.
.
Λαογραφικά των Κοτυώρων | Από τη ζωή του Πόντου

Τη Θεού τα εντολάς

fullscreen
Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ έτον είνας κι εθέλ’νεν να εμαθάν’νεν τη Θεού τα εντολάς. Κάθαν ημέραν σην προσευχήν ατ’ επαρακάλ’νεν κι έλεγεν:
-Θέε μ’, να δεικνύ͜εις με τα εντολάς ι-σ’!

Έναν ημέραν σίτ’ εκάθουντουν σην αυλήν τ’ οσπιτί’ ατ’, έρθεν σουμά τ’ είνας άνθρωπος.
-Ντό κάθεσαι και νουνί͜εις ατουκά; είπεν ατον.
-Θέλω, είπεν, να μαθάνω τα εντολάς τη Θεού, είπεν.
-Αν θέλτς να μαθάντς ατα, σούκ’ έλα μετ’ εμέν κι ας πάμε, είπεν ατον κι εκείνος.

Επήγαν, επήγαν, επήγαν, ασ’ απουρπουνού ους το βράδον επορπά’νανε κι εβραδι͜άσταν σ’ έναν μέρος. Επήγαν εντώκαν σ’ έναν πόρταν, ένοιξεν ατ’ς είνας νύφε, κι είπαν ατην:
-Κάτ’ ’κι μονά͜εις μας, εβραδι͜άσταμε και ’κ’ έχομε μέρος να μένομε.
Η νυφίτσα επήρεν ατ’ς απέσ’, εφάσεν ατ’ς, επότ’σεν ατ’ς, εκάτσεν ατ’ς σ’ οτζ̌άκ’ καικά να χουλείνταν κι επεκεί έστρωσεν κι έθηκεν ατ’ς κα’. Μά̤ρισα̤μ’ ατός έτον άγγελος και άμον άνθρωπος εκοιμούντουν και άμον άγγελος εποίν’νεν τα δουλείας ατ’, κι εφανερούντουν και σον χερίφ’. Εσ’κώθεν την νύχταν ο άγγελον επήρεν την ψ̌ην τη μωρί’ τη νύφες.  Εκείνο πα τρία μηνών έναν μωρόπον σωστόν βασιλοπούλ’. Ατό το πράμαν τον χερίφ’ εκακοφάνθεν ατον:
-Η πεθερά τη νύφες κείται σ’ οτζ̌άκ’ καικά κιουτιουρούμ’ και τ’ εκεινές την ψ̌ην ’κι παίρ’ και παίρ’ τη μωρί’!
-Εσύ μη ταράεσαι σα δουλείας ι-μ’, είπεν ατον ο άγγελον, εσύ έλα μετ’ εμέν και λαλίαν μ’ ευτάς.

Επήγαν, επήγαν, επήγαν, εβραδι͜άσταν ξαν σ’ έναν άλλο χωρίον. Επήγαν ξαν εντώκαν σ’ έναν πόρταν. Επήραν ατ’ς απέσ’, έβαλαν σ’ έναν ασημένον τρανόν σινίν απάν’ τα φαγία κι έφεραν εφάσαν ατ’ς.

Ας τ’ εκάτσαν κι εχουλέθαν έπεγι σ’ οτζ̌άκ’ σουμά κι υστέρ’, έστρωσαν ατ’ς τα κρεβάτα̤ κι έπεσαν κι εκοιμέθαν. Την νύχταν ξαν εσ’κώθεν ο άγγελον κι εποίκεν άφαντον το σινίν. Ο χερίφ’ς εσ̌άσ̌εψεν και ξαν λέει ατον:
-Ατά τ’ αδικίας γιατί ευτάς ατα;
-Εσύ έλα μετ’ εμέν και μη ταράεσαι, είπεν ατον ξαν ο άγγελον κι εσ’κώθαν εδέβαν πλαν.

Σίτ’ επέγ̆’ναν κι επεράν’ναν ας σ’ έναν χωρίον απέσ’, τερούνε οι μαστόρ’ χτίζ’νε έναν οσπίτ’ και σ’ ολημέρα απάν’ εκάτσαν να τρώνε. Επήγαν κι ατείν’ είπαν την νοικοκυράν:
-Θεία, από μακρά έρχομες, επείνασαμε, δος μας έναν κομμάτ’ ψωμίν ας τρώγομε.
-Ντό ’αμώ κι εσάς, οκνά̤ρ’! Χαζούρα̤ αραύετε, ελάτε κι εσείς δουλέψτε και ποίστε το ψωμίν δίκαιον και ’α δίγω σας και τρώτε!
Εκείν’ πα αμὰν επήραν τα μακέλα̤ και τ’ ιφτά̤ρα̤ κι εσκάλωσαν την δουλείαν. Εκεί σα τεμέλα̤ τ’ οσπιτί’ καικά έτον έναν κύπ’ λίρας. Ο άγγελον έξερεν α’ (άγγελος πού για;). Φέρεν λιθάρα̤, φέρεν χώμαν, φέρεν λιθάρα̤, φέρεν χώμαν, έχτισαν την κοσ̌άν κι ετσούπωσαν το κύπ’. Εφάσεν ατ’ς ύστερα η γαρή κι εσ’κώθαν εδέβαν πλαν.

-Μώρε, είπεν τον άγγελον ο χερίφ’ς, εσύ ντ’ άγνος άνθρωπος είσαι, είπεν ατον. Επήγαμε ση νύφες, εφάσεν, επότ’σεν, εχούλεσεν κι εμόνασε μας κι εσύ παίρτς τη μωρί’ ατ’ς την ψ̌ην, αντί να επαίρ’νες την ψ̌ην την γραίας κι εγλύτωνες και την νυφίτσαν. Επήγαμε ση γαρής, είπεν, εφάσεν κι εμόνασε μας η γαρή κι εσύ ευτάς το σινίν ατ’ς άφαντον, είπεν. Επήγαμε εδούλεψαμε και σην γιαπούν, είπεν, είδαμε το κύπ’ με τα λίρας και αντί να φανερώντς ατα την γαρήν, είπεν, πέλκιτ εδίν’νεν κι εμάς έναν-δύο, εσύ επίασες ετσούπωσες ατα, είπεν.
-Νέπε, είπεν ατον κι ο άγγελον, ας σ’ το ’κ’ εξέρτς μη καλατσ̌εύ’ς και λες απ’ αδά κι απ’ ακεί, ήντα̤ν θέλτς. Εθέλ’νες να εμαθάν’νες τα εντολάς τη Θεού, αέτσ’ ’κ’ έν’ μη; Ε, είδες εκείνεν την νυφίτσαν ντο καλέσσα κι ελεημοτικέσσα έτον; Οπουρνά εκείν’ το μωρόν όσταν ετρανύννεν κι εσκούντουν, ’α ’ίντουν κακούργος άνθρωπος κι ’α αμάρτωνεν την μάναν ατ’. Επήρα την ψ̌ην αθε, είπεν, για να γλυτών’. Εκείν’ το σινίν πα το τρανόν το ασημένον είδες α’, είπεν. Εκείνε η ’ναίκα έχ̌’ πέντε παιδία. Σ’ εκείν’ το σινίν απάν’ θα εκχ̌ύγουντουν γαίμαν, εσύ παίρτς α’, εγώ παίρ’ α’ τεγί. Εχάσα ’το ας σον κόσμον για να μη γίνεται ατό το κακόν. Είδες εκεί σ’ οσπιτί’ το τεμέλ’ πα το κύπ’ τα λίρας, είπεν. Εκείνα πα να έλεγαμ’ α’ την γυναίκαν, είδες ατην ντο κακέσσα έτον; Αν ηύρηκεν κι εκείν’ τα λίρας το χωρίον πιρτέν όλον θα ετασ̌λάευεν α’. Αέτσ’ πα ετσούπωσαμε το κύπ’, είπεν, κι ’α απομέν’ άμον το έν’, είπεν. Τέ αρ’ δέβα κι εσύ· ατά έταν τη Θεού τα εντολάς το εθέλ’νες να εμαθάν’νες, είπεν ατον.

Εκείν’ εκεί κι εμείς αδά κι εμείς κι άλλο καλλίον.
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
α’(ατό) αυτό, το
’αθα
άγνοςσπουδαίος, θαυμαστός, αλλόκοτος, παράξενος ἀγνώς (άγνωστος)<ἀ- + γιγνώσκω
αδάεδώ
αδικίας(τα, πληθ.) αδικίες
αέτσ’έτσι
αθετου/της
ακείεκεί
αμὰναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
’αμώ(επιφ.) εκδήλωση έκπληξης, θαυμασμού ή δυσφορίας, βρε! σε καλό σου! γαμώ
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
απομέν’απομένει
απουρπουνούκατά το πρωί, πρωινιάτικα
αρ’εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha ἄρα
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ασ’από
ατάαυτά
ατααυτά
ατείν’αυτοί
ατόςαυτός
ατουκάεδώ κοντά
ατ’ςαυτής, της
βράδονβράδυ
γαίμαναίμα
γαρήσύζυγος, γυναίκα karı
γαρήν(αιτ.) γυναίκα karı
γαρήςσυζύγου, γυναίκας karı
γραίαςγριάς
δέβα(προστ.) πήγαινε
δεικνύ͜ειςδείχνεις, καταδεικνύεις
δίγωδίνω
δοςδώσε
δουλείανδουλειά
δουλείας(ονομ. πληθ.) δουλειές, (γεν. ενικ.) δουλειάς
εδέβαν(για τόπο) πέρασαν, διέσχισαν, (για χρόνο) πέρασαν διαβαίνω
εδίν’νενέδινε
εθέλ’νενήθελε
εθέλ’νεςήθελες
είναςένας/μία
εκάτσανκάθισαν
εκάτσενκάθισε
εκείν’εκείνοι/α
εκείνεεκείνη
εκείνενεκείνη
εκεινέςεκείνης
εκοιμέθανκοιμήθηκαν
εκοιμούντουνκοιμόταν
έλεγαμ’λέγαμε
έν’είναι
ένοιξενάνοιξε
εντώκανχτύπησαν
έξερενήξερε
εξέρτςξέρεις, γνωρίζεις
επαίρ’νεςέπαιρνες
επαρακάλ’νενπαρακαλούσε
επέγ̆’νανπήγαιναν
έπεγιαρκετές/αρκετοί/αρκετά, ένα μεγάλο ποσοστό, ένας μεγάλος αριθμός epey
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επότ’σενπότισε
έρθενήρθε
εσ̌άσ̌εψενσάστισε, τα έχασε şaşmak
εσκάλωσανξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά
εσ’κώθανσηκώθηκαν
εσ’κώθενσηκώθηκε
έτανήταν
έτονήταν
ευτάςκάνεις, φτιάχνεις εὐθειάζω
έχ̌’έχει
εχάσαέχασα
έχομεέχουμε
ζαμάνα̤χρόνια
ήντα̤νοτιδήποτε, ό,τι
θέλτςθέλεις
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
κάθανκάθε
καικάπρος τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά
κακέσσακακιά
καλατσ̌εύ’ςμιλάς, συνομιλείς, συζητάς keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας)
καλέσσακαλή
καλλίον(επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα
κείταικείτεται, ξαπλώνει
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κρεβάτα̤κρεβάτια κράβατος<γράβιον
λαλίανλαλιά, φωνή
λιθάρα̤λιθάρια, πέτρες
λίραςλίρες
μαθάντςμαθαίνεις
μαθάνωμαθαίνω
μακρά(επιρρ.) μακριά, (επιθ.) μακρινά, απομακρυσμένα
μαστόρ’(ον. πληθ.) μάστορες, (γεν.αιτ. ενικ.) μάστορα magister
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μονά͜ειςφιλοξενείς
μωρί’μωρού/μωρών
μωρόπονμωράκι
νέπεβρε!
νουνί͜ειςσκέφτεσαι
νύφενύφη
νύφεςνύφης
νυφίτσανυφούλα
νυφίτσαννυφούλα
ξανπάλι, ξανά
οπουρνάπρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
οσπιτί’σπιτιού hospitium<hospes
όστανόταν
ουςως, μέχρι
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδίαπαιδιά
παίρ’παίρνω/ει
παίρτςπαίρνεις
πιρτένμονομιάς birden
ποίστε(προστ.) κάντε, φτιάξτε ποιέω, ποιῶ
σινίνμεγάλος χάλκινος δίσκος sini/sīnī
σίτ’καθώς, ενώ σόταν<εις όταν
σούκ’(προστ.) σήκω
σουμάκοντά
ταράεσαιαναμιγνύεσαι, ανακατεύεσαι, μπλέκεσαι
τεμέλ’θεμέλιο
τερούνεκοιτούν
’τοαυτό, το (προσωπική αντωνυμία)
τρώγομετρώμε
υστέρ’στερνό, τελευταίο
φανερώντςφανερώνεις
φέρεν(προστ.) φέρε
χερίφ’ςάνθρωπος, άντρας herif/ḥarīf
χουλείντανζεσταίνονται, θερμαίνονται
χτίζ’νεχτίζουν
ψ̌ηνψυχή
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
α’(ατό) αυτό, το
’αθα
άγνοςσπουδαίος, θαυμαστός, αλλόκοτος, παράξενος ἀγνώς (άγνωστος)<ἀ- + γιγνώσκω
αδάεδώ
αδικίας(τα, πληθ.) αδικίες
αέτσ’έτσι
αθετου/της
ακείεκεί
αμὰναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
’αμώ(επιφ.) εκδήλωση έκπληξης, θαυμασμού ή δυσφορίας, βρε! σε καλό σου! γαμώ
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
απομέν’απομένει
απουρπουνούκατά το πρωί, πρωινιάτικα
αρ’εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha ἄρα
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ασ’από
ατάαυτά
ατααυτά
ατείν’αυτοί
ατόςαυτός
ατουκάεδώ κοντά
ατ’ςαυτής, της
βράδονβράδυ
γαίμαναίμα
γαρήσύζυγος, γυναίκα karı
γαρήν(αιτ.) γυναίκα karı
γαρήςσυζύγου, γυναίκας karı
γραίαςγριάς
δέβα(προστ.) πήγαινε
δεικνύ͜ειςδείχνεις, καταδεικνύεις
δίγωδίνω
δοςδώσε
δουλείανδουλειά
δουλείας(ονομ. πληθ.) δουλειές, (γεν. ενικ.) δουλειάς
εδέβαν(για τόπο) πέρασαν, διέσχισαν, (για χρόνο) πέρασαν διαβαίνω
εδίν’νενέδινε
εθέλ’νενήθελε
εθέλ’νεςήθελες
είναςένας/μία
εκάτσανκάθισαν
εκάτσενκάθισε
εκείν’εκείνοι/α
εκείνεεκείνη
εκείνενεκείνη
εκεινέςεκείνης
εκοιμέθανκοιμήθηκαν
εκοιμούντουνκοιμόταν
έλεγαμ’λέγαμε
έν’είναι
ένοιξενάνοιξε
εντώκανχτύπησαν
έξερενήξερε
εξέρτςξέρεις, γνωρίζεις
επαίρ’νεςέπαιρνες
επαρακάλ’νενπαρακαλούσε
επέγ̆’νανπήγαιναν
έπεγιαρκετές/αρκετοί/αρκετά, ένα μεγάλο ποσοστό, ένας μεγάλος αριθμός epey
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επότ’σενπότισε
έρθενήρθε
εσ̌άσ̌εψενσάστισε, τα έχασε şaşmak
εσκάλωσανξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά
εσ’κώθανσηκώθηκαν
εσ’κώθενσηκώθηκε
έτανήταν
έτονήταν
ευτάςκάνεις, φτιάχνεις εὐθειάζω
έχ̌’έχει
εχάσαέχασα
έχομεέχουμε
ζαμάνα̤χρόνια
ήντα̤νοτιδήποτε, ό,τι
θέλτςθέλεις
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
κάθανκάθε
καικάπρος τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά
κακέσσακακιά
καλατσ̌εύ’ςμιλάς, συνομιλείς, συζητάς keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας)
καλέσσακαλή
καλλίον(επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα
κείταικείτεται, ξαπλώνει
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κρεβάτα̤κρεβάτια κράβατος<γράβιον
λαλίανλαλιά, φωνή
λιθάρα̤λιθάρια, πέτρες
λίραςλίρες
μαθάντςμαθαίνεις
μαθάνωμαθαίνω
μακρά(επιρρ.) μακριά, (επιθ.) μακρινά, απομακρυσμένα
μαστόρ’(ον. πληθ.) μάστορες, (γεν.αιτ. ενικ.) μάστορα magister
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μονά͜ειςφιλοξενείς
μωρί’μωρού/μωρών
μωρόπονμωράκι
νέπεβρε!
νουνί͜ειςσκέφτεσαι
νύφενύφη
νύφεςνύφης
νυφίτσανυφούλα
νυφίτσαννυφούλα
ξανπάλι, ξανά
οπουρνάπρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
οσπιτί’σπιτιού hospitium<hospes
όστανόταν
ουςως, μέχρι
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδίαπαιδιά
παίρ’παίρνω/ει
παίρτςπαίρνεις
πιρτένμονομιάς birden
ποίστε(προστ.) κάντε, φτιάξτε ποιέω, ποιῶ
σινίνμεγάλος χάλκινος δίσκος sini/sīnī
σίτ’καθώς, ενώ σόταν<εις όταν
σούκ’(προστ.) σήκω
σουμάκοντά
ταράεσαιαναμιγνύεσαι, ανακατεύεσαι, μπλέκεσαι
τεμέλ’θεμέλιο
τερούνεκοιτούν
’τοαυτό, το (προσωπική αντωνυμία)
τρώγομετρώμε
υστέρ’στερνό, τελευταίο
φανερώντςφανερώνεις
φέρεν(προστ.) φέρε
χερίφ’ςάνθρωπος, άντρας herif/ḥarīf
χουλείντανζεσταίνονται, θερμαίνονται
χτίζ’νεχτίζουν
ψ̌ηνψυχή

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr