Το τουλουσουμλούν το δαχτυλίδ’ (Η άπιστος η γυναίκα)

Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ και σ’ άργυρα τα χρόνα̤ έτον είνας μάνα κι έιχ̌εν έναν γιον οκνέαν. Με το ζόρ’ εστείλ’νεν ατον σα ξύλα και σα τσατσία. Έναν ημέραν ξαν είπεν ατον:
-Δέβα, γιάβρουμ, φέρεν ολίγα ξύλα ας σ’ ορμάν’, για να ψένω το βράδον τα λαβάσ̌α.
Εσ’κώθεν επήρεν τη σ̌α̤λα̤κί’ το σ̌κοινίν, επήρεν και τ’ αξινάρ’ σο χ̌όρ’ και επήεν σ’ ορμάν’. Ετσ̌όσ̌εψεν, επειδής και εφογώθεν, γιάμ’ ’κι  ’ίνουνταν τα λαβάσ̌α κι απομέν’ πεινα̤σμένος. Σίτα̤ εντούνεν τ’ αξινάρ’ν ατ’ «κράκ-κρούκ» σ’ έναν κούφον δέντρον ’κείαν, ακούει αποπέσ’ οφιδί’ σ̌ύριγμαν κι επεκεί την λαλίαν αθε:
-Έι, ινσάνογλου, εστά! Ίντς̌ μη σιν, τίντς̌ μη σιν!¹

Εβρόντεσεν κι εσείεν τ’ ορμάν’. Εχπαράεν ο μαύρον σην αρχήν, άμα πολλά ’κ’ επέρασεν:
-Γιοκ, νέ ίντς̌ ιμ’, νέ τίντζ̌ ιμ’, ινσάν ογλού ινσάμ ιμ’², είπεν κι ο οκνέας.
Ατότες εσούμωσεν ατον τ’ οφίδ’ και είπεν ατον:
-Ξάι μη φογάσαι. Εγώ κακόν ’κ’ ευτάγω σε, είπεν. Είμαι σην ξενιτείαν πολλά χρόνα̤, είπεν, και ο κύρη μ’ κι η μάνα μ’ έχ’νε με χαμένον, είπεν. ’a πάγω ηυρήκ’ ατ’ς. ’α χάν’νε τ’ αχούλα̤ ας σην χαράν ατουν. Ατώρα εγώ ’α τυλίγομαι σα μὲσα σ’ και ’α παίρτς με και πας ση κυρού μ’, είπεν. Άμα αδά τέρεν: Ο κύρη μ’ έν’ υποχρεωμένος να δί’ σε έναν παχσ̌ούσ̌’, είπεν, για το καλόν το θα ευτάς ατον, είπεν. Αν ερωτά σε «ντό θέλτς;» να ψαλαφάς ατον το δαχτυλίδ’ το έχ̌’ αφκά σην γλώσσαν ατ’. Έχ̌’ απάν’ έναν πέτραν, και άμον το γυροκλώ͜εις ατο, είπεν, ήντα̤ν θέλτς προστά͜εις και αμὰν γουρεύκεται εμπροστά σ’, είπεν. Ήντα̤ν άλλο δί’ σε μη παίρτς α’. Αν ’κι δί’ σ’ α’, εγώ τάχατις θα κλώσκομαι μετ’ εσέν εντάμαν οπίσ’ και ατότε εκείνος θέλ’ ’κι θέλ’ ’α δί’ σε το δαχτυλίδ’, επειδής και πολλά αγαπά με.

Λένε και πάνε, λένε και πάνε, επήγαν, επήγαν, επήγαν, έφτασαν σ’ οφιδί’ τη κυρού. Όλα̤ τ’ οφίδα̤ έσ’κωσαν αμὰν τα κιφάλα̤ κι ετέρεσαν ατον άγρα̤-άγρα̤, από μακρά. Σα μὲσα τ’ τ’ έτον τ’ οφίδ’ έσ’κωσεν κι εκείνο πα το κιφάλ’ άνθεν ’κείαν για να ελέπ’ν’ ατο και λέει τον οκνέαν:
-Ξάι μη φογάσαι, ώσπουτα είμαι εγώ. Και το είπα σε πα μ’ ενεσπάλτς.
Τ’ άλλα τ’ οφίδα̤ εγνώρτσαν το ξενιτεμένον τ’ οφίδ’ και αμὰν επήγαν εστυχαρίασαν τον κύρ’ν αθε και την μάναν αθε, επειδής και εκείν’ έταν οι βασιλά̤ντ’ και έταν πάντα απέσ’ σα παλάτα̤ τουν. Άμον τ’ έρθαν σουμά ο κύρ’ κι η μάνα και εγνώρτσαν τον γιον ατουν, εγκαλά̤σταν κι εφίλεσαν τ’ έναν τ’ άλλο. Έκλαψαν ας σην χαράν ατουν κι επεκεί ο κύρ’ς ατ’ ερώτεσεν τον οκνέαν:
-Παλληκάρ’, ντό παχσ̌ούσ̌’ θέλτς απ’ εμέν να ευτάγω σε για τ’ αβούτο το τρανόν την καλοσύνα̤ν τ’ εποίκες με; Δίγω σε όσον το βάρος ι-σ’ λίρας, όσον το βάρος ι-σ’ τσ̌εβαΐρα̤; Ντό θέλτς; Πέει με κι ας δίγω σε.
-’δέν ’κι θέλω, βασιλέα πολυχρόν’, η βασιλεία σ’ να έν’ καλά, είπεν, ο οκνέας. Σην γλώσσα σ’ αφκά το έ͜εις το δαχτυλίδ’ αν δί’ς με, είπεν, αρ’ εκείνο κανείται με, είπεν.

Εστεναχωρεύτεν σην αρχήν τ’ οφιδί’ ο κύρ’, άμα άμον το είδεν τον γιον ατ’ πάει και στέκ’ να σαρεύ’ ξαν ση οκνέα τα μὲσα, για να κλώσ̌κεται ξαν οπίσ’, έφτισεν το δά̤βολον κι εξέγκεν κι εδέκεν το δαχτυλίδ’ τον οκνέαν.

Ο οκνέας ας σην χαράν ατ’ εδέκεν α’ στράταν, τογρούγια σ’ οσπί’ν ατ’ και οπίσ’ πα να τερεί φογάται. Άμον το είδεν ατον η μάνα τ’, εκόπαν τα πασ̌αράτα̤ τ’ς.
-Νέπε, ανευλόγετε, είπεν, ξαν εύκαιρος έρθες; Μέρ’ επέμ’νες αγίκον ώραν, μέρ’ εσοϊχαλανεύκουσ’νε;
Ο οκνέας ξάι ’κ’ εσυνερίστεν ατην. Εξέγκεν αμάν ας σην γλώσσαν ατ’ αφκά το δαχτυλίδ’, εγυρόκλωσεν την πέτραν αθε κι επρόσταξεν «Ατσ̌ίλ, σοφράμ’, ατσ̌ίλ!³» Αμὰν ενοίεν εμπροστά τ’ έναν τραπέζ’, λογιών τη λογιών φαγία απάν’.
-Τέ φά’, μάνα, είπεν ατην, φά’ και χόρτασον.
Εσ̌άσ̌εψεν εκείνε πα, η μάρσα, κι επέμ’νεν. Κοντολογίς, έφαγαν, έφαγαν, έφαγαν οι δύος ατουν πα, κι εποίκαν την κοιλίαν ατουν τουμπάρ’.
-Μάνα, μη φοβάσαι, είπεν ξαν ο οκνέας, τ’ επερίσσεψαν τα φαγία δος ατα τα σ̌κυλία, τα κάτας και τα κοσσάρας. Εμείς αύρι’ πα και πάντα πα τα ίδια θα έχομε, είπεν ατην.

Τ’ άλλ’ την ημέραν αμὰν απουρπουνού, ο οκνέας είπεν την μάναν ατ’ να πάει ψαλαφά τη βασιλέα την θαγατέραν.
-Εζάντυνες, είπεν ατον η μάνα τ’, αγίκον πράμαν πα ’ίνεται;
-Εγώ θα ευτάγ’ ατο και ’ίνεται, ντ’ έχασες, εσύ δέβα μέρ’ λέγω σε, είπεν ατην κι ο γιος ατ’ς.
Εσ’κώθεν εφέντιμε σο̤ϊλεΐμ⁴ η μάνα τ’ κι επήεν σο παλάτ’ κι εψαλάφεσεν τη βασιλέα την θαγατέραν για τον γιον ατ’ς. 

Επήραν ατην κι εστάθαν, επαταζλάεψαν ατην, κι εκούντεσαν κι εκατακύλτσαν ατην ας σα σκάλας. Εκλώστεν οπίσ’ σ’ οσπί’ν ατ’ς και είπεν τον γιον ατ’ς το είδεν και τ’ έπαθεν.

Τ’ άλλ’ την ημέραν ξαν έστειλεν ατην, με το ζόρ’, να πάει ξαν σο ψαλάφεμαν. Αρ’ ενουδίαξαν-ενουδίαξαν κι εφάσαν ατα ’κεί ξαν την καημέντσαν.
-Οδύνα ση κυρού σ’ την ψ̌ην αΐκον παιδίν, είπεν η χερίφαινα.
-Αβούτα ντό είν’ το σύρω εγώ; Ο κόσμος εποίκεν παιδία κι εγώ εποίκα παίδεψην.
Σο τρίτον την ημέραν ο οκνέας εξέγκεν ας σην γλώσσαν ατ’ αφκά το δαχτυλίδ’, εγυρόκλωσεν την πέτραν αθε και επρόσταξεν να χτίεται ση βασιλέα τ’ οσπίτ’ γαρσ̌ού έναν άλλον παλάτ’ τρία φοράς κι άλλο τρανόν και κι άλλο καλλίον ας ση βασιλέα. Ο βασιλέας άμον τ’ είδεν το παλάτ’ εσ̌άσ̌εψεν κι επέμ’νεν. Έστειλεν αμὰν τ’ ανθρώπ’ς ατ’ να πάν’ τερούνε τίνος έν’. Έρθαν κι εκείν’ είπαν ατον:
-Βασιλέα πολυχρόν’, η βασιλεία σ’ να έν’ καλά, την γραίαν τ’ εχάτεψαμε δύο φοράς ας σο παλάτ’, τ’ εκεινές τη γιου έν’ τ’ οσπίτ’.
Ο οκνέας τ’ άλλ’ την ημέραν ξαν έστειλεν την μάναν ατ’ να ψαλαφά τη βασιλέα την θαγατέραν. Ας τ’ είδεν ατην ο βασιλέας, έρθεν σην γαρσ̌ούν ατ’ς, κι επήρεν ατην κι επήεν απάν’, εκάτσεν ατην σο βασιλοσκάμν’ κι εδέκαν κι επήραν λόγον. Πολλά ’κ’ επήεν, εποίκαν σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον.

Ο βασιλέας με την προίκαν τ’ εδέκεν την θαγατέραν ατ’, εδέκεν ατην και είναν αράπ’ χουζμεκιάρ’. Τον αράπ’ ζατού φυσικά από πρώτα πα η θαγατέρα τ’ είχ̌εν ατον αγαπητικόν, άμα ο πατέρας ατ’ς χαπάρ’ ’κ’ είχ̌εν. Καλά λένε, η αγάπ’ σο κουσ̌κούρ’ κρατεί. Τη τσούνας η θαγατέρα ας τ’ επάντρεψεν πα, ξαν είχ̌εν τον αράπ’ αγαπητικόν. Επέρασαν εφτά-οχτώ μήνας ’κέσ’, κι εποίκεν με τον αράπ’ τον λόγον έναν, εμέτσαν έναν βράδον τον άντραν ατ’ς, κι επήραν ας σην γλώσσαν ατ’ αφκά το δαχτυλίδ’. Εγνέφ’σεν τ’ άλλ’ την ημέραν ο οκνέας τερεί, το δαχτυλίδ’ πουδέν ’κ’ έν’. Επέμ’νεν ο χ̌ιλά̤κλερον απέσ’ τη μέσ’. Χωρίς εκείνο ζατουντάν ’δέν ’κ’ επόρ’νεν να εποίν’νεν. Σην καν’νάν πα τιδέν να λέει ’κ’ επορεί.

Πολλά ’κ’ επήεν, ο αράπ’ς με τη βασιλέα την θαγατέραν, έχτισεν με τη δαχτυλιδί’ την δύναμην έναν έμορφον παλάτ’ σ’ αντικρυζ’νόν το νησίν απάν’, κι επήγαν να περάζ’νε την άνοιξην. Επήραν εντάμαν και τον σ̌κύλον και την κάταν τ’ οσπιτί’. Όσταν επήγανε ση νησί’ το παλάτ’, ο σ̌κύλον κι η κάτα ετέρεσαν, ο νοικοκύρτς τ’ οσπιτί’ ’κ’ έν’ εκειπέσ’ και σον οδόν ατ’ έτον ο αράπ’ς. Επόνεσαν τον νοικοκύρ’ν ατουν κι εποίκαν τον λόγον έναν να κλέφ’νε το δαχτυλίδ’ και παίρ’νε και πάνε δίν’ α̤το ’κεί. Άμα πώς θα ’ίνεται ατό η δουλεία; Ας σ’ αράπ’ το στόμαν απέσ’ δαχτυλίδ’ παίρκεται; Ενούντσαν-επενούντσαν, σο τέλος η κάτα ηύρεν την τσ̌αρέν αθε. Επήεν ση πεντικού το τρυπίν καικά, εκούϊξεν είναν μικρίτσ̌ικον πεντικόν και είπεν ατον:
-Έλα, μη φογάσαι, εγώ ’κι τρώγω σε. ’α ψαλαφώ σε να ευτάς με έναν καλόν κι εγώ καμίαν ’κι θα ανασπάλλ’ ατο: Δέβα βάλεν τ’ ουράδι σ’ απέσ’ σ’ οξύδ’ και, σίτα̤ κοιμάται ο αράπ’ς, δέβα γάλα̤-γάλα̤ φόσιξον τ’ ουράδι σ’ σο ρωθών’ ατ’ ’κειάν. Εκείνος ’α φτίρκεται και θα ρούζ’ ας σο στόμαν ατ’ έναν δαχτυλίδ’. Αμὰν έπαρ’ ’το και φέρε μ’ ατο σην πόρταν καικά. Εγώ με τον φίλο μ’ τον σ̌κύλον εκαικά θ’ ανεμένομε σε, επειδής και απέσ’ ’κι αφήν’νε μας να εμπαίνομε.
Το ίδιον το βράδον ο πεντικόν εποίκεν το είπεν ατον η κάτα, έρπαξεν το δαχτυλίδ’ κι επήεν εδέκεν ατο την κάταν. Αμὰν ο σ̌κύλον κι η κάτα, εφέκαν κι έφυγαν σο γιαλόν, για να πάνε σ’ άλλ’ το παλάτ’. Η κάτα είπεν τον σ̌κύλον:
-Εγώ ας έχω το δαχτυλίδ’· τ’ εσά τα δόντα̤ αραία είναι, κάμερ’ ρού͜εις α’ σην θάλασσαν.
Είπεν ατην κι ο σ̌κύλον:
-Ντό λες! Πολλά αχουλούσσα είσαι! Εγώ ’α φορτούμαι σε απέσ’ σην θάλασσαν και εσύ θα έ͜εις το δαχτυλίδ’;

Η κάτα άλλο τιδέν ’κ’ επόρεσεν να έλεεν, εδέκεν το δαχτυλίδ’ τον σ̌κύλον κι εκάλκεψεν σην ράχ̌ι͜αν ατ’. Ελάγγεψεν ατότες ο σ̌κύλον σην θάλασσαν κι εβλάευεν με τα ποδάρα̤ τ’ κι επέγ̆’νεν άμον παπίν. Πριν να εφτάν’νε σο γιαλόν, πως εγέντον κι ερρούξεν το δαχτυλίδ’ ας ση σ̌κύλονος το στόμαν σην θάλασσαν. Ο σ̌κύλον και η κάτα ’α τσ̌ατλαύ’νε ας σο κακόν ατουν. Ασ’ ατόσα εμπόδια να εγλύτωσαν και ατώρα να χάν’νε το δαχτυλίδ’ ση θάλασσας την άκραν καικά!

Εκείν’ την ώραν εκειμέρ’ καικά οι παλουκτσ̌ήδες εσύρ’ναν παραπάτ’. Εξέβαν σο γιαλόν η κάτα και ο σ̌κύλον και ας σην λύπην ατουν το πολλά ένταν έναν βούραν στούδα̤ κι εκάτσαν κι ετέρνανε σεΐρ’ τοιν παλουκτσ̌ήδες. Πολλά ’κι εδέβεν, έσυραν έξ’ το παραπάτ’, γομάτον οψάρα̤. Η κάτα «μιάου, μιάου, μιάου» εκώφωσεν ατ’ς, ετακέφτεν σο παραπάτ’ ’κειάν. Χατεύ’ν’ ατην, κρού’ν ατην, ’κι φεύ’. Εκείνε ξαν, «μιάου, μιάου, μιάου!» Επούκεψεν είνας ψαράς ας σην λαλίαν ατ’ς, έρπαξεν έναν οψάρ’ κι έσ’κωσεν κι έσυρεν α’ μακρά, για να πάει παίρ’ α̤’ και πάει χάται η κάτα. Έτρεξεν η κάτα -ο σ̌κύλον πα αποπίσ’-, επήρεν τ’ οψάρ’ κι επήεν σ’ έναν νιθάρ’ καικά, εκαρτέλιζεν κι έτρωεν α’.

Ο σ̌κύλον, ο μαύρον, ετέρ’νεν μίαν απ’ αδά μερέαν και μίαν απ’ εκεί μερέαν, σίτα̤ εποτσ̌οχάλιζεν η κάτα το ζωντανόν τ’ οψάρ’, εθαρρείς κι εναμένεν κάτ’ να ελέπ’, άμον άνθρωπος. Αλλομίαν σην κοιλίαν τ’ οψαρί’ απέσ’ ηυρήκ’ η κάτα το δαχτυλίδ’! Ετσ̌ιλτούρεψαν ας σην χαράν ατουν και αμὰν έτρεξαν σο παλάτ’ κι επήραν κι επήγαν το δαχτυλίδ’ σον νοικοκύρ’ν ατουν. Εκείνος πα, ο μαύρον, άμον το είδεν α’, εθά̤ρρεσεν εγεννέθεν ξαν μίαν κι άλλο ας σην μάναν ατ’. Επήρεν τον σ̌κύλον σο έναν το γόνατον και την κάταν σ’ άλλο απάν’, και ιλλά̤ευεν ατ’ς.

Ο βασιλέας κάμποσον καιρόν κιάν’ τη θαγατέρας ατ’ τ’ έργατα και τα δουλείας ’κ’ επεγια̤νεύκουντουν ατα. Εκείν’ την ώραν εσέβεν στεναχωρεμένος σην οτάν τη γαμπρού ατ’, είδεν ατον μανάχον, με τον σ̌κύλόν και με την κάταν, κι ερώτεσεν ατον γιάμ’ φταίει ο ίδιον για τη γυναικός ατ’ τα ζαντίας και τ’ ετεψιζλίκια. Ο γαμπρός ατ’ αμὰν εξέγκεν το δαχτυλίδ’ κι επρόσταξεν το παλάτ’ τη νησί’ κι έρθεν εκεί σουμά τουν. Αδά σην φορήν είδεν ο βασιλέας με τ’ ομμάτα̤ τ’ την θαγατέραν ατ’ σ’ αράπ’ την αγκάλα̤ν, σίτα̤ εκοιμούνταν εντάμαν. Τα τεπέδες ατ’ επήραν άψιμον. Αμὰν επρόσταξεν κι επότ’σαν τ’ άλογα τ’ απ’ έναν οκάν πα̤λόν κρασίν κι εποίκαν ατα κι εζάντυναν, έδεσαν υστέρια τον αράπ’ σ’ είνονος τ’ αλογού τ’ ουδάρ’ και την θαγατέραν ατ’ σ’ άλλονος, εφτέρνιξαν τ’ άλογα κι εποίκαν ατ’ς κουτούρα̤ και κομμάτα̤. Τ’ άλλ’ την ημέραν εκούϊξεν και τον γαμπρόν ατ’, κι εδέκεν ατον την άλλεν την θαγατέραν ατ’ κι εποίκαν άλλα σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον.

Κι επέρασα, παιδία, κι εγώ απ’ εκεί κι εδέκανε με δέκα παράες. Επήρα πέντε παρών ψωμίν και πέντε παρών παστουρμάν κι επήγα ση Ισ̌όγλου το γεφύρ’ απάν’ έτρωγ’ ατα. Το ψωμίν μαλακόν, μαλακόν έφαγα ’το. Την παστουρμάν έσυρα, έσυρα, ’κ’ εχπάγουντουν. Σίτ’ εσύρ’να, ερρούξεν απέσ’ σο ποτάμ’. Επήγα να επαίρ’ν’ ατο, εποίκαν τα φορθάκας «βράκ, βράκ». Εθάρρεσα είπανε με «πράκ, πράκ⁵». Είπα κι εγώ «νίτσ̌ουν πρακατζ̌άϊμ, πεν βερτίμ παρασουνού⁶» κι εφέκα κι έφυγα.