Η Σαχταρούτσα

Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ και σ’ άργυρα τα χρόνα̤ έτον είνας χ̌όρα γυναίκα και είχ̌εν τρία κορίτσ̌α. Τα δύο τα τρανά, έταν τσ̌αζούδες. Η μικρέσσα, έναν ήσυχον πλάσμαν τη Θεού.

Έναν ημέραν οι δύο τσ̌αζούδες επήραν μαλλία, ελανάρτσαν ατα, κι επεκεί είπαν τη μάναν ατουν:
-Ας παίρομε όλ’ κάμομε· ήντινος τρά κόπεται πρώτα, ’α τρώγομ’ ατην.
Κια αμὰν εδέκαν την μάναν ατουν τα πούρτα̤ - το ’κ’ είχανε έζ’ - κι εκείν’ επήραν τα καλά τα μαλλία. Η μάνα τουν η μάρσα, ντό να ’φτάει; Ας σον φόβον ατ’ς, επειδής έξερεν το έτανε τσ̌αζούδες εδέχτεν. Εσκάλωσαν να κάμνε και πολλά ’κ’ επήεν, κόφκεται τη γραίας η τρά.
-Ατώρα χαρίζομε σ’ α’, επειδής και είσαι η μάνα μουν, είπαν ατην οι τσ̌αζούδες και ξαν ερχίνεσαν να κάμνε.
Σίτα̤ έκαμναν, ξαν εκόπεν τη γραίας η τρά.
-Ατώρα πα χαρίζομε σ’ α’, επειδής και εβυζάλτσες μας, είπαν ατην, άμα τέρεν καλά, σ’ άλλ’ την φορήν ’κι θα χαρίζομε σ’ α’.
Εσκάλωσαν ξαν να κάμνε και πολλά ’κ’ επήεν, ξαν κόφκεται η τρά τη γραίας. Οι τσ̌αζούδες άρτουκ επήραν κι εσέγκαν ατην σο φουρνίν ’κειάν για να ψέσ̌κεται και να τρών’ ατην. Η μικρέσσα, η καημέντσα, επόνεσεν πολλά την μάναν ατ’ς και είστα̤ εψέσκουντουν, εκάτσεν λυπεμέντσα σο φουρνίν κι έκλαιεν κι ετάραζεν τα σαχτάρα̤. Για τ’ ατό και μόνον οι τσ̌αζούδες εκόλλτσαν ατην «Σαχταρούτσα». Ας τ’ εψέθεν η μάνα τουν και ύστερος, εξέγκαν ατην ας σο φουρνίν ’κειάν κι εκάτσαν να τρών’ ατην. Εκούιζαν και την μικρέσσαν την αδελφήν ατουν:
-Σαχταρούτσα, Σαχταρούτσα, έλα φά’!
Άμα εκείνε έστεκεν πλαν καικά μουστρωμέντσα και λυπεμέντσα κι έλεγεν:
-Μάνας κρέας φαγίεται, μάνας κρέας κανείς τρώει;
Οι τσ̌αζούδες τ’ εκαθάριζαν τα στούδα̤ όλα̤ έσ’κωναν κι εσύρ’ναν ατα. Ας τ’ έφαγαν καλά-καλά την μάναν ατουν κι υστέριγια, εσ’κώθαν ενίφταν, εφόρεσαν κι εσ̌κεπάγαν κι επήγανε σο λασίον. Η Σαχταρούτσα αμὰν εσ’κώθεν εσώρεψεν έναν-έναν όλα̤ τα στούδα̤ τη μάνας ατ’ς, εσέγκεν ατα σ’ έναν σουντούκ’ απέσ’, εθυμίασεν ατα μίαν κι αλλομίαν κι έκλαψεν κι εμοιρολόγεσεν ατην. Υστέριος έσ’κωσεν κι έκρυψεν το σουντούκ’. Κάθαν ημέραν ας τ’ εβγών’ναν ας σ’ οσπίτ’ τ’ αδελφοκόριτσ̌α τ’ς, η Σαχταρούτσα εβγάλ’νεν το σουντούκ’ κι εθύμα̤ζεν τα στούδα̤ τη μάνας ατ’ς και πάντα έκλαιεν κι εμοιρολόγανεν ατην.

Έναν ημέραν οι τσ̌αζούδες εσ’κώθαν, εφόρεσαν κι εσ̌κεπάγαν τα τσ̌ιπ τα καλά τα λώματά τουν κι επήγανε ση βασιλέα τον γάμον. Την Σαχταρούτσαν πα εδέκαν ατην έναν κότ’ σαχτάρ’, με το πρίντσ’ ταραγόν και είπαν ατην:
-Ους να κλώσκομες οπίσ’, αβούτα θα έ͜εις ατα καθαρισμένα κι αν ’κ’ έν’ ’α τρώγομε κι εσέν. 
Τόμου κι έφυγαν, η Σαχταρούτσα ξαν εξέγκεν το σουντούκ’, εθύμα̤ξεν τα στούδα̤ τη μάνας ατ’ς, κι επεκεί αμὰν εσκάλωσεν να καθαρίζ’ το πρίντσ’ αποπέσ’ ας σα σαχτάρα̤ και είστα̤ εκαθάριζεν α’, έκλαιεν κι εμοιρολόγανεν.

Αναχάπαρα έρθεν εστάθεν σουμά τ’ς είνας άγγελος. Ο πρόσωπος ατ’, τα λώματα τ’, το σπαθίν ατ’, όλα̤ επαργιάλιζαν, κι Σαχταρούτσα η μάρσα, να ετέρ’νεν ατον ’κ’ επόρ’νεν.
-Σούκ’ άν’ και μη κλαις, είπεν ατην ο άγγελον. Εγώ θα καθαρίζ’ ατα και θα αφήν’ ατα αδακά. Εσύ ατώρα φόρ’ αμὰν αβούτα τα λώματα και τα παπούτσ̌α, και τα ίσα δέβα κι εσύ πα ση βασιλέα τον γάμον.
Εσ’κώθεν η χ̌ιλά̤κλερος η Σαχταρούτσα, εφόρεσεν τα λώματα και τα παπούτσ̌α και μίαν και δύο επήεν ση βασιλέα το παλάτ’. Ας τ’ εσέβεν απέσ’ όλ’ εθάμαξαν. Όλον μαλάματα αποπάν’ ους αφκά, ελαμποκόπανανε σ’ ουλωνών τ’ ομμάτα̤. Και ο πρόσωπος ατ’ς άμον φεγγάρης και γλυκόν άμον το μέλ’. Εκάτσεν ολίγον και πριν να φεύ’νε οι άλλ’, εσ’κώθεν πρώτα-πρώτα, για να μη πάνε οι τσ̌αζούδες απ’ εκείνεν κι άλλ’ έμπρ’ και αγναύ’νε ντ’ εγέντονε. Σην στράταν, είστα̤ επεράν’νεν έναν ποταμόπον, εξέβεν ας σο ποδάρ’ν ατ’ς τ’ έναν το παπούτσ̌’ν ατ’ς κι εχάθεν. Εράεψεν α’ έπεγι καιρόν, άμα ’κ’ επόρεσεν να ηύρικεν α’. Εφογώθεν γιάμ’ αργίζ’ κέλα, κι εφέκεν κι εκλώστεν σ’ οσπίτ’, με τ’ έναν παπούτσ̌’.

Αλλομούνον κέσ’ έρθανε κι οι τσ̌αζούδες, είδαν καθαρισμένον το πρίτσ’ και είπαν ατην:
-Να έλεπες, Σαχταρούτσα, έρθεν σον γάμον είνας κουτσ̌ή χ̌ιλέμορφος και χ̌ιλοπλούμιστος. Εφώταξεν όλον το παλάτ’ ας σην εμορφίαν ατ’ς κι ας σα χρυσά τα λώματα τ’ς.
Η Σαχταρούτσα έκουεν ατα κι εχάρουντουν το ’κ’ εγνώρτσαν ατην, άμα λαλίαν ’κ’ εποίκεν.

Τ’ άλλ’ την ημέραν επήγαν οι δούλ’ να ποτίζ’νε τ’ άλογα την βασιλέα, και τόμου κι εσούμωσαν τ’ άλογα σο ποτάμ’, εστάθαν, έσ’κωσαν άν’ το κεφάλ’ και τ’ ωτία, κι ετέρ’ναν άγρα̤-άγρα̤ απέσ’ σο ποτάμ’. Απ’ αδά εποίκαν, απ’ ακεί εποίκαν, ’κ’ επόρεσαν να εποίν’ναν ατα να πάνε ση ποταμί’ την άκραν και να πίν’νε. Αλλομίαν ο είνας ατουν είδεν τ’ επαργιάλιζεν σο ποτάμ’ απέσ’ έναν πράμαν. Επήεν αμὰν εκαικά και τερεί έναν χρυσόν παπούτσ̌’. Επήρεν α’ κι επήεν σον βασιλέαν. Ο βασιλέας, τόμου και είδεν α’ επρόσταξεν και είπεν:
-Ήντινος κουτσ̌ής έν’ αβούτο το παπούτσ̌’, ’α παίρ’ ατην σον γιο μ’ νύφεν.

Εσέγκεν τον τελάλ’ κι εγυροκλώστεν όλα̤ τα μαχαλάδες, άμα κανέναν κορίτσ’ ’κ’ εξέβεν να λέει «τ’ εμόν έν’». Σ’ ατό απάν’ εσκάλωσαν, οι ανθρώπ’ τη βασιλέα, κι εσινάευαν το παπούτσ̌’ σ’ ολωνών τη κοριτσίων τα ποδάρα̤. Εδοκίμασαν α’ αδά, εδοκίμασαν α’ ακεί, σην καν’νάν ’κ’ εγέντον. Σοιν άλλτς έρχουντουν μικρόν και σοιν άλλτς τρανόν.

Όλον υστερία επήγαν και ση τσ̌αζουδών τ’ οσπίτ’. Εξάμωσαν ατο κι εκείν’, σ’ εκεινέτερα τα ποδάρα̤ πα ’κ’ έντονε. Αλλομίαν ερώτεσαν ατ’ς:
-Γιάμ’ έχ̌ετε κι άλλεν αδελφήν;
-Έχομε, είπαν κι εκείν’, άμα ξάι τα λόγια σουν μη χάνετε. Εκείνε ας σο πρωί ους το βράδον σαχτάρα̤ ταράζ’ και ξάι πα ας σ’ οσπίτ’ ’κ’ εβγών’. Μέρ’ ’α ηύρικεν τα χρυσά τα παπούτσ̌α̤ η μαυράχαρος;
Τη βασιλέα οι ανθρώπ’, σο είχανε την προσταγήν κο̤ρά̤ν, έταν υποχρεωμέν’ να συναύ’νε και τ’ εκεινές το ποδάρ’. Ας το τερούνε, ντό τερούν; Το παπούτσ̌’ έρθεν τάσ-ταμάμ¹ σο ποδάρ’ τη Σαχταρούτσας. Αμὰν έστειλαν χαπάρ’ σον βασιλέαν, και πολλά ’κ’ επήεν έρθαν οι ανθρώπ’ α̤τ’ με τ’ άλογα κι επήραν ατην κι επήγαν σο παλάτ’. Εποίκαν σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον κι έφαγαν κι έπαν κι εξεφάντωσαν με τα τσ̌αλκούγια².

Οι τσ̌αζούδες ’α σπάν’νε ας σο κακόν ατουν, άμα ’δέν πα να λένε ’κ’ επορούν. Νουνίζ’νε κι απονουνίζ’νε νύχταν και ημέραν ντο κακόν να ευτάν’ ατην. Έναν ημέραν επήγαν να εμπαίν’νε σο παλάτ’ και ση αυλής την πόρταν είπαν ατ’ς οι καπουτσ̌ήδες:
-Έχομε προσταγήν να μη αφήνομε κανείναν να περάν’ απέσ’.
-’κι πειράζ’, είπαν κι οι τσ̌αζούδες, ζατού εμείς έγκαμε αβούτο το κομμάτ’ την μαστίχαν να δίγομ’ α’ τη βασιλέα την νύφεν, είπαν, και θα εκλώσκουμ’νες οπίσ’, είπαν.
-Αχάτεχα έν’ κέλα, κάθεται στο παραθύρ’, είπαν.
-Αν θέλετε, είπαν, δώστ’ α̤το ’κεί να μασά ’το κι εϊλενεύκεται, είπαν.
Εφέκαν την μαστίχαν κι έφυγαν.

Επήρεν α’ κι η Σαχταρούτσα, και ασ’ τ’ εμάσεσεν α’ ολίγον, αμὰν επέθανεν. Εγέντον το παλάτ’ ανάστατον. Ο βασιλέας να πιστεύ’ α̤’ ’κ’ επορεί τ’ επέθανεν η νύφ’ α̤τ’. Ας σην λύπην ατ’ ντό θα ευτάει ’κ’ εξέρ’. Επρόσταξεν κι εποίκαν έναν χρυσόν σουντούκ’, εσέγκαν ατην απέσ’, εσ̌κέπαξαν α’ καλά-καλά, κι έσυραν α’ σην θάλασσαν.

Τ’ άλλ’ την ημέραν, ηύραν το σουντούκ’ κάτ’ ψαράδες, ένοιξαν το χαπάχ’ν αθε και τερούνε: είνας γυναίκα με τα χρυσά τα λώματα αποθαμέντσα κείται απέσ’. Ο είνας ατουν είδεν σο χ̌είλος ατ’ς καικά εφαίνουντουν έναν κομμάτ’ μαστίχαν κι έσυρεν κι εξέγκεν α’. Σ’ ατό απάν’ η Σαχταρούτσα γάλα̤-γάλα̤ ένοιξεν τ’ ομμάτα̤ τ’ς, έτριψεν ατα ολίγον με τα χ̌έρα̤ τ’ς, επετσιγκώθεν μίαν κι αλλομίαν, κι εσ’κώθεν εκάτσεν απέσ’ σο σουντούκ’.
-Μέρ’ ηυρίγομαι; Είπεν, ντό πολλά εκοιμέθα! Επάρτε με και δεβάτε ση βασιλέα το παλάτ’, είπεν.
Οι παλουκτσ̌ήδες ας σα λώματα τ’ς τα χρυσά κι ας σο χρυσόν το σουντούκ’ εγνάεψαν τ’ έτονε τη παλατί’ άνθρωπος. Αμὰν εσέγκαν ατην σο καΐκ’ν ατουν απέσ’ με το σουντούκ’ εντάμαν, κι επήραν ατην κι επήγαν σο παλάτ’. Ας τ’ είδεν ατην ο βασιλέας κι ο άντρας ατ’ς εχάσαν τ’ αχούλα̤ και ξαν εποίκαν άλλα σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον.

Επέρασεν καιρός κι η Σαχταρούτσα ερρούξεν βαρα̤σμέντσα! Οι τσ̌αζούδες στερέαν ’κ’ είχανε. Ξαν έρθαν εγυροκλώσκουνταν σο παλάτ’ κι ερώταναν:
-Θέλετε μαμήν; Εμείς καλοί μαμήδες είμες. Απ’ εμάς κι άλλο καλλίον ’κι θα ηυρήκετε. 
Έκ’σεν α’ ο βασιλέας κι επήρεν ατ’ς απέσ’ σο παλάτ’ για να παραστέκ’νε την νύφεν ατ’. Εκείνε πα η άκλερος επόν’νεν ατ’ς (όσον να λες, τ’ αδέλφα̤ τ’ς έταν), κι επεκεί εφογούντουν ατ’ς κέλα. Για τ’ ατό και μόνον τιδέν ’κ’ έλεεν τον βασιλέαν.

Σ’ εννέα μήνας απάν’ η Σαχταρούτσα εποίκεν έναν αγουρόπον. Αμὰν οι τσ̌αζούδες έθαψαν α’ κι επήγαν είπαν τον βασιλέαν :
-Βασιλέα μ’, πολυχρονεμένε, η νύφε σ’ εποίκεν οφιδοπούλ’.
-Ξάι μ’ ελέπ’ α’, θάψτ’ α̤το, είπεν κι ο βασιλέας.
Σον δεύτερον τον χρόνον απάν’ η Σαχταρούτσα εποίκεν ξαν έναν κι άλλο αγουρόπον. Οι τσ̌αζούδες έθαψαν α’ αμὰν κι επήγαν ξαν είπανε ψέματα τον βασιλέαν:
-Βασιλέα πολυχρονεμένε, η νύφε σ’ ξαν εποίκεν οφιδοπούλ’.
-Θαψέστ’ α̤το πριν να ελέπ’ α’, ξαν είπεν ο βασιλέας.
Σον τρίτον τον χρόνον απάν’ η Σαχταρούτσα εποίκεν άλλ’ έναν κι άλλο αγουρόπον. Οι τσ̌αζούδες αμὰν έθαψαν κι ατό πα κι επήγαν είπαν τον βασιλέαν:
-Βασιλέα πολυχρόν’, η βασιλεία σ’ να έν’ καλά, η νύφε σ’ εποίκεν άλλ’ έναν οφιδοπούλ’.
-Ατό άλλο ’κι σύρκεται, είπεν ο βασιλέας, θαψέστε και την νύφεν εντάμαν κι ας ησυχάζομε ας σ’ ατό την πελά̤ν, εμείς πα και το μιλέτ’ πα.
Οι τσ̌αζούδες - ατό το ’κ’ εθέλ’ναν έτονε - αμὰν επήγαν εχτάλεψαν, εχτάλεψαν κι έθαψαν και την Σαχταρούτσαν εκαικά.

Το ίδιον την νύχταν ο άγγελον ξαν εκατήβεν ας σον ουρανόν, επήεν κι εξέγκεν ας σο ταφίν την Σαχταρούτσαν και τα τρία τ’ αγουρόπα τ’ς (τ’ έναν εγέντον έτονε δύο χρονών, τ’ άλλο έναν χρονών και τ’ άλλο έτον ρεφούλ’), εφόρτσεν ατ’ς όλτς χρυσά λώματα, έχτισεν ατ’ς κι έναν παλάτ’ χρυσόν, ση βασιλέα το παλάτ’ γαρσ̌ού, εσέγκεν ατ’ς απέσ’, εδέκεν τα χρυσά τ’ ανοιγάρα̤ την Σαχταρούτσαν κι εγέντον άφαντος. Εγνέφ’σεν τ’ άλλ’ την ημέραν απουρπουνού σύναυγα ο βασιλέας και ας σο παρλάεμαν την παλατί’ εκέσ’ να τερεί ’κ’ επορεί. Εντώκεν και ο ήλον κι εθα̤ρρείς εκατήβαν σην-ι-γην όλα̤ τ’ άστρα̤ τ’ ουρανού. «Πάρ πάρ» έστραφτεν κι εγυάλιζεν το παλάτ’. Αλλομίαν έστειλεν ο βασιλέας τ’ ανθρώπ’ς ατ’ να πάν’ τερούνε ντο έν’. Έρθαν οπίσ’ και λέν’ ατον:
-Το και το, Βασιλέα πολυχρόν’.
Ο βασιλέας ας σην χαράν ατ’ ’κ’ εζάντυνεν μανάχον. Έστειλεν κι επροσκάλεσεν όλτς τ’ ανθρώπ’ς ατ’ κι όλον το μιλέτ’ κι εποίκεν άλλα σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον.

Ο βασιλέας είχ̌εν και δύο πιλπίλ-άτουγια. Επρόσταξεν κι έδεσεν τοιν τσ̌αζούδες σ’ ουράδα̤ τουν οπίσ’ κι επεκεί εφτέρνιξαν ατα, κι εγένταν οι τσ̌αζούδες παρτσ̌άδες και κομμάτα̤.

Σ’ εκεινέτερα σαχτάρα̤ και σ’ εμέτερα φιλιρία.