλα̤ και τ’ ιφτά̤ρα̤ κι εσκάλωσαν την δουλείαν. Εκεί σα τεμέλα̤ τ’ οσπιτί’ καικά έτον έναν κύπ’ λίρας. Ο άγγελον έξερεν α’ (άγγελος πού για;). Φέρεν λιθάρα̤, φέρεν χώμαν, φέρεν λιθάρα̤, φέρεν χώμαν, έχτισαν την κοσ̌άν κι ετσούπωσαν το κύπ’. Εφάσεν ατ’ς ύστερα η γαρή κι εσ’κώθαν εδέβαν πλαν. -Μώρε, είπεν τον άγγελον ο χερίφ’ς, εσύ ντ’ άγνος άνθρωπος είσαι, είπεν ατον. Επήγαμε ση νύφες, εφάσεν, επότ’σεν, εχούλεσεν κι εμόνασε μας κι εσύ παίρτς τη μωρί’ ατ’ς την ψ̌ην, αντί να επαίρ’νες την ψ̌ην την γραίας κι εγλύτωνες και την νυφίτσαν. Επήγαμε ση γαρής, είπεν, εφάσεν κι εμόνασε μας η γαρή κι εσύ ευτάς το σινίν ατ’ς άφαντον, είπεν. Επήγαμε εδούλεψαμε και σην γιαπούν, είπεν, είδαμε το κύπ’ με τα λίρας και αντί να φανερώντς ατα την γαρήν, είπεν, πέλκιτ εδίν’νεν κι εμάς έναν-δύο, εσύ επίασες ετσούπωσες ατα, είπεν. -Νέπε, είπεν ατον κι ο άγγελον, ας σ’ το ’κ’ εξέρτς μη καλατσ̌εύ’ς και λες απ’ αδά κι απ’ ακεί, ήντα̤ν θέλτς. Εθέλ’νες να εμαθάν’νες τα εντολάς τη Θεού, αέτσ’ ’κ’ έν’ μη; Ε, είδες εκείνεν την νυφίτσαν ντο καλέσσα κι ελεημοτικέσσα έτον; Οπουρνά εκείν’ το μωρόν όσταν ετρανύννεν κι εσκούντουν, ’α ’ίντουν κακούργος άνθρωπος κι ’α αμάρτωνεν την μάναν ατ’. Επήρα την ψ̌ην αθε, είπεν, για να γλυτών’. Εκείν’ το σινίν πα το τρανόν το ασημένον είδες α’, είπεν. Εκείνε η ’ναίκα έχ̌’ πέντε παιδία. Σ’ εκείν’ το σινίν απάν’ θα εκχ̌ύγουντουν γαίμαν, εσύ παίρτς α’, εγώ παίρ’ α’ τεγί. Εχάσα ’το ας σον κόσμον για να μη γίνεται ατό το κακόν. Είδες εκεί σ’ οσπιτί’ το τεμέλ’ πα το κύπ’ τα λίρας, είπεν. Εκείνα πα να έλεγαμ’ α’ την γυναίκαν, είδες ατην ντο κακέσσα έτον; Αν ηύρηκεν κι εκείν’ τα λίρας το χωρίον πιρτέν όλον θα ετασ̌λάευεν α’. Αέτσ’ πα ετσούπωσαμε το κύπ’, είπεν, κι ’α απομέν’ άμον το έν’, είπεν. Τέ αρ’ δέβα κι εσύ· ατά έταν τη Θεού τα εντολάς το εθέλ’νες να εμαθάν’νες, είπεν ατον. Εκείν’ εκεί κι εμείς αδά κι εμείς κι άλλο καλλίον.
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| άγνος | σπουδαίος, θαυμαστός, αλλόκοτος, παράξενος | ἀγνώς (άγνωστος)<ἀ- + γιγνώσκω | |
| αδά | εδώ | ||
| αδικίας | (τα, πληθ.) αδικίες | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αθε | του/της | ||
| ακεί | εκεί | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| ’αμώ | (επιφ.) εκδήλωση έκπληξης, θαυμασμού ή δυσφορίας, βρε! σε καλό σου! | γαμώ | |
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| απομέν’ | απομένει | ||
| απουρπουνού | κατά το πρωί, πρωινιάτικα | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ασ’ | από | ||
| ατά | αυτά | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατείν’ | αυτοί | ||
| ατός | αυτός | ||
| ατουκά | εδώ κοντά | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| γαίμαν | αίμα | ||
| γαρή | σύζυγος, γυναίκα | karı | |
| γαρήν | (αιτ.) γυναίκα | karı | |
| γαρής | συζύγου, γυναίκας | karı | |
| γραίας | γριάς | ||
| δέβα | (προστ.) πήγαινε | ||
| δεικνύ͜εις | δείχνεις, καταδεικνύεις | ||
| δίγω | δίνω | ||
| δος | δώσε | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| δουλείας | (ονομ. πληθ.) δουλειές, (γεν. ενικ.) δουλειάς | ||
| εδέβαν | (για τόπο) πέρασαν, διέσχισαν, (για χρόνο) πέρασαν | διαβαίνω | |
| εδίν’νεν | έδινε | ||
| εθέλ’νεν | ήθελε | ||
| εθέλ’νες | ήθελες | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκάτσαν | κάθισαν | ||
| εκάτσεν | κάθισε | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| εκείνε | εκείνη | ||
| εκείνεν | εκείνη | ||
| εκεινές | εκείνης | ||
| εκοιμέθαν | κοιμήθηκαν | ||
| εκοιμούντουν | κοιμόταν | ||
| έλεγαμ’ | λέγαμε | ||
| έν’ | είναι | ||
| ένοιξεν | άνοιξε | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| έξερεν | ήξερε | ||
| εξέρτς | ξέρεις, γνωρίζεις | ||
| επαίρ’νες | έπαιρνες | ||
| επαρακάλ’νεν | παρακαλούσε | ||
| επέγ̆’ναν | πήγαιναν | ||
| έπεγι | αρκετές/αρκετοί/αρκετά, ένα μεγάλο ποσοστό, ένας μεγάλος αριθμός | epey | |
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επότ’σεν | πότισε | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| εσ̌άσ̌εψεν | σάστισε, τα έχασε | şaşmak | |
| εσκάλωσαν | ξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έταν | ήταν | ||
| έτον | ήταν | ||
| ευτάς | κάνεις, φτιάχνεις | εὐθειάζω | |
| έχ̌’ | έχει | ||
| εχάσα | έχασα | ||
| έχομε | έχουμε | ||
| ζαμάνα̤ | χρόνια | ||
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| θέλτς | θέλεις | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| κάθαν | κάθε | ||
| καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
| κακέσσα | κακιά | ||
| καλατσ̌εύ’ς | μιλάς, συνομιλείς, συζητάς | keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας) | |
| καλέσσα | καλή | ||
| καλλίον | (επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα | ||
| κείται | κείτεται, ξαπλώνει | ||
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κρεβάτα̤ | κρεβάτια | κράβατος<γράβιον | |
| λαλίαν | λαλιά, φωνή | ||
| λιθάρα̤ | λιθάρια, πέτρες | ||
| λίρας | λίρες | ||
| μαθάντς | μαθαίνεις | ||
| μαθάνω | μαθαίνω | ||
| μακρά | (επιρρ.) μακριά, (επιθ.) μακρινά, απομακρυσμένα | ||
| μαστόρ’ | (ον. πληθ.) μάστορες, (γεν.αιτ. ενικ.) μάστορα | magister | |
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μονά͜εις | φιλοξενείς | ||
| μωρί’ | μωρού/μωρών | ||
| μωρόπον | μωράκι | ||
| νέπε | βρε! | ||
| νουνί͜εις | σκέφτεσαι | ||
| νύφε | νύφη | ||
| νύφες | νύφης | ||
| νυφίτσα | νυφούλα | ||
| νυφίτσαν | νυφούλα | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| οπουρνά | πρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οσπιτί’ | σπιτιού | hospitium<hospes | |
| όσταν | όταν | ||
| ους | ως, μέχρι | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| παίρτς | παίρνεις | ||
| πιρτέν | μονομιάς | birden | |
| ποίστε | (προστ.) κάντε, φτιάξτε | ποιέω, ποιῶ | |
| σινίν | μεγάλος χάλκινος δίσκος | sini/sīnī | |
| σίτ’ | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σούκ’ | (προστ.) σήκω | ||
| σουμά | κοντά | ||
| ταράεσαι | αναμιγνύεσαι, ανακατεύεσαι, μπλέκεσαι | ||
| τεμέλ’ | θεμέλιο | ||
| τερούνε | κοιτούν | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τρώγομε | τρώμε | ||
| υστέρ’ | στερνό, τελευταίο | ||
| φανερώντς | φανερώνεις | ||
| φέρεν | (προστ.) φέρε | ||
| χερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| χουλείνταν | ζεσταίνονται, θερμαίνονται | ||
| χτίζ’νε | χτίζουν | ||
| ψ̌ην | ψυχή |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| άγνος | σπουδαίος, θαυμαστός, αλλόκοτος, παράξενος | ἀγνώς (άγνωστος)<ἀ- + γιγνώσκω | |
| αδά | εδώ | ||
| αδικίας | (τα, πληθ.) αδικίες | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αθε | του/της | ||
| ακεί | εκεί | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| ’αμώ | (επιφ.) εκδήλωση έκπληξης, θαυμασμού ή δυσφορίας, βρε! σε καλό σου! | γαμώ | |
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| απομέν’ | απομένει | ||
| απουρπουνού | κατά το πρωί, πρωινιάτικα | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ασ’ | από | ||
| ατά | αυτά | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατείν’ | αυτοί | ||
| ατός | αυτός | ||
| ατουκά | εδώ κοντά | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| γαίμαν | αίμα | ||
| γαρή | σύζυγος, γυναίκα | karı | |
| γαρήν | (αιτ.) γυναίκα | karı | |
| γαρής | συζύγου, γυναίκας | karı | |
| γραίας | γριάς | ||
| δέβα | (προστ.) πήγαινε | ||
| δεικνύ͜εις | δείχνεις, καταδεικνύεις | ||
| δίγω | δίνω | ||
| δος | δώσε | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| δουλείας | (ονομ. πληθ.) δουλειές, (γεν. ενικ.) δουλειάς | ||
| εδέβαν | (για τόπο) πέρασαν, διέσχισαν, (για χρόνο) πέρασαν | διαβαίνω | |
| εδίν’νεν | έδινε | ||
| εθέλ’νεν | ήθελε | ||
| εθέλ’νες | ήθελες | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκάτσαν | κάθισαν | ||
| εκάτσεν | κάθισε | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| εκείνε | εκείνη | ||
| εκείνεν | εκείνη | ||
| εκεινές | εκείνης | ||
| εκοιμέθαν | κοιμήθηκαν | ||
| εκοιμούντουν | κοιμόταν | ||
| έλεγαμ’ | λέγαμε | ||
| έν’ | είναι | ||
| ένοιξεν | άνοιξε | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| έξερεν | ήξερε | ||
| εξέρτς | ξέρεις, γνωρίζεις | ||
| επαίρ’νες | έπαιρνες | ||
| επαρακάλ’νεν | παρακαλούσε | ||
| επέγ̆’ναν | πήγαιναν | ||
| έπεγι | αρκετές/αρκετοί/αρκετά, ένα μεγάλο ποσοστό, ένας μεγάλος αριθμός | epey | |
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επότ’σεν | πότισε | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| εσ̌άσ̌εψεν | σάστισε, τα έχασε | şaşmak | |
| εσκάλωσαν | ξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έταν | ήταν | ||
| έτον | ήταν | ||
| ευτάς | κάνεις, φτιάχνεις | εὐθειάζω | |
| έχ̌’ | έχει | ||
| εχάσα | έχασα | ||
| έχομε | έχουμε | ||
| ζαμάνα̤ | χρόνια | ||
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| θέλτς | θέλεις | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| κάθαν | κάθε | ||
| καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
| κακέσσα | κακιά | ||
| καλατσ̌εύ’ς | μιλάς, συνομιλείς, συζητάς | keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας) | |
| καλέσσα | καλή | ||
| καλλίον | (επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα | ||
| κείται | κείτεται, ξαπλώνει | ||
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κρεβάτα̤ | κρεβάτια | κράβατος<γράβιον | |
| λαλίαν | λαλιά, φωνή | ||
| λιθάρα̤ | λιθάρια, πέτρες | ||
| λίρας | λίρες | ||
| μαθάντς | μαθαίνεις | ||
| μαθάνω | μαθαίνω | ||
| μακρά | (επιρρ.) μακριά, (επιθ.) μακρινά, απομακρυσμένα | ||
| μαστόρ’ | (ον. πληθ.) μάστορες, (γεν.αιτ. ενικ.) μάστορα | magister | |
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μονά͜εις | φιλοξενείς | ||
| μωρί’ | μωρού/μωρών | ||
| μωρόπον | μωράκι | ||
| νέπε | βρε! | ||
| νουνί͜εις | σκέφτεσαι | ||
| νύφε | νύφη | ||
| νύφες | νύφης | ||
| νυφίτσα | νυφούλα | ||
| νυφίτσαν | νυφούλα | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| οπουρνά | πρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οσπιτί’ | σπιτιού | hospitium<hospes | |
| όσταν | όταν | ||
| ους | ως, μέχρι | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| παίρτς | παίρνεις | ||
| πιρτέν | μονομιάς | birden | |
| ποίστε | (προστ.) κάντε, φτιάξτε | ποιέω, ποιῶ | |
| σινίν | μεγάλος χάλκινος δίσκος | sini/sīnī | |
| σίτ’ | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σούκ’ | (προστ.) σήκω | ||
| σουμά | κοντά | ||
| ταράεσαι | αναμιγνύεσαι, ανακατεύεσαι, μπλέκεσαι | ||
| τεμέλ’ | θεμέλιο | ||
| τερούνε | κοιτούν | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τρώγομε | τρώμε | ||
| υστέρ’ | στερνό, τελευταίο | ||
| φανερώντς | φανερώνεις | ||
| φέρεν | (προστ.) φέρε | ||
| χερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| χουλείνταν | ζεσταίνονται, θερμαίνονται | ||
| χτίζ’νε | χτίζουν | ||
| ψ̌ην | ψυχή |