Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ έτον είνας χερίφ’ς και η γυναίκα τ’ εποίκεν έναν μωρόν. Εψαλάφαναν ο είνας και ο άλλος να βαφτίζ’ν’ α’. Ο χερίφ’ς είπεν την γυναίκαν ατ’: -Καν’νάν ’κι θα δίγω το μωρόν να βαφτίζ’ α̤’, ήντσαν έν’ δίκαιος, είπεν, εκείνον ’α ’φτάγω σύντεκνον. Έναν ημέραν είστα̤ εκάθουντουν σ’ οσπίτ’, έρθεν εντώκεν σην πόρταν ατ’ είνας άνθρωπος. Ένοιξαν ατον. -Εσύ ποίος είσαι και ντό θέλτς; είπαν ατον. -Έρθα, είπεν κι εκείνος, να βαφτίζω το μωρόν εσουν. Εγώ είμαι ο Θεγόν. -’κι δίγω σε το μωρόν, είπεν ατον ο χερίφ’ς. Εσύ είσαι άδικος άνθρωπος. Τ’ άλλτς ευτάς ζεγκίντς, τ’ άλλτς ευτάς εφτεχούς, τ’ άλλτς ευτάς έμορφους, τ’ άλλτς ευτάς άσ̌κεμους, τεμέκ δηλαδής είσαι άδικος. Εγώ άδικον άνθρωπον ’κι δίγω να βαφτίζ’ το μωρό μ’. Αέτσ’ πα εχάτεψεν τον Θεόν. Μετά κάμποσα ημέρας έρθεν είνας άλλος εντώκεν σην πόρταν ατ’ κι εψαλάφεσεν να βαφτίζ’ το μωρόν. -Εσύ πα ποίος είσαι; είπεν ατον. -Εγώ, είπεν κι εκείνος, είμαι ο δά̤βολον, είπεν. -Χάθ’ απ’ ατουκέσ’, είπεν ατον, εσύ άδικος και κακός είσαι! Ευτάς τα κακοσύνα̤ς και τα κακουργήματα, διαβάλλτς τ’ ανθρώπ’ς και βάλλτς ατ’ς σ’ έναν τ’ άλλο. Εγώ εσέν σύντεκνον ’κ’ ευτάγω σε. Εχάτεψεν κι εκείνον. Μετά κάμποσον καιρόν έρθαν σην πόρταν είνας άλλος. Ένοιξαν ατον. -Καλώς όρισες -Καλώς ηύραμε. Έρθα, είπεν, να ψαλαφώ το μωρόν εσουν να βαφτίζ’ α’, είπεν. -Μίαν, είπεν ατον κι ο χερίφ’ς, πέει με ποίος είσαι κι επεκεί ’α δίγω σε και βαφτί͜εις το μωρό μ’, είπεν. -Εγώ είμαι ο Μουχαήλτς ο Αρχάγγελον, είπεν, πη παίρω τα ψ̌ήα, είπεν. -Χα! είπεν, εσύ είσαι δίκαιος άνθρωπος. Νά̤ ζεγκίντς τερείς, νά̤ εφτεχούς. Τ’ ολωνών τα ψ̌ήα παίρτς. Εσέν ’α δίγω σε και βαφτί͜εις το μωρό μ’, είπεν ατον. Εβάφτιξεν το μωρόν ατ’, κι εγένταν κουμπάρ’. -Τέ, ατώρα, σύντεκνε, είπεν ατον, έπαρ’ έναν τσ̌άνταν σα χ̌όρα̤ σ’ και ινά̤ναι γιατρός. Άμον το κουίζ’νε σε σ’ είναν άρρωστον και εμπαίντς απέσ’ σην οτάν κι ελέπ’ς με κάθομαι σ’ άρρωστονος το κιφάλ’ καικά, ατότε, είπεν, πέει ατ’ς «εγώ ’α προσπαθώ άμα ήντα̤ν ευτάτε, ο άρρωστον εσουν ’κι πιστεύω να ’ίνεται καλά». Άμον το ελέπ’ς με σα ποδάρα̤ τ’ καικά, ατότε είπεν, νερόν πα να τσαγλαύ’ς μετ’ ολίγον ζάχαρην και δί’ς ατον, αμὰν ’α ’ίνεται καλά. Έλα-έλα ο σύντεκνον εέντον άνθρωπος. Εκέρδιξεν πολλά παράες. Είνας γιατρός, είνας γιατρός, καλός γιατρός - επαραγγείλ’ναν ατον ας σα χωρία. Επλούτανεν ο χερίφ’ς. Όλα̤ τα καλά και τα καλοσύνα̤ς σ’ οσπί’ν ατ’. Επέρασαν έπεγι αρκετά χρόνα̤ και έναν ημέραν εφανερώθεν ατον ο σύντεκνος ατ’. Έρθεν να παίρ’ την ψ̌ην ατ’! Επαρακάλεσεν ατον: -Αμάν, σύντεκνε, εσύ εξέρτς, δος με δεκαπέντε ημέρες διορίαν ας πάγω σ’ οσπίτ’ κι επεκεί έλα έπαρ’ την ψ̌η μ’. Εσ’κώθεν επήεν σ’ οσπίτ’. Λέει την γυναίκαν ατ’: -Γάρη, το και το, ο σύντεκνο μ’ έρθεν να παίρ’ την ψ̌η μ’. Εγώ ατώρα ’α φεύω απ’ αδά ας σον κόσμον, είπεν, και ’α πάγω ’ίνομαι ανεγνώριμος, να μη ηυρήκ’ με και παίρ’ την ψ̌η μ’ ο σύντεκνο μ’. Το είπεν α’ και τ’ εποίκεν α’ έναν έτον. Αμὰν έλειψεν τα κατσία τ’ μανέας, εφόρεσεν πα̤λά̤ λώματα κι επήεν σ’ έναν άλλον κόσμον. Αρ’ επέρασαν τα δεκαπέντε ημέρας, έρθεν ηύρεν ατον ο Μουχαήλ Αρχάγγελον, εντώκεν ατον απάν’ σ’ ωμία τ’ και είπεν ατον: -Σύντεκνε, έρθα, ετελέθεν η διορία. -Ντό σύντεκνε, είπεν ατον κι εκείνος, εσύ πα ποίος είσαι και απόθεν κέσ’ εγνωρί͜εις με; -Έλα, σύντεκνε, εσύ εξέρτς το είμαι δίκαιος άνθρωπος. Ήντα̤ν εθέλ’νες πα εδέκα σ’ α’. Εθέλεσες να ’κρύφκουσ’νε, άμα ατά σ’ εμέν κέσ’ ’κι περάν’νε. -Ν’ αηλί εμέν, σύντεκνε, είπεν ατον κι ο χερίφ’ς, ας τ’ εγνώρτσες με κι ύστερ’, άλλο παράες ’κ’ ευτάει το κρύψιμο μ’. Ας πάγω σ’ οσπίτ’ και οπουρνά έλα έπαρ’ την ψ̌η μ’. Αέτσ’ πα επήεν σ’ οσπί’ν ατ’ κι έρθεν τ’ άλλ’ την ημέραν ο σύντεκνος ατ’ κι επήρεν την ψ̌ην ατ’...
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| α̤’ | (α̤τό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αδά | εδώ | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
| άλλτς | άλλους | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| ανθρώπ’ς | ανθρώπους | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| απόθεν | από που, από όπου | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| άρρωστονος | άρρωστου | ||
| ας σα | απ’ τα | ασό σα (από τα) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| άσ̌κεμους | άσχημους/ες | ||
| ατά | αυτά | ||
| ατότε | τότε | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| βάλλτς | βάζεις | ||
| γάρη | (κλητ.) Ε! γυναίκα | karı | |
| δά̤βολον | διάβολο | ||
| δίγω | δίνω | ||
| δί’ς | δίνεις | ||
| δος | δώσε | ||
| εγένταν | έγιναν | ||
| εγνωρί͜εις | γνωρίζεις | ||
| εγνώρτσες | γνώρισες | ||
| εδέκα | έδωσα | ||
| εέντον | έγινε | ||
| εθέλεσες | θέλησες | ||
| εθέλ’νες | ήθελες | ||
| είναν | έναν, μία | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| ελέπ’ς | βλέπεις | ||
| έμορφους | όμορφους/ες | ||
| εμπαίντς | μπαίνεις | ||
| έν’ | είναι | ||
| ένοιξαν | άνοιξαν | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| εξέρτς | ξέρεις, γνωρίζεις | ||
| έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
| έπεγι | αρκετές/αρκετοί/αρκετά, ένα μεγάλο ποσοστό, ένας μεγάλος αριθμός | epey | |
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| επήεν | πήγε | ||
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| έρθα | ήρθα | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| εσουν | σας | ||
| ετελέθεν | (αμτβ.) τελείωσε, εξαντλήθηκε, μτφ. πέθανε | ||
| έτον | ήταν | ||
| ευτάγω | κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| ευτάει | κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| ευτάς | κάνεις, φτιάχνεις | εὐθειάζω | |
| ευτάτε | κάνετε, φτιάχνετε | εὐθειάζω | |
| εφανερώθεν | φανερώθηκε, αποκαλύφθηκε | ||
| εφόρεσεν | φόρεσε ρούχα | ||
| εχάτεψεν | έδιωξε | atmak | |
| εψαλάφεσεν | ζήτησε, αιτήθηκε | ||
| ζαμάνα̤ | χρόνια | ||
| ζεγκίντς | πλούσιος | zengin/sengīn | |
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ήντσαν | οποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον | ||
| ηύραμε | βρήκαμε | ||
| ηυρήκ’ | βρίσκω/ει | ||
| θέλτς | θέλεις | ||
| ’ίνεται | γίνεται | ||
| ’ίνομαι | γίνομαι | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
| καλοσύνα̤ς | καλοσύνες, καλές πράξεις | ||
| καν’νάν | κανέναν | ||
| κατσία | πρόσωπο, μέτωπο | ||
| κέσ’ | προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο | κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κιφάλ’ | κεφάλι | ||
| κουίζ’νε | φωνάζουν, λαλούνε, καλούνε κπ ονομαστικά | ||
| λώματα | ρούχα | λῶμα/λωμάτιον | |
| μανέας | καπνιές | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μετά | (με αιτιατική) συνοδεία, μαζί με | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
| ολίγον | λίγο | ||
| οπουρνά | πρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οτάν | δωμάτιο | oda | |
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| παίρτς | παίρνεις | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| πέει | (προστ.) πες | ||
| περάν’νε | περνάνε | ||
| πη | που | ||
| ποδάρα̤ | πόδια | ||
| ποίος | (ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| τεμέκ | ώστε, δηλαδή | demek | |
| τερείς | κοιτάς | ||
| φεύω | φεύγω | ||
| ’φτάγω | (ευτάγω) κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| χα! | να!, ορίστε!, ιδού! | ||
| χάθ’ | (προστ.) χάσου | ||
| χερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| χρόνα̤ | χρόνια | ||
| χωρία | χωριά | ||
| ψαλαφώ | ζητώ, αιτούμαι | ||
| ψ̌η | ψυχή | ||
| ψ̌ήα | ψυχές, η περιοχή του στέρνου, τα εσώψυχα | ||
| ψ̌ην | ψυχή | ||
| ωμία | ώμοι |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| α̤’ | (α̤τό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αδά | εδώ | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
| άλλτς | άλλους | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| ανθρώπ’ς | ανθρώπους | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| απόθεν | από που, από όπου | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| άρρωστονος | άρρωστου | ||
| ας σα | απ’ τα | ασό σα (από τα) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| άσ̌κεμους | άσχημους/ες | ||
| ατά | αυτά | ||
| ατότε | τότε | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| βάλλτς | βάζεις | ||
| γάρη | (κλητ.) Ε! γυναίκα | karı | |
| δά̤βολον | διάβολο | ||
| δίγω | δίνω | ||
| δί’ς | δίνεις | ||
| δος | δώσε | ||
| εγένταν | έγιναν | ||
| εγνωρί͜εις | γνωρίζεις | ||
| εγνώρτσες | γνώρισες | ||
| εδέκα | έδωσα | ||
| εέντον | έγινε | ||
| εθέλεσες | θέλησες | ||
| εθέλ’νες | ήθελες | ||
| είναν | έναν, μία | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| ελέπ’ς | βλέπεις | ||
| έμορφους | όμορφους/ες | ||
| εμπαίντς | μπαίνεις | ||
| έν’ | είναι | ||
| ένοιξαν | άνοιξαν | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| εξέρτς | ξέρεις, γνωρίζεις | ||
| έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
| έπεγι | αρκετές/αρκετοί/αρκετά, ένα μεγάλο ποσοστό, ένας μεγάλος αριθμός | epey | |
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| επήεν | πήγε | ||
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| έρθα | ήρθα | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| εσουν | σας | ||
| ετελέθεν | (αμτβ.) τελείωσε, εξαντλήθηκε, μτφ. πέθανε | ||
| έτον | ήταν | ||
| ευτάγω | κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| ευτάει | κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| ευτάς | κάνεις, φτιάχνεις | εὐθειάζω | |
| ευτάτε | κάνετε, φτιάχνετε | εὐθειάζω | |
| εφανερώθεν | φανερώθηκε, αποκαλύφθηκε | ||
| εφόρεσεν | φόρεσε ρούχα | ||
| εχάτεψεν | έδιωξε | atmak | |
| εψαλάφεσεν | ζήτησε, αιτήθηκε | ||
| ζαμάνα̤ | χρόνια | ||
| ζεγκίντς | πλούσιος | zengin/sengīn | |
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ήντσαν | οποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον | ||
| ηύραμε | βρήκαμε | ||
| ηυρήκ’ | βρίσκω/ει | ||
| θέλτς | θέλεις | ||
| ’ίνεται | γίνεται | ||
| ’ίνομαι | γίνομαι | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
| καλοσύνα̤ς | καλοσύνες, καλές πράξεις | ||
| καν’νάν | κανέναν | ||
| κατσία | πρόσωπο, μέτωπο | ||
| κέσ’ | προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο | κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κιφάλ’ | κεφάλι | ||
| κουίζ’νε | φωνάζουν, λαλούνε, καλούνε κπ ονομαστικά | ||
| λώματα | ρούχα | λῶμα/λωμάτιον | |
| μανέας | καπνιές | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μετά | (με αιτιατική) συνοδεία, μαζί με | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
| ολίγον | λίγο | ||
| οπουρνά | πρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οτάν | δωμάτιο | oda | |
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| παίρτς | παίρνεις | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| πέει | (προστ.) πες | ||
| περάν’νε | περνάνε | ||
| πη | που | ||
| ποδάρα̤ | πόδια | ||
| ποίος | (ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| τεμέκ | ώστε, δηλαδή | demek | |
| τερείς | κοιτάς | ||
| φεύω | φεύγω | ||
| ’φτάγω | (ευτάγω) κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| χα! | να!, ορίστε!, ιδού! | ||
| χάθ’ | (προστ.) χάσου | ||
| χερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| χρόνα̤ | χρόνια | ||
| χωρία | χωριά | ||
| ψαλαφώ | ζητώ, αιτούμαι | ||
| ψ̌η | ψυχή | ||
| ψ̌ήα | ψυχές, η περιοχή του στέρνου, τα εσώψυχα | ||
| ψ̌ην | ψυχή | ||
| ωμία | ώμοι |