Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ και σ’ άργυρα τα χρόνα̤ έτον έναν φτωχόν κορίτσ’. Ους το βράδον έκλωθεν την τσ̌άρχαν κι εποίν’νεν μασούρα̤. Έναν ημέραν σίτ’ έκλωθεν επείνασεν. Τιδέν ’κ’ είχ̌εν να έτρωγεν κέλα, εσ’κώθεν εθόλωσεν τα σαχτάρα̤, ένοιξεν τ’ οτζ̌άκ’, έβαλεν αφκά τη σαχταρί’ το ζουμάρ’, εσέγκεν απάν’ έναν-δύο καστανί’ φύλλα κι έψ̌εν απάν’ τ’ άψιμον για να ψέσ̌κεται και τρώει. Αλλομούνον έρθεν είνας γοτσ̌αμάνος γυρευός, εντώκεν την πόρταν ατ’ς κι εψαλάφεσεν ατην ολίγον ψωμίν. Είπεν ατον κι εκείνε: -Τάγη, ’κ’ έχω ψωμίν να δίγω σε, άμα αν θέλτς να αναμέντς ολίγον, ας ψεσ̌κεται η πίτα̤ και δίγω σε. Έλα κάθκα αδακά. Ενέμ’νεν ελίτσ̌ικον ο γοτσ̌αμάνον, επήεν το κορίτσ’ ανοί͜ει τ’ αψίματα να εβγάλλ’ την πίτα̤ν κι ας σο τερεί, ντό τερεί; Εξέβεν αποφκά ας σ’ οτζ̌άκ’ έναν φουντάρ’ καθαρόν ψωμίν. Ετσάκωσεν εδέκεν τον γοτσ̌αμάνον κι επήρεν έφαγεν κι εκείνε. Ο γοτσ̌αμάνον ας τ’ έφαγεν και ύστερα εδέκεν ατην την ευχ̌ήν ατ’ και είπεν ατην: -Βασίλισσα να ’ίνεσαι! Εκείν’ την ώραν επεράν’νεν απ’ εκέσ’ τη βασιλέα ο γιον με την δωδεκάραν, έκ’σεν την ευχ̌ήν τη γέρονος κι εκλώστεν κι ετέρεσεν τ’ ανθρώπ’ς ατ’ κι εγέλασεν - τεμέκ δηλαδής αβούτος ο γοτσ̌αμάνον πα ντό λέει; Τ’ οσπίτ’ τη κουτσ̌ής έτον απάν’ σην στράταν και κάθαν ημέραν τη βασιλέα ο γιον επεράν’νεν απ’ εκέσ’ καλκια̤σμένος απάν’ σ’ άλογον κι επέγ̆’νεν σ’ άβ’. Πάντα πα εσύρ’νεν λόγια την κουτσ̌ήν άμον κοροϊδίαν. Πολλά ’κ’ επήεν εσουμαδεύτεν τη βασιλέα ο γιον. Επέρασεν ξαν τ’ άλλ’ την ημέραν ας ση κουτσ̌ής και λέει ατην: -Φτωχοκόριτσον, εσουμαδεύτα. Είπεν ατον κι εκείνε: -Να είσαι καλορίζικος και καλότυχος, και έκλωθεν την τσ̌άρχαν ατ’ς. Έρθεν ο καιρός κι εγυναίκ’σεν τη βασιλέα ο γιον. Εποίκαν σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον. Ατώρα τη βασιλέα ο γιον ’α πάει κείται κα’, ’α παέι σην οτάν ατ’, κι η νύφε τέλα̤ κακά. Νουνίζ’νε οι ανθρώπ’ α̤τ’ ντ’ ’α ευτάνε ατώρα· ντ’ ’α λένε τη βασιλέα τον γιον. Είπανε: -Ας πάμε φέρομε εκείνο το φτωχοκόριτσον και κείται με τη βασιλέα τον γιον και μη λέγομ’ ατον το έν’ η νύφε κακά. Επήεν αλλομίαν εκείνος πα σην οτάν ατ’ και την νύχταν εσέγκεν σην γούλαν τη κουτσ̌ής έναν χρυσόν κορδόν’ με τα φιλιρία. Άμα ξάι ’κ’ εγνώρτσεν ατεν σην σκοτίαν. Πρωί-πρωί πριν να σ’κούται τη βασιλέα ο γιον, επήραν οι ανθρώπ’ α̤τ’ την κουτσ̌ήν κι επήραν ατην κι επήγαν σ’ οσπί’ν ατ’ς, για να μη αγναύ’ α̤’ εκείνος. Εκάτσεν ξαν το φτωχοκόριτσον και κλώθ’ την τσ̌άρχαν ατ’ς. Αλλομούνον ’κέσ’ τη βασιλέα ο γιον εκάλκεψεν να πάει σ’ άβ’ και είστα̤ επεράν’νεν ας σ’ οσπίτ’ τη κουτσ̌ής εστάθεν και είπεν ατην: -Φτωχοκόριτσον, εγυναίκ’σα. Μίαν πα ας το τερεί, ντό τερεί; Το βραδυσ’νόν το κορδόν’ με τα φιλιρία, σην γούλαν τη κουτσ̌ής. Ατότες έρθεν κι επέμ’νεν. Πάει σ’ οσπίτ’ και λέει το και το. Οι ανθρώπ’ α̤τ’ άλλο ’κ’ επόρεσαν να έκρυφταν την αρρώστιαν τη γυναικός ατ’ και είπαν ατον την ορθίαν: -Βασιλέα πολυχρόν’, η βασιλεία σ’ να έν’ καλά. Ετέρεσαμε η βασίλισσα έν’ πολλά κακά και για να μη στεναχορεύομε σε επήγαμε έγκαμε το φτωχοκόριτσον σην οτά σ’. -Αγλήγορα δεβάτε φερέστ’ α̤την, είπεν κι εκείνος κι εποίκεν γενιτά̤ν σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον κι αέτσ’ πα εξέβεν τη γοτσ̌αμάνονος η προφητεία, επίασεν η ευχ̌ή ατ’ κι εγέντον το φτωχοκόριτσον βασίλισσα. Εμείς αδά κι εκείν’ εκεί κι εμείς κι άλλο καλλίον.
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| α̤’ | (α̤τό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αβούτος | αυτός | ||
| αγλήγορα | γρήγορα | ||
| αδά | εδώ | ||
| αδακά | εδώ κόντα | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| αναμέντς | περιμένεις | ||
| ανθρώπ’ | άνθρωποι | ||
| ανθρώπ’ς | ανθρώπους | ||
| ανοί͜ει | ανοίγει | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| αποφκά | από κάτω | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ατεν | αυτήν | ||
| ατότες | τότε | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| αφκά | κάτω | ||
| αψίματα | φωτιές | ||
| άψιμον | φωτιά | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| γέρονος | γέρου | ||
| γούλαν | λαιμό | gula | |
| γυρευός | επαίτης, ζητιάνος | ||
| δεβάτε | πηγαίνετε | ||
| δίγω | δίνω | ||
| εβγάλλ’ | βγάζω/ει | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| έγκαμε | φέραμε | ||
| εγνώρτσεν | γνώρισε | ||
| εδέκεν | έδωσε | ||
| εθόλωσεν | θόλωσε | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκάλκεψεν | καβάλησε | ||
| εκάτσεν | κάθισε | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| εκείνε | εκείνη | ||
| εκέσ’ | εκεί | ||
| εκλώστεν | γύρισε, επέστρεψε | ||
| έκρυφταν | έκρυβαν | ||
| έκ’σεν | άκουσε | ||
| έν’ | είναι | ||
| ένοιξεν | άνοιξε | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| επέγ̆’νεν | πήγαινε | ||
| επέμ’νεν | απόμεινε | ||
| επεράν’νεν | περνούσε | ||
| επήεν | πήγε | ||
| επίασεν | πιάστηκε | ||
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επόρεσαν | μπόρεσαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| εσέγκεν | έβαλε, εισήγαγε | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| εσουμαδεύτα | αρραβωνιάστηκα | ||
| εσουμαδεύτεν | αρραβωνιάστηκε | ||
| εστάθεν | στάθηκε, σταμάτησε | ||
| εσύρ’νεν | έσερνε, τραβούσε, έριχνε | ||
| ετέρεσεν | κοίταξε | ||
| έτον | ήταν | ||
| ευτάνε | κάνουν, φτιάχνουν | εὐθειάζω | |
| εψαλάφεσεν | ζήτησε, αιτήθηκε | ||
| έψ̌εν | άναψε | ||
| ζαμάνα̤ | χρόνια | ||
| θέλτς | θέλεις | ||
| ’ίνεσαι | γίνεσαι | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| κάθαν | κάθε | ||
| κάθκα | (προστ.) κάθισε | ||
| καλκια̤σμένος | αυτός που είναι καβάλα σε κτ (άλογο) | ||
| καλλίον | (επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα | ||
| καστανί’ | κάστανων | ||
| κείται | κείτεται, ξαπλώνει | ||
| κέλα | κιόλας | ||
| κλώθ’ | κλώθω/ει, γυρνώ/άει | ||
| κουτσ̌ήν | κόρη | ||
| κουτσ̌ής | κόρης | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| νουνίζ’νε | σκέφτονται | ||
| νύφε | νύφη | ||
| νύχτας | (ον.πληθ.,τα) νύχτες | ||
| ξάι | καθόλου | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ολίγον | λίγο | ||
| ορθίαν | αλήθεια, σωστό, ορθό | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οτά | δωμάτιο | oda | |
| οτάν | δωμάτιο | oda | |
| ους | ως, μέχρι | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| σαχτάρα̤ | στάχτες | στάχτη<στάζω | |
| σεράντα | σαράντα | ||
| σίτ’ | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σκοτίαν | σκοτάδι | ||
| σ’κούται | σηκώνεται | ||
| τεμέκ | ώστε, δηλαδή | demek | |
| τερεί | κοιτάει | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| τσ̌άρχαν | κύκλο, (επιρρ.) κυκλικά | çark<çarḫ και çakrá (σανσκρ.) | |
| φιλιρία | φλουριά | ||
| χρόνα̤ | χρόνια |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| α̤’ | (α̤τό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αβούτος | αυτός | ||
| αγλήγορα | γρήγορα | ||
| αδά | εδώ | ||
| αδακά | εδώ κόντα | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| αναμέντς | περιμένεις | ||
| ανθρώπ’ | άνθρωποι | ||
| ανθρώπ’ς | ανθρώπους | ||
| ανοί͜ει | ανοίγει | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| αποφκά | από κάτω | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ατεν | αυτήν | ||
| ατότες | τότε | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| αφκά | κάτω | ||
| αψίματα | φωτιές | ||
| άψιμον | φωτιά | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| γέρονος | γέρου | ||
| γούλαν | λαιμό | gula | |
| γυρευός | επαίτης, ζητιάνος | ||
| δεβάτε | πηγαίνετε | ||
| δίγω | δίνω | ||
| εβγάλλ’ | βγάζω/ει | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| έγκαμε | φέραμε | ||
| εγνώρτσεν | γνώρισε | ||
| εδέκεν | έδωσε | ||
| εθόλωσεν | θόλωσε | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκάλκεψεν | καβάλησε | ||
| εκάτσεν | κάθισε | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| εκείνε | εκείνη | ||
| εκέσ’ | εκεί | ||
| εκλώστεν | γύρισε, επέστρεψε | ||
| έκρυφταν | έκρυβαν | ||
| έκ’σεν | άκουσε | ||
| έν’ | είναι | ||
| ένοιξεν | άνοιξε | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| επέγ̆’νεν | πήγαινε | ||
| επέμ’νεν | απόμεινε | ||
| επεράν’νεν | περνούσε | ||
| επήεν | πήγε | ||
| επίασεν | πιάστηκε | ||
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επόρεσαν | μπόρεσαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| εσέγκεν | έβαλε, εισήγαγε | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| εσουμαδεύτα | αρραβωνιάστηκα | ||
| εσουμαδεύτεν | αρραβωνιάστηκε | ||
| εστάθεν | στάθηκε, σταμάτησε | ||
| εσύρ’νεν | έσερνε, τραβούσε, έριχνε | ||
| ετέρεσεν | κοίταξε | ||
| έτον | ήταν | ||
| ευτάνε | κάνουν, φτιάχνουν | εὐθειάζω | |
| εψαλάφεσεν | ζήτησε, αιτήθηκε | ||
| έψ̌εν | άναψε | ||
| ζαμάνα̤ | χρόνια | ||
| θέλτς | θέλεις | ||
| ’ίνεσαι | γίνεσαι | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| κάθαν | κάθε | ||
| κάθκα | (προστ.) κάθισε | ||
| καλκια̤σμένος | αυτός που είναι καβάλα σε κτ (άλογο) | ||
| καλλίον | (επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα | ||
| καστανί’ | κάστανων | ||
| κείται | κείτεται, ξαπλώνει | ||
| κέλα | κιόλας | ||
| κλώθ’ | κλώθω/ει, γυρνώ/άει | ||
| κουτσ̌ήν | κόρη | ||
| κουτσ̌ής | κόρης | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| νουνίζ’νε | σκέφτονται | ||
| νύφε | νύφη | ||
| νύχτας | (ον.πληθ.,τα) νύχτες | ||
| ξάι | καθόλου | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ολίγον | λίγο | ||
| ορθίαν | αλήθεια, σωστό, ορθό | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οτά | δωμάτιο | oda | |
| οτάν | δωμάτιο | oda | |
| ους | ως, μέχρι | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| σαχτάρα̤ | στάχτες | στάχτη<στάζω | |
| σεράντα | σαράντα | ||
| σίτ’ | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σκοτίαν | σκοτάδι | ||
| σ’κούται | σηκώνεται | ||
| τεμέκ | ώστε, δηλαδή | demek | |
| τερεί | κοιτάει | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| τσ̌άρχαν | κύκλο, (επιρρ.) κυκλικά | çark<çarḫ και çakrá (σανσκρ.) | |
| φιλιρία | φλουριά | ||
| χρόνα̤ | χρόνια |