.
.
Λαογραφικά των Κοτυώρων | Από τη ζωή του Πόντου

Τα καλά τ’ αδέλφα̤

fullscreen
Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ και σ’ άργυρα τα χρόνα̤ έτον είνας βασιλέας. Η βασίλισσα εποίκεν έναν αγουρόπον χ̌ιλο̤πλούμιστον. Ας σ’ ενάμ’σ’ μήναν και ύστερα ο βασιλέας είπεν:
-Φερέστε με το μωρόν ας ελέπ’ α’. 
Είστα̤ εγάπανεν α’, το μωρόν επίασεν με τα χ̌ερόπα ’θε κι έσυρεν τα γένα̤ τ’. Ο βασιλέας έρθεν κι επέμ’νεν.
-Αβούτο το μωρόν ακόμαν ρεφούλ’ έν’, είπεν, κι απ’ ατώρα σύρ’ τα γένα̤ μ’. Οπουρνά ας το τρανύν’ θα έρ’ται σκοτών’ με, πρέπ’ να χάν’ α’, είπεν. 
Σα δύο ’κ’ επούλ’νεν α’, έχτισεν τ’ άλλ’ την ημέραν έναν σουντούκ’, έβαλεν απέσ’ φιλιρία, εσέγκεν και το μωρόν κι επήεν μαναχός ατ’ εφέκαν α’ σ’ έναν ορμάν’ απέσ’.

Ας αφήνομε τον βασιλέαν, είνας εσνάφ’ς άνθρωπος εποίκεν έναν μωρόν και ’κ’ είχ̌εν κουνίν να εθήκ’νεν α’ και είπεν την γαρήν ατ’:
-Ας πάγω σ’ ορμάν’, φέρω ξύλα, κι ευτάμε έναν κουνίν και θήκομ’ α’, είπεν ατην.

Ο βασιλέας εθήκεν κα’ το μωρόν με το σουντούκ’ κι εδέβεν πλαν και αμὰν αποπίσ’ επήεν ο χερίφ’ς να κόφτ’ ξύλα. Έκ’σεν τη μωρί’ την λαλίαν κι επήεν σουμά ’θε. Ας τ’ ένοιξεν και τερεί, ντό τερεί; Έναν μωρόν βασιλοπούλ’, κείται απέσ’ σα λίρας και σα φιλιρία. Επήρεν α’ κι αμὰν εκλώστεν οπίσ’. Επήεν σ’ οσπί’ν ατ’ και είπεν την γυναίκαν ατ’:
-Γάρη, είχαμε έναν μωρόν, θα έχομε δύο.
Η γυναίκα τ’ είδεν το μωρόν με τα λίρας και τα φιλιρία κι εχάσεν τ’ αχούλ’.

Μετ’ εκεινές το μωρόν εντάμαν ετράνυνεν κι εκείνο. Πάντα τα δύο εντάμαν έπαιζανε. Τη βασιλέαν ο γιον, όλον εποίν’νεν ασκέρα̤ και τυφέγκια κι έπαιζεν μετ’ εκείνα. Άλλος πα, πάντα το σ̌κεπάρ’ σα χ̌έρα̤ τ’, έχτιζεν με τα ξύλα σαΐτας με το τόχ’, επειδής κι ο κύρ’ς ατ’ έτονε τιουλκιά̤ρτς. Ετράνυναν κι εγένταν παλληκάρα̤, γιοσμάδες, απακαικά ετέρνανε σε.

Έναν ημέραν σίτ’ έπαιζαν οι δύος εντάμαν, εδέβεν απ’ εκέσ’ είνας τσ̌αζού κι απάν’ σ’ ωμία τ’ς εψέσκουντουν το φαγίν. Είδαν ατην τα παιδία και αγνόν έρθεν ατ’ς. Απάν’ σ’ ωμία φαγίν ψέσ̌κεται; Έσυρεν την βασιλέα ο γιον το τόχ’ν ατ’ κι ερρούξεν κι ετσάκωσεν το κιουβέτσ̌’. Εγούζεψεν η τσ̌αζού και είπεν: 
-Ήντσαν έσ’νε, ση Πέλτζ̌αλης την σεβτάν να ογραεύ’ς. 
Η Πέλτζ̌αλη έτον τη σεράντα τεβίων η αδελφή. Σ’ εκεινές την σεβτάν π’ ο̤γράευεν ’κ’ επόρ’νεν να επαίρ’νεν ατην. Ούλ’ επεθάν’ναν. Πόσα παλληκάρα̤ εσκοτώθαν για τ’ ατέν!

Έλα-έλα ερρώστεσεν τη βασιλέα ο γιον κι ερρούξεν σα κρεβάτα̤. Να ευτάν’ ατον καλά ’κ’ επορούνε! Είπεν ο άλλον ο παιδάς - πολλά εγάπανεν ατον κι έτσ̌ιζεν ατον η ψ̌η ατ’:
-Ποίστε με έναν ζευγάρ’ χαλκοματένα τσ̌αρούχ̌ια και έναν σιδερένον δαβρίν και εγώ ’α πάγω ους μέρ’ καικά ηυρήκω το γιατρικόν ατ’. 
Εσ’κώθεν, επήεν, επήεν, επήεν, εβραδά̤στεν σ’ έναν τόπον. Είδεν από μακρά ολίγον θολόν φως κι επήεν τερεί σ’ έναν οσπίτ’ απέσ’ κάθουνταν δύος γυναίκ’. Ο εις ετύλιζεν άσπρον κουβάρ’ κι η άλλε μαύρον. Την νύχταν και την ημέραν η δουλεία τουν ατό έτον. 
-Θεία, είπεν, μονάζετέ με απόψ’;
-Γιατί ’κι μονάζομε σε, είπαν ατον, άμον εσέν παλληκάρ’;
Επήραν ατον απέσ’, και ’νεγκασμένος-’νεγκασμένος έπεσεν να κοιμάται, άμα να κοιμάται πα ’κ’ επορεί ας σον φόβον ατ’, γιάμ’ κάτ’ ευτάν’ ατον.

Σίτα̤ έτον ξαπλωμένος και ακόμαν ’κ’ επήρεν ατον ο ύπνον, έρθαν άλλ’ πέντε γαρήδες απέσ’. Μά̤ρισα̤μ, όλ’ έτανε τσ̌αζούδες κι εσκάλωσαν το καλάτσ̌εμαν. Λέει ο εις:
-Εκείνος π’ εντώκεν το κιουβέτσ̌’ κι έκχ̌’σεν το φαγίν κι εκαταρέθα ’τον, κείται ση θανάτ’ τα πόρτας. Το γιατρικόν ατ’ πα ’δέν ’κ’ έν’. Άμα πώς να ’πορούν κι ευτάν’ ατο; Ποίος θα ευτάει ατο; Τη Πέλτζ̌αλης τ’ αδέλφα̤ ’α τρώνε κι εκείνον πα! Πολλά δυνατόν κάβλ’ εσέγκαν για την αδελφήν ατουν, ας λέγω σας -ε! 
-Ναι, είπεν κι η άλλε η τσ̌αζού, άμα αέτσ’-αέτσ’, ’α ’πομέν’ η αδελφή ατουν σην κοσ̌άν, επειδής και ατείν’ το θέλ’νε το πράμαν, κανείς ’κι θα επορεί να ευτάει α’: Με το κοτσοδάχτυλον ατ’ επορεί κανείς να εβγάλ’ ας σο γοβίν σεράντα οκαδών παρχάτσ̌’, γομάτον νερόν, και να ποτίζ’ και να χορτάζ’ σεράντα τέβα̤ σο μίαν; Κανείς πα ’κι ’α ’πορεί...

Ο παιδάς έκ’σεν ατα όλα̤ ας σο κρεβάτ’ ’κειάν και ας σην χαράν ατ’ επέταξεν. Εσ’κώθεν απουρπουνού σ̌ίρσ̌ιμα, επεχαιρέτ’σεν τοιν τσ̌αζούδες κι εδέβεν πλαν.

Πάσ̌α πάει ο παιδάς· επήεν, επήεν, επήεν, είδεν από μακρά έναν τρανόν παλάτ’ απέσ’ σ’ ορμάν’. Επήεν τερεί σεράντα ταπαχών οσπίτ’. Είστα̤ ετριγύλιζεν α’· είδεν ατον η κουτσ̌ή τ’ οσπιτί’.

Ατός ας το είδεν ατην εθάμαξεν ας σην εμορφισίαν ατ’ς, άμα για τον εαυτόν ατ’ ξάι ’κ’ ελογαρίαζεν ατην, επειδής και ενούνιζεν τον άλλον.
-Αδακέσ’ ινσάνογλους ’κι πατεί είπεν ατον, κι εσύ ντ’ εράευες; 
-Έρθα, είπεν ατην, για να παίρω σε.
-Ου, ου, ου, είπεν, άμον εσέν παλληκάρα̤ πόσ’ νοματοί έρθανε να επαίρνανε με, είπεν, και το στοίχισμαν το λένε τ’ αδέλφα̤ μ’ ’κ’ επορούν να ευτάν’ α’ και όλτς έφαγανε, είπεν.
-Εγώ, είπεν κι εκείνος, θα ευτάγ’ α’ και ’α παίρω σε, είπεν.
Επόνεσεν ατον η Πέλτζ̌αλη και:
-Έλα κρύφτω σε, είπεν ατον, ’α ’ρχουνταν ατώρα τ’ αδέλφα̤ μ’, είπεν, ελέπ’νε σε και τρώνε σε, είπεν.

Εβράδυνεν ο Θεός την ημέραν, έρθανε και τα τέβα̤ σ’ οσπίτ’. Τόμου κι εσέβαν απέσ’:
-Αδαπέσ’ ινσάνογλους μυρίζ’, είπανε. 
Είπεν κι η αδελφή ατουν:
-Αέτσ’ κι αέτσ’ δουλείαν έν’.
Εκούιξαν σουμά τουν τον παιδάν, και ας τ’ εκαλάτσ̌εψαν ολίγον σο ζήτημαν απάν’ κι υστέρ’ εξέγκαν ατον σ’ οσπίτ’ απάν’ και είπαν ατον:
-Ατώρα σύρον το παρχάτσ̌’ και φέρεν νερόν απάν’ και πίνομε και χορτάζομε όλ’ κι επεκεί ’α δίγομε σε την αδελφήν εμουν. 
Η κουτσ̌ή φλιμμέντσα και λυπεμέντσα, πως ’α τρώνε κι ατόν πα τ’ αδέλφα̤ τ’ς, στέκ’ εκαικά και τερεί. Αλλομίαν ο παιδάς έσυρεν το παρχάτσ̌’ σο πεγάδ’, εγόμωσεν α’ ους απάν’ τζ̌ούτζ̌ουλον και με το κοτσοδάχτυλον ατ’ έσ’κωσεν κι έφερεν α’ απάν’ κι επότσεν όλα̤ τα τέβα̤. Ατότες η κουτσ̌ή ας σην χαράν ατ’ς εντώκεν κι εγκαλά̤στεν ατον. Εκλώστεν ατότε κι είπεν ο παιδάς:
-Το στοίχισμαν για τ’ εμέν ’κ’ εποίκα ’το· έχω είναν αδελφόν, εγέντον πόσον καιρός κείται ας σην σεβτάν ατ’, σ’ εκείνον ’α παίρω σε νύφεν, είπεν. Ατώρα ’α δίτε με δύο-τρία ημέρας διορίαν και ’α πάω παίρω τον αδελφό μ’ κι έρχομαι.

Σα τρία ημέρας απάν’ έρθαν οι δύ’ πα, κι εποίκαν σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον. Τα τέβα̤ εδέκαν ατ’ς όλον τ’ οσπίτ’ με τα σεράντα τα πατώματα. Μανάχον έναν οτάν έτονε κλειδωμένον και είπαν ατ’ς:
-Ωρά̤σον κι ωρά̤σον ανοίτε και τερείτε ντο έν’ απέσ’!
Τα τέβα̤ το πρωί εβγών’ναν ας σ’ οσπίτ’ κι εκλώσκουνταν το βράδον· όλον την ημέραν έταν γαΐπ.

Οσήμερον-αύριον, οσήμερον-αύρι’, επέρασεν αρκετός καιρός· ο νους ατουν επέμ’νεν σην οτάν και έναν ημέραν τα παιδία κι η νύφε:
-Για ας ανοίγομε και τερούμε, είπαν, ατού απέσ’ πα ντό έν’. 

Όνταν ανοίγ̆’νε και τερούνε: είνας αράπ’ς απέσ’ σα πίσσας φοσιγμένος ους την γούλαν. Άμον τ’ είδαν ατ’ς ο αράπ’ς, επαρακάλεσεν ατ’ς και είπεν ατ’ς:
-Επάρ’τε ακείν’ τ’ εξύδ’ και ’κχ̌ύστε απάν’ ι-μ’ ολίγον ας χαλερύνω ελίτσ̌ικον αδαπέσ’ σα πίσσας.
Εκέιν’ πα άμον επόνεσαν ατον, έκχ̌’σαν τ’ εξύδ’ σην γούλαν ατ’. Αμὰν εκείνος εχαλέρυνεν κι εξέβεν ας σα πίσσας απέσ’ έρπαξεν την κουτσ̌ήν κι έφυγεν. Εκείνος απ’ εμπροστά, εκείν’ αποπίσ’, εκείνος απ’ εμπροστά, εκείν’ αποπίσ’, παλληκάρα̤ έταν τα παιδία, έτρεξαν, έφτασαν ατον, έσυραν το γαντσ̌άρ’ κι έκοψαν το κιφάλ’ν ατ’. Το κιφάλ’ ετουρλάγγεψεν-ετουρλάγγεψεν, επήεν εσέβεν σ’ έναν τρυπίν. Είνας γραία τσ̌αζού έτον εκαικά και είπεν:
-Ατώρα να έξερανε και να επέγ̆’ναν αποπίσ’ ας σο κιφάλ’...

Έκ’σαν α’ ατείν’, επήγαν σο τρυπίν καικά και είπεν τη τιουλκιάρ’ ο γιον: - Δεσέστε με και κατηβάστε με!
Είστα̤ εκατήβαινεν:
-Ου, ου, ου, εκάγα, εκάγα, ετσ̌άιξεν, συρέστε με απάν’!
Έσυραν ατον απάν’ κι αλλομίαν είπεν και τη βασιλέα ο γιον:
-Δεσέστε εμέν κι αν λέγω σας σύρ’τε με απάν’, εσείς τουν μη σύρετε με, είπεν, και δώστε με σ̌κοινίν κι άλλο κα’ ας πάγω, είπεν.

Εφέκαν ατον, επήεν, επήεν, επήεν, ηύρεν έναν άλλον κόσμον αφκά. Εκείν’ επέμ’ναν απάν’. Η γυναίκα τ’ κλαίει, κλαίει, κλαίει, κανείς να παρ’γορά ’την ’κ’ επορεί.

Ας αφήνομε ατείντς απάν’ κι εκείνον αφκά τη γης και χτίζομε κι εμείς έναν τσιγάριν: δος με την ταπακέρα σ’, Σόφοκλη...¹

-Μέρ’ καικά εστάθαμε έτονε; 
-Επήεν αφκά τη γης (λένε οι άλλοι).
-Α, ναι! επήεν εφέντη μ’ εκεί, τερεί όλον ο κόσμος μαύρα φορεμέν’ και λυπεμέν’. Ερωτά τον είναν, ερωτά τον άλλον, κανείνας τίποτα ’κι λέει ατον. Ας τ’ εβράδυνεν, επήεν έμ’νεν σ’ είνονος γραίας. Ερώτεσεν ατην:
-Γιατί αδά σον κόσμον είναι όλ’ λυπεμέν’ και σα μαύρα φορεμέν’;
Ενεστέναξεν βαθέα-βαθέα η γραία και είπεν ατον:
-Αχ, γιάβρουμ, να έξερες το έχομε το κακόν! Αδά σον κόσμον έν’ έναν πεγάδ’, φυλάτ’ α̤το έναν τσ̌αναβάρ’ οφίδ’ με τα τρία κιφάλα̤, ο δράκον, και κάθαν μήναν δίγομε απ’ έναν κορίτσ’ και τρώει και αφήν’ μας και παίρομε νερόν. Αύρι’ πα έν’, είπεν, τη βασιλέα τη θαγατερός η σειρά, είπεν.
-Ξάι μη φογούστουν, είπεν κι ο παιδάς, εγώ, είπεν, ’α πάγω σκοτών’ ατο και ’α γλυτών’ ατην και ’α γλυτώνω και τον κόσμον ας σ’ ατό το τσ̌αναβάρ’, είπεν. -Έικιτι, παλληκάρ’, είπεν ατον κι η γραία, άμον εσέν παλληκάρα̤ πόσοι και πόσοι νομάτ’ είπαν ατο, είπεν, άμα όλτς έφαγεν ο ρδάκον.
-Εσύ καν’νάν τίποτα μη λες, είπεν ο παιδάς, εγώ ’α σκοτών’ ατον κι εσύ θα ελέπ’ς α’.

Αέτσ’ πα τ’ άλλ’ την ημέραν εξέβεν το πρωί ας σ’ οσπίτ’ ο παιδάς και επήεν τογρούγια σο πεγάδ’. Ενάμ’νεν, ενάμ’νεν εκαικά και άμον τ’ εξέβεν ο δράκον να τρώει τη βασιλέα την θαγατέραν, έσυρεν αμὰν το σπαθίν ατ’, έκοψεν τ’ έναν το κιφάλ’ν ατ’, εξέβεν τ’ άλλο· έκοψεν κι ατό, εξέβεν τ’ άλλο· έκοψεν κι ατο πα, εποίκεν ατο τιλίμα̤-τιλίμα̤, κι εσ’κώθεν αμὰν έφυγεν σ’ οσπίτ’ τη γραίας. Τη βασιλέα η θαγατέρα επρόφτασεν κι εσέγκεν το χ̌όρ’ν ατ’ς ση δράκονος το γαίμαν κι εντώκεν τον παιδάν έναν ταμπουγάν σην ράχ̌ι͜αν ατ’.

Αρ’ εγλύτωσεν τη βασιλέα η θαγατέρα! Ο κόσμος χαράντας, ταούλα̤, ζουρνάδες, χορόντας...Προπάντων ο βασιλέας, ’α ζαντύν’ ας σην χαράν ατ’, πως εγλύτωσεν η θαγατέρα τ’ κι ο κόσμος όλον ας σο τρανόν το κακόν. Θέλ’ να μαθάν’ ποίος έν’ π’ εσκότωσεν τον δράκον και ’κ’ επορούν να ηυρήκ’ν’ ατον. Όποιος έτον ’α δί’ ατον την θαγατέραν ατ’. Άμα κανείνας απέσ’ τη μέσ’ ’κ’ εβγών’. Εξέγκεν τελάλ’, ξαν κανείνας ’κ’ εβγών’. Η κουτσ̌ή λέει τον βασιλέαν:
-Πάτερα, εγώ εποίκα ’τον έναν ταμπουγάν απέσ’ σα μὲσα τ’.
Ξαν εξέβεν ο τελάλτς και είπεν και τη ταμπουγάς, ξαν κανείνας ’κι φαίνεται.

Ατότες επρόσταξεν ο βασιλέας να έρχουνταν όλα̤ τα παλληκάρα̤ κι ελέπ’ α̤τα η θαγατέρα τ’, και ήμποιος έν’ κι εγνωρίζ’ α̤τον, να ευτάει ατον γαμπρόν. Όλ’ έρθαν κι επέρασαν· κανείς ’κ’ έτον· κανείναν ’κ’ εγνώρτσεν. Μικρόν κόσμος έτον, βέβαια, έμαθεν α’ κι η γραία κι επήεν είπεν:
-Σ’ εμά πα έχω είναν μισα̤φίρ’, είπεν.
-Δεβάτε φερέστ’ α̤τον, επρόσταξεν αμὰν ο βασιλέας.
Έγκαν κι εκείνον, άμον το είδεν ατον τη βασιλέα η θαγατέρα εγνώρτσεν ατον και είπεν α’ τον πατέραν ατ’ς. Ατώρα, άρτουκ, βασιλέα διαταγήν, θέλ’ ’κι θέλ’ ’α παίρ’ α̤την ο παιδάς. Αν ’κι παίρ’ α̤την ’κι ’ίνεται. Εστάθεν κι εγέντον ο γάμον σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας. Ας αφήνομε ατείντς πα ατουκά.

Οι άλλ’ απάν’ ενέμ’ναν, ενέμ’ναν, ενέμ’ναν, ο παιδάς πουδέν ’κι φαίνεται. Εσκάλωσαν τα παλληκάρα̤ ταβίζ’νε, «γιοκ εγώ ’α παίρω την Πέλτζ̌αλην, γιοκ ο άλλος ’α παίρ’ α̤την», κι ατέ καν’νάν ’κι θέλ’. Άντζ̌αν εβγάλ’ το δαχτυλίδ’ και λέει:
-Ήντσαν σύρ’ το τόχ’ν ατ’ κι επορεί και περάζ’ α̤’ ασ’ αβούτο το δαχτυλίδ’, εκείνον ’α παίρω. 
Εσύρ’ναν, εσύρ’ναν και κανείς ’κ’ επόρ’νεν να επέραζεν α’. Κι αέτσ’ πα ενεμείνεν τον άντραν ατ’ς.

Εκείνος αποφκά μερέαν ο νους ατ’ έτον σην γυναίκαν ατ’. Εθέλ’νεν να έρχουντουν απάν’, άμα πώς να εβγών’; Μανάχον έναν τρανόν πουλίν έτον εκεί αφκά σον κόσμον, «σ̌ορσ̌ότα» έλεγαν α’, και είχ̌εν σ’ έναν τρανόν δέντρον απάν’ την φωλέαν αθε. Ατό πάντα εποίν’νεν ωβά, εποίν’νεν πουλόπα και εβγών’ναν τ’ οφίδα̤ σο δέντρον ’κειάν κι επέγ̆’ναν έτρωγαν ατα. Είπεν ο παιδάς την κουτσ̌ήν:
-Ατώρα πώς ’α ’φτάμε; Εγώ σ’ απάν’ τον κόσμον έχω κύρ’, έχω μάναν, έχω γυναίκαν.
Είπεν ατον κι εκείνε:
-Όπου πας ’α πάγω.
Είπεν α’ και τον κύρ’ν ατ’ς. Καλός άνθρωπος εκείνος πα, είπεν ατον:
-Γιάβρουμ, εγλύτωσες την ψ̌ην ατ’ς κι εγλύτωσες ας σ’ ατό το κακόν όλον την πολιτείαν, όπου πας έπαρ’ ’την και δέβα. Ήντα̤ν θέλτς ποίσον. Ατώρα, είπεν ο βασιλέας, είναι δύο πρόγατα. Τ’ έναν έν’ άσπρον και τ’ άλλον έν’ μαύρον. Σο μαύρον απάν’ άμον το καλκεύ’ς ’α παίρ’ -τ- σε και πάει άλλο αφκά. Εσύ κάλκεψον σ’ άσπρον το πρόγατον και ’α παίρ’ -τ- σε και πάει κι άλλο απάν’. ’Α πας σο δέντρον, σην φωλέαν τη σ̌ορτσ̌ότας. Εκεί έρχουνταν τ’ οφίδα̤ και τρών’ τα πουλόπα τ’ς. Αν σκοτώντς τ’ οφίδα̤ και γλυτώντς τα πουλόπα τ’ς, ήμπα̤ν θέλετε ’α παίρ’ -τ- σας και πάει.

Επήεν αμὰν ο παιδάς εκάλκεψεν τ’ άσπρον το πρόγατον κι εξέβεν απάν’ σο δέντρον. Τα πουλόπα πα - η μάνα τουν εκεί ’κ’ έτον - άντζ̌α «τσ̌ίβ, τσ̌ίβ, τσ̌ίβ» εξέβαν έτον ας σ’ ωβόπα τουν. Αλλομίαν ας το τερεί, ντό τερείς; Ας ση δεντρί’ την ρίζαν ’κειάν εβγών’νε τ’ οφίδα̤ κι έρχουνταν ’α τρώνε τα πουλόπα. Ατός αμὰν εξέγκεν το σπαθίν ατ’ και γράτς-γράτς έκοψεν τα κιφάλα̤ τουν, εποίκεν ατα τιλίμα̤-τιλίμα̤, εφέκεν ατα σην ρίζαν τη δεντρί’ κι ατός εκάτσεν σην φωλέαν καικά, παίζ’ κι εϊλενεύκεται με τα πουλόπα. Πολλά ’κ’ επήεν τερεί από μακρά έναν μαύρον σύννεφον, «κρα-κρα» κρούει τα φτερά κι έρ’ται. Έτον η σ̌ορσ̌ότα. Με το χόβ’ τ’ έρ’ται, ήντσαν έν’ σα πουλία τ’ς καικά ’α καρτελίζ’ α̤τον. Άμον τ’ εσούμωσεν και είδεν τα πουλόπα λαταρίζ’νε απέσ’ σην φωλέαν, έρθεν εγόνεψεν γάλα̤-γάλα̤ κι ετέρεσεν ση δεντρί’ την ρίζαν οφιδί’ κομμάτα̤ γομάτον και το σπαθίν τη παιδά γαιματωμένον.
-Εσύ εγλύτωσες τα πουλόπα μ’, είπεν ατον, ατώρα ψαλάφα απ’ εμέν ήντα̤ν θέλτς.
-Θέλω, είπεν ο παιδάς, εμέν και την υναίκα μ’ να εβγάλτς μας απάν’ τη γης.
-Εγώ εγέρασα, είπεν η σ̌ορσ̌ότα, άμα ξαν επορώ και ανηβάζω σας σ’ απάν’ τον κόσμον. Μανάχον τέρεν κι έπαρ’ εφτά χρονών πα̤λόν κρασίν, εφτά οκάδες μουσκαρί’ κρέας και εφτά ψωμία. Σην στράταν, είστα̤ θα πάμε, άμον το ευτάγω «κρά» ’α βάλτς σο στόμα μ’ κρασίν, και άμον το ευτάγω «κρέ» ’α βάλτς κρέας και ψωμίν.
-Καλά, είπεν κι ο παιδάς και αμὰν έτρεξεν χαρεμένος και είπεν α’ τον βασιλέαν. 
Εκείνος πα - να έν’ καλά - εδέκεν ατον την θαγατέραν ατ’, εγόμωσεν ατ’ς πεντόλιρα, λίρας και φιλιρία κι εδέκεν ατ’ς στράταν. Κι επεκεί εφόρτωσεν έναν κερβάν’ φιλιρία, χαλία, όλα̤ τα προίκας τη θαγατερός ατ’ και «γράγκα, γρούγκα, γράγκα, γρούγκα» σα σεράντα ημέρας και σα σεράντα νύχτας ’α επέγ̆’ναν σ’ απάν’ τον κόσμον.

Ας σ’ άλλ’ την μερέαν ο παιδάς επήρεν τη βασιλέα την θαγατέραν και όλα̤ τα κουμάγιας κι εκάλκεψαν την σ̌ορσ̌όταν για να εβγαίν’νε σ’ απάν’ τον κόσμον. Εσ’κώθαν κι ανηβαίν’νε, ανηβαίν’νε, ανηβαίν’νε, σην στράταν ετελέθεν τη μουσκαρί’ το κρέας! Ατώρα ο παιδάς ντ’ ’α ευτάει; Η σ̌ορσ̌ότα ευτάει «κρέ, κρέ, κρέ» κι ατός κρέας ’κ’ έχ̌’ να δί’ ατην. Αλλομίαν άμον το ετέρεσεν η σ̌ορσ̌ότα δυσκολεύκεται ν’ ανηβαίν’, έκοψεν έναν κομμάτ’ κρέας ας σο μερίν ατ’ κι εδέκεν ατην. Επήγαν έναν καιρόν μετ’ ατο και η σ̌ορσ̌ότα ξαν εσκάλωσεν «κρέ, κρέ, κρέ». Ξαν έκοψεν έναν κομμάτ’ κρέας ας σο χ̌όρ’ν ατ’ κι εδέκεν ατην. Μετ’ ατό άρτουκ έφτασαν σ’ απάν’ τον κόσμον. Τόμου ’κ’ επάτεσεν ο παιδάς σην -ι- γην, είδεν ατον η σ̌ορσ̌ότα τ’ εκότσιζεν κι ερώτεσεν ατον:
-Γιατί κοτσί͜εις; Ντ’ έπαθες;
Είπεν κι εκείνος:
-Τιδέν ’κ’ έπαθα, καλά είμαι.
-Έλα και ατά σ’ εμέν κέσ’ μη πουλείς ατα, είπεν ατον η σ̌ορσ̌ότα.
-Εγώ εγνάεψα ’το τ’ εδέκες με σην στράταν ανθρωπί’ κρέας και ’κ’ έφαγα ’το, είπεν.
Εξέγκεν αμὰν ας σην γλώσσαν ατ’ς αφκά τα δύο κομμάτα̤, εκόλτσεν ατα ση παιδά το ποδάρ’ και το χ̌όρ’, έγλυψεν ατα ολίγον, εποίκεν ατα άμον το έταν πρώτα, κι επεκεί εβούτεσεν κι εδέβεν σ’ αφκά τον κόσμον.

Οι άλλ’ απάν’ επέρασαν χρόνα̤ και καιρούς ανάμεσα κι η Πέλτζ̌αλη καν’νάν ’κ’ επήρεν. Και το στοίχισμαν ατ’ς κανείνας ’κ’ επόρεσεν να εποίν’νεν α’. Επήεν ο παιδάς, εφέκεν τη βασιλέα την θαγατέραν σ’ έναν οσπίτ’ απέσ’ και είπεν ατην: -Εσύ ατώρα εστά αδακά και εγώ αλλομούνον κέσ’ έρχομαι.
Αμὰν εφόρεσεν κάτ’ πα̤λά λώματα κι επήεν ηύρεν ατ’ς. Τερεί σύρ’νε ο είνας κι ο άλλος με τα σαΐτας ατουν και κανείνονος τόχ’ ’κ’ εμπαίν’ απέσ’ σο δαχτυλίδ’. Είπεν κι ατός:
-Δώστε κι εμέν ας σύρω κι εγώ πα μίαν.
-Χάθ’ απατουκέσ’, μα̤λέα τ’ ένουσ’νε κι εσύ πα, είπαν ατον. 
Τεμέκ εκείν’ εξέρτς έταν καλοφορεμέν’ κι εκείνον ’κ’ επεγενεύταν ατον. Είπεν ατ’ς κι η Πέλτζ̌αλη:
-Δώστ’ α̤τον κι ας σύρ’ κι ατός μίαν· είπαμε: Ατό τύχην έν’.
Εδέκαν την σαΐταν σα χ̌έρα̤ τ’ και σο μίαν το τόχ’ επέρασεν α’ γαρσ̌ού-γαρσ̌ουγιά ας σο δαχτυλίδ’ απέσ’. Εκείνε ας ση σαΐτας το σύρσιμον, όσον και να έτον πα̤λοφορεμένος, εγνώρτσεν ατον, κι εντώκεν κι εγκαλά̤στεν ατον. 

Τη τιουλκιά̤ρ’ ο γιον πα εκαικά έτον, έτρεξεν κι εκείνος, αδελφός ατ’ πού για, εγκαλά̤στεν κι εφίλεσεν ατον. Ατότες εκάτσεν και είπεν ατ’ς όλα̤ τα πάθα̤ και τα παθέματα το είδεν και τ’ επέρασαν ας σο κιφάλ’ν ατ’.

Είπεν ατ’ς και για τη βασιλέα την θαγατέραν τηνάν έγκεν μετ’ εκείνον.
-Για τ’ εσέν έγκα ’την, είπεν τον αδελφόν ατ’ κι εγκαλά̤στεν κι εφίλεσεν ατον. Επήγαν ύστερα επήραν κι εκείνεν, έστειλαν και επήραν και την μάναν και τον κύρ’ν ατουν κι εποίκαν σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον.

Σα σεράντα ημέρας απάν’ έρθεν και το κερβάν τη βασιλέα ας σ’ αφκά τη γης.

Κι εκείν’ εκεί, κι εμείς αδά, κι εμείς κι άλλο καλλίον.
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
α’(ατό) αυτό, το
α̤’(α̤τό) αυτό, το
’αθα
αβούτοαυτό
αγνόναλλόκοτο/η, περίεργο/η, σπουδαίο/α, αξιοθαύμαστο/η ἀγνώς (άγνωστος)<ἀ- + γιγνώσκω
αγουρόποναγοράκι
αδάεδώ
αδακάεδώ κόντα
αδακέσ’εδώ γύρω, κάπου εδώ
αδαπέσ’εδώ μέσα
αδέλφα̤αδέλφια
αέτσ’έτσι
αθετου/της
ακείν’εκείνα
άλλεάλλη
αλλομίανάλλη μια φορά
αμὰναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
ανηβαίν’ανεβαίνει
ανθρωπί’ανθρώπου
ανοίγ̆’νεανοίγουν
άντζ̌αμόλις που, μετά βίας, τότε μόνο ancak
άντζ̌ανμόλις που, μετά βίας, τότε μόνο ancak
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
αποπίσ’από πίσω
απουρπουνούκατά το πρωί, πρωινιάτικα
αποφκάαπό κάτω
αρ’εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha ἄρα
Αράπ’ςμυθικό πλάσμα που προκαλούσε τρόμο
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σααπ’ τα ασό σα (από τα)
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ασ’από
ασκέρα̤σώματα στρατού asker/ʿasker
ατάαυτά
ατααυτά
ατέαυτή
ατείν’αυτοί
ατείντςαυτούς
ατέναυτήν
ατόςαυτός
ατότετότε
ατότεςτότε
ατούεκεί (σε τόπο ή σημείο που βρίσκεται σε κάποιο απόσταση)
ατουκάεδώ κοντά
ατουντους
ατ’ςαυτής, της
ατώρατώρα
αφήν’αφήνει
αφήνομεαφήνουμε
αφκάκάτω
αχούλ’μυαλό akıl/ʿaḳl
βαθέαβαθιά
βάλτςβάζεις, τοποθετείς
βράδονβράδυ
γαίμαναίμα
γάρη(κλητ.) Ε! γυναίκα karı
γαρήδεςγυναίκες karı
γαρήν(αιτ.) γυναίκα karı
γαρσ̌ούαπέναντι karşı
γένα̤γένια
γιάβρουμαγαπημένη μου, γιαβρί μου yavrum
γιάμ’μήπως, ή μη ya/yā + μη
γιοκόχι yok
γιοσμάδεςκομψοί, λεβέντες νέοι yosma
γλυτώντςγλυτώσεις
γομάτονγεμάτο/η
γούλανλαιμό gula
γραίαγριά
γραίαςγριάς
δέβα(προστ.) πήγαινε
δεβάτεπηγαίνετε
’δέντίποτα
δί’δίνει
δίγομεδίνουμε
δοςδώσε
δουλείαδουλειά, εργασία
δουλείανδουλειά
δύ’δύο
δύοςδύο
εβγαίν’νεβγαίνουν
εβγάλ’βγάλει
εβγάλτςβγάζεις
εβγών’βγαίνει
εβγών’νεβγαίνουν
εβραδά̤στενβραδιάστηκε
εβράδυνενβράδιασε
εγάπανεναγαπούσε
εγέντανέγιναν
εγέντονέγινε
εγέρασαγέρασα
έγκαέφερα
έγκανέφεραν
έγκενέφερε
εγνωρίζ’γνωρίζει
εγνώρτσενγνώρισε
εγόμωσενγέμισε μτφ. διέδωσε φήμες
εγόνεψενεγκαταστάθηκε, φώλιασε, προσγειώθηκε konmak
εγούζεψεννευρίασε, άναψε, φούντωσε kızmak
εδέβενπήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε διαβαίνω
εδέκανέδωσαν
εδέκενέδωσε
εδέκεςέδωσες
εθέλ’νενήθελε
εθήκ’νενέθετε, έβαζε, τοποθετούσε
έικιτιέκφραση αναπόλησης που υποδηλώνει νοσταλγία για κάτι παρελθοντικό ή εκδήλωση συμπόνοιας για κάποιον hey gidi
είνανέναν, μία
είναςένας/μία
εκάγακάηκα
εκαικάεκεί κοντά ακριβώς, εκεί κάτω
εκαλάτσ̌εψανμίλησαν, συνομίλησαν, συζήτησαν keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας)
εκάλκεψανκαβάλησαν
εκάλκεψενκαβάλησε
εκάτσενκάθισε
εκείν’εκείνοι/α
εκείνεεκείνη
εκείνενεκείνη
εκεινέςεκείνης
εκέσ’εκεί
εκλώστενγύρισε, επέστρεψε
εκούιξανφώναξαν, λάλησαν, κάλεσαν κπ ονομαστικά
έκ’σανάκουσαν
έκ’σενάκουσε
έκχ̌’σανεξέχυσαν, έχυσαν, εξέβαλαν εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
έκχ̌’σενεξέχυσε, έχυσε, εξέβαλε εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
ελέπ’βλέπει/βλέπω
ελέπ’νεβλέπουνε
ελέπ’ςβλέπεις
εμάδικά μου
έμ’νενδιανυκτέρευσε
εμουνμας
εμπαίν’μπαίνει
εμπροστάμπροστά, πρωτύτερα
έν’είναι
ενεμείνενπερίμενε
ενέμ’νανπερίμεναν
ενεστέναξεναναστέναξε
ένοιξενάνοιξε
ενούνιζενσκεφτόταν
ένουσ’νεέγινες, κατήντησες
εντάμανμαζί
εντώκενχτύπησε
εξέβανβγήκαν
εξέβενβγήκε, ανέβηκε
εξέγκανέβγαλαν
εξέγκενέβγαλε
έξερεςήξερες
εξέρτςξέρεις, γνωρίζεις
επαίρ’νενέπαιρνε
έπαρ’(προστ.) πάρε
επάρ’τεπάρτε
επάτεσενπάτησε
επέγ̆’νανπήγαιναν
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
επέμ’ναναπόμειναν
επέμ’νεναπόμεινε
επέταξενπέταξε
επήενπήγε
επίασενπιάστηκε
εποίκαέκανα, έφτιαξα ποιέω-ῶ
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επόνεσενπόνεσε
επορείμπορεί
επόρεσενμπόρεσε
επόρ’νενμπορούσε
επορούνμπορούν
επορούνεμπορούν
επορώμπορώ
επούλ’νενπουλούσε
επρόφτασενπρόφτασε
εράευεςέψαχνες, αναζητούσες, γύρευες aramak
έρθαήρθα
έρθανήρθαν
έρθανεήρθαν
έρθενήρθε
έρπαξενάρπαξε
ερρούξενέπεσε
ερρώστεσεναρρώστησε
έρ’ταιέρχεται
έρχουντανέρχονται
έρχουντουνερχόταν
ερωτάρωτάει
ερώτεσενρώτησε
εσέβανμπήκαν
εσέβενμπήκε
εσέγκανμπήκαν
εσέγκενέβαλε, εισήγαγε
εσκάλωσανξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά
εσκάλωσενξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά
εσκοτώθανσκοτώθηκαν
εσ’κώθανσηκώθηκαν
εσ’κώθενσηκώθηκε
έσ’κωσενσήκωσε
έσ’νεήσουν
εσούμωσενσίμωσε, πλησίασε, κόντεψε
εστά(προστ.) στάσου
εστάθενστάθηκε, σταμάτησε
έσυρανέσυραν, τράβηξαν, έριξαν
έσυρενέσυρε, τράβηξε, έριξε
εσύρ’νανέσερναν, τραβούσαν, έριχναν
έτανήταν
έτανεήταν
ετελέθεν(αμτβ.) τελείωσε, εξαντλήθηκε, μτφ. πέθανε
ετέρεσενκοίταξε
έτονήταν
έτονεήταν
ετράνυνανμεγάλωσαν, αναθρεύτηκαν τρανόω-ῶ
ετράνυνενμεγάλωσε, ανατράφηκε τρανόω-ῶ
ετσ̌άιξενφώναξε
ευτάγ’κάνω/ει, φτιάχνω/ει εὐθειάζω
ευτάγωκάνω, φτιάχνω εὐθειάζω
ευτάεικάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
ευτάμεκάνουμε, φτιάχνουμε εὐθειάζω
ευτάν’κάνουν, φτιάχνουν εὐθειάζω
εφέκαναφήσαν
εφέκενάφησε
εφίλεσενφίλησε
εφόρεσενφόρεσε ρούχα
έχ̌’έχει
εχάσενέχασε, έδιωξε, πέταξε
έχομεέχουμε
ζαμάνα̤χρόνια
ζαντύν’τρελαίνει σάννας
ήμπα̤νοπουδήποτε ἦν πη ἂν
ήμποιοςόποιος
ήντα̤νοτιδήποτε, ό,τι
ήντσανοποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον
θαγατέρακόρη, θυγατέρα
θαγατέρανθυγατέρα, κόρη
θανάτ’θανάτου
’θετου/της
θέλ’νεθέλουν
θέλτςθέλεις
’ίνεταιγίνεται
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
κάθανκάθε
κάθουντανκάθονται
καικάπρος τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά
καλάτσ̌εμανσυνομιλία, συζήτηση keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας)
καλλίον(επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα
κανείνανκανένα
κανείναςκανένας
καν’νάνκανέναν
’κειάνεκεί πάνω
κείταικείτεται, ξαπλώνει
κέσ’προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιφάλ’κεφάλι
κιφάλ’νκεφάλι
κομμάτα̤κομμάτια
κουνίνκούνια
κουτσ̌ήκόρη
κουτσ̌ήνκόρη
κόφτ’κόβει
κρεβάτα̤κρεβάτια κράβατος<γράβιον
κρούειχτυπάει κρούω
κύρ’πατέρα
κύρ’νκύρη, πατέρα
κύρ’ςκύρης, πατέρας
’κχ̌ύστε(προστ.) εκχύστε, χύστε, εκβάλετε εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
λαλίανλαλιά, φωνή
λαταρίζ’νεσαλεύουν, κινούνται ελαφρώς
λίραςλίρες
λώματαρούχα λῶμα/λωμάτιον
μαθάν’μαθαίνει
μακρά(επιρρ.) μακριά, (επιθ.) μακρινά, απομακρυσμένα
μα̤λέααυτός που πάσχει από σύφιλη ή ψώρα, ψωριάρης, μτφρ. φτωχός, καημένος
μανάχον(έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά
μαναχόςμοναχός, μόνος
μέρ’(μέρου, επιρρ.) πού, προς ορισμένο μέρος, όποιος
μερέανμεριά
μέσ’μέση
μὲσα(τα) η μέση
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μίανμια φορά
μωρί’μωρού/μωρών
νομάτ’άνθρωποι, άτομα ὀνόματοι
νοματοίάνθρωποι, άτομα ὀνόματοι
νύφενύφη
νύφεννύφη
νύχτας(ον.πληθ.,τα) νύχτες
ξάικαθόλου
ξανπάλι, ξανά
ογραεύ’ςπερνάς, υποφέρεις uğramak
οκάδεςοθωμανική μονάδα μέτρησης μάζας
όλ’όλοι/α
ολίγονλίγο
όλτςόλους
όντανόταν
οπίσ’πίσω
οπουρνάπρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο
ορμάν’δάσος orman
οσήμερονσήμερα
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
οσπιτί’σπιτιού hospitium<hospes
οτάνδωμάτιο oda
ουδεν ουκί<οὐχί
ούλ’όλοι
ουςως, μέχρι
οφίδ’φίδι
οφιδί’φιδιού
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδάνπαιδί αγόρι
παιδάςπαιδί, νέος άντρας
παιδίαπαιδιά
παίζ’παίζω/παίζει
παίρ’παίρνω/ει
παίρομεπαίρνουμε
παίρωπαίρνω
παλληκάρα̤παλληκάρια παλληκάριον<πάλληξ, πάλλαξ
πάσ̌απασά (βαθμός ή τίτλος τιμητικός ανώτατου πολιτικού ή στρατιωτικού επί Οθωμ. Αυτοκρατορίας), (καθομ.) άρχοντα, τιμητική προσφώνηση μεγαλύτερου αδελφού paşa
πεγάδ’βρύση
περάζ’περνάει
πίνομεπίνουμε
ποδάρ’πόδι
ποίος(ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος
ποίσον(προστ.) κάνε, φτιάξε ποιέω, ποιῶ
ποίστε(προστ.) κάντε, φτιάξτε ποιέω, ποιῶ
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
’πορεί(επορεί) μπορεί, είναι ικανός
’πορούν(επορούν) μπορούν
πόρτας(ονομ.πληθ.) πόρτες porta
ποτίζ’ποτίζω/ει, δίνω/ει σε κπ να πιει
πουδένπουθενά
πουλείςπουλάς
πουλόπαπουλάκια
πρέπ’ταιριάζει/ω
πρόγαταπρόβατα
ράχ̌ι͜ανράχη, πλάτη
’ρχουνταν(έρχουνταν) έρχονται
σεβτάναγάπη, έρωτα sevda/sevdā
σεράντασαράντα
σίτ’καθώς, ενώ σόταν<εις όταν
σίτα̤καθώς, ενώ σόταν<εις όταν
σκοτώντςσκοτώνεις
σο μίανμε τη μία (φορά), μονομιάς
σ̌ορσ̌όταμυθικό πελώριο πτηνό
σουμάκοντά
σουντούκ’σεντούκι, μπαούλο sandık/ṣandūḳ ,ʂundūq
σύρ’σύρω/ει, τραβάω/ει, ρίχνω/ει
σύρ’νεσέρνουν, τραβούν, ρίχνουν
σύρον(προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε
σύρσιμονσύρσιμο, τράβηγμα, ρίξιμο, μτφ. απαγωγή
σύρ’τε(προστ.) σύρετε, τραβήξτε, ρίξτε
σύρωσέρνω, τραβώ, ρίχνω
ταβίζ’νεμαλώνουν, φιλονικούν, επιπλήττουν dava/daʿvā
ταούλα̤νταούλια davul/ṭabl
τεμέκώστε, δηλαδή demek
τερείκοιτάει
τερείςκοιτάς
τερείτεκοιτάτε
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τερούμεκοιτάμε
τερούνεκοιτούν
τηνάναυτόν/ην που
τιδέντίποτα
’τοαυτό, το (προσωπική αντωνυμία)
τόμουευθύς ως, μόλις, άμα
’τοναυτόν
τουντους
τρανύν’μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει τρανόω-ῶ
τρυπίντρύπα
τσ̌αζούμάγισσα, δόλια γυναίκα, ανακατώστρα cazû (οθωμ.περιόδου)<cadı/cādū
τσ̌αναβάρ’θηρίο, τέρας, μτφ. παλληκάρι canavar/cānāver
υστέρ’στερνό, τελευταίο
φέρεν(προστ.) φέρε
φιλιρίαφλουριά
φογούστουνφοβάστε
φορεμέν’ντυμένοι
’φτάμεκάνουμε, φτιάχνουμε εὐθειάζω
φωλέανφωλιά
χ̌έρα̤χέρια
χ̌ερόπαχεράκια
χάθ’(προστ.) χάσου
χάν’χάνει, παύει να έχει, διώχνει
χαράνταςχαρές, γάμοι
χαρεμένοςχαρούμενος
χερίφ’ςάνθρωπος, άντρας herif/ḥarīf
χορόντας(ονομ. τα) χοροί, (αιτ.) χορούς
χρόνα̤χρόνια
χτίζομεχτίζουμε
ψαλάφα(προστ.) ζήτησε, αιτήσου
ψ̌ηψυχή
ψ̌ηνψυχή
ωβάαβγά
ωμίαώμοι
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
α’(ατό) αυτό, το
α̤’(α̤τό) αυτό, το
’αθα
αβούτοαυτό
αγνόναλλόκοτο/η, περίεργο/η, σπουδαίο/α, αξιοθαύμαστο/η ἀγνώς (άγνωστος)<ἀ- + γιγνώσκω
αγουρόποναγοράκι
αδάεδώ
αδακάεδώ κόντα
αδακέσ’εδώ γύρω, κάπου εδώ
αδαπέσ’εδώ μέσα
αδέλφα̤αδέλφια
αέτσ’έτσι
αθετου/της
ακείν’εκείνα
άλλεάλλη
αλλομίανάλλη μια φορά
αμὰναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
ανηβαίν’ανεβαίνει
ανθρωπί’ανθρώπου
ανοίγ̆’νεανοίγουν
άντζ̌αμόλις που, μετά βίας, τότε μόνο ancak
άντζ̌ανμόλις που, μετά βίας, τότε μόνο ancak
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
αποπίσ’από πίσω
απουρπουνούκατά το πρωί, πρωινιάτικα
αποφκάαπό κάτω
αρ’εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha ἄρα
Αράπ’ςμυθικό πλάσμα που προκαλούσε τρόμο
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σααπ’ τα ασό σα (από τα)
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
ας σοαπ’ το ασό σο (από το)
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ασ’από
ασκέρα̤σώματα στρατού asker/ʿasker
ατάαυτά
ατααυτά
ατέαυτή
ατείν’αυτοί
ατείντςαυτούς
ατέναυτήν
ατόςαυτός
ατότετότε
ατότεςτότε
ατούεκεί (σε τόπο ή σημείο που βρίσκεται σε κάποιο απόσταση)
ατουκάεδώ κοντά
ατουντους
ατ’ςαυτής, της
ατώρατώρα
αφήν’αφήνει
αφήνομεαφήνουμε
αφκάκάτω
αχούλ’μυαλό akıl/ʿaḳl
βαθέαβαθιά
βάλτςβάζεις, τοποθετείς
βράδονβράδυ
γαίμαναίμα
γάρη(κλητ.) Ε! γυναίκα karı
γαρήδεςγυναίκες karı
γαρήν(αιτ.) γυναίκα karı
γαρσ̌ούαπέναντι karşı
γένα̤γένια
γιάβρουμαγαπημένη μου, γιαβρί μου yavrum
γιάμ’μήπως, ή μη ya/yā + μη
γιοκόχι yok
γιοσμάδεςκομψοί, λεβέντες νέοι yosma
γλυτώντςγλυτώσεις
γομάτονγεμάτο/η
γούλανλαιμό gula
γραίαγριά
γραίαςγριάς
δέβα(προστ.) πήγαινε
δεβάτεπηγαίνετε
’δέντίποτα
δί’δίνει
δίγομεδίνουμε
δοςδώσε
δουλείαδουλειά, εργασία
δουλείανδουλειά
δύ’δύο
δύοςδύο
εβγαίν’νεβγαίνουν
εβγάλ’βγάλει
εβγάλτςβγάζεις
εβγών’βγαίνει
εβγών’νεβγαίνουν
εβραδά̤στενβραδιάστηκε
εβράδυνενβράδιασε
εγάπανεναγαπούσε
εγέντανέγιναν
εγέντονέγινε
εγέρασαγέρασα
έγκαέφερα
έγκανέφεραν
έγκενέφερε
εγνωρίζ’γνωρίζει
εγνώρτσενγνώρισε
εγόμωσενγέμισε μτφ. διέδωσε φήμες
εγόνεψενεγκαταστάθηκε, φώλιασε, προσγειώθηκε konmak
εγούζεψεννευρίασε, άναψε, φούντωσε kızmak
εδέβενπήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε διαβαίνω
εδέκανέδωσαν
εδέκενέδωσε
εδέκεςέδωσες
εθέλ’νενήθελε
εθήκ’νενέθετε, έβαζε, τοποθετούσε
έικιτιέκφραση αναπόλησης που υποδηλώνει νοσταλγία για κάτι παρελθοντικό ή εκδήλωση συμπόνοιας για κάποιον hey gidi
είνανέναν, μία
είναςένας/μία
εκάγακάηκα
εκαικάεκεί κοντά ακριβώς, εκεί κάτω
εκαλάτσ̌εψανμίλησαν, συνομίλησαν, συζήτησαν keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας)
εκάλκεψανκαβάλησαν
εκάλκεψενκαβάλησε
εκάτσενκάθισε
εκείν’εκείνοι/α
εκείνεεκείνη
εκείνενεκείνη
εκεινέςεκείνης
εκέσ’εκεί
εκλώστενγύρισε, επέστρεψε
εκούιξανφώναξαν, λάλησαν, κάλεσαν κπ ονομαστικά
έκ’σανάκουσαν
έκ’σενάκουσε
έκχ̌’σανεξέχυσαν, έχυσαν, εξέβαλαν εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
έκχ̌’σενεξέχυσε, έχυσε, εξέβαλε εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
ελέπ’βλέπει/βλέπω
ελέπ’νεβλέπουνε
ελέπ’ςβλέπεις
εμάδικά μου
έμ’νενδιανυκτέρευσε
εμουνμας
εμπαίν’μπαίνει
εμπροστάμπροστά, πρωτύτερα
έν’είναι
ενεμείνενπερίμενε
ενέμ’νανπερίμεναν
ενεστέναξεναναστέναξε
ένοιξενάνοιξε
ενούνιζενσκεφτόταν
ένουσ’νεέγινες, κατήντησες
εντάμανμαζί
εντώκενχτύπησε
εξέβανβγήκαν
εξέβενβγήκε, ανέβηκε
εξέγκανέβγαλαν
εξέγκενέβγαλε
έξερεςήξερες
εξέρτςξέρεις, γνωρίζεις
επαίρ’νενέπαιρνε
έπαρ’(προστ.) πάρε
επάρ’τεπάρτε
επάτεσενπάτησε
επέγ̆’νανπήγαιναν
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
επέμ’ναναπόμειναν
επέμ’νεναπόμεινε
επέταξενπέταξε
επήενπήγε
επίασενπιάστηκε
εποίκαέκανα, έφτιαξα ποιέω-ῶ
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επόνεσενπόνεσε
επορείμπορεί
επόρεσενμπόρεσε
επόρ’νενμπορούσε
επορούνμπορούν
επορούνεμπορούν
επορώμπορώ
επούλ’νενπουλούσε
επρόφτασενπρόφτασε
εράευεςέψαχνες, αναζητούσες, γύρευες aramak
έρθαήρθα
έρθανήρθαν
έρθανεήρθαν
έρθενήρθε
έρπαξενάρπαξε
ερρούξενέπεσε
ερρώστεσεναρρώστησε
έρ’ταιέρχεται
έρχουντανέρχονται
έρχουντουνερχόταν
ερωτάρωτάει
ερώτεσενρώτησε
εσέβανμπήκαν
εσέβενμπήκε
εσέγκανμπήκαν
εσέγκενέβαλε, εισήγαγε
εσκάλωσανξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά
εσκάλωσενξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά
εσκοτώθανσκοτώθηκαν
εσ’κώθανσηκώθηκαν
εσ’κώθενσηκώθηκε
έσ’κωσενσήκωσε
έσ’νεήσουν
εσούμωσενσίμωσε, πλησίασε, κόντεψε
εστά(προστ.) στάσου
εστάθενστάθηκε, σταμάτησε
έσυρανέσυραν, τράβηξαν, έριξαν
έσυρενέσυρε, τράβηξε, έριξε
εσύρ’νανέσερναν, τραβούσαν, έριχναν
έτανήταν
έτανεήταν
ετελέθεν(αμτβ.) τελείωσε, εξαντλήθηκε, μτφ. πέθανε
ετέρεσενκοίταξε
έτονήταν
έτονεήταν
ετράνυνανμεγάλωσαν, αναθρεύτηκαν τρανόω-ῶ
ετράνυνενμεγάλωσε, ανατράφηκε τρανόω-ῶ
ετσ̌άιξενφώναξε
ευτάγ’κάνω/ει, φτιάχνω/ει εὐθειάζω
ευτάγωκάνω, φτιάχνω εὐθειάζω
ευτάεικάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
ευτάμεκάνουμε, φτιάχνουμε εὐθειάζω
ευτάν’κάνουν, φτιάχνουν εὐθειάζω
εφέκαναφήσαν
εφέκενάφησε
εφίλεσενφίλησε
εφόρεσενφόρεσε ρούχα
έχ̌’έχει
εχάσενέχασε, έδιωξε, πέταξε
έχομεέχουμε
ζαμάνα̤χρόνια
ζαντύν’τρελαίνει σάννας
ήμπα̤νοπουδήποτε ἦν πη ἂν
ήμποιοςόποιος
ήντα̤νοτιδήποτε, ό,τι
ήντσανοποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον
θαγατέρακόρη, θυγατέρα
θαγατέρανθυγατέρα, κόρη
θανάτ’θανάτου
’θετου/της
θέλ’νεθέλουν
θέλτςθέλεις
’ίνεταιγίνεται
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
κάθανκάθε
κάθουντανκάθονται
καικάπρος τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά
καλάτσ̌εμανσυνομιλία, συζήτηση keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας)
καλλίον(επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα
κανείνανκανένα
κανείναςκανένας
καν’νάνκανέναν
’κειάνεκεί πάνω
κείταικείτεται, ξαπλώνει
κέσ’προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιφάλ’κεφάλι
κιφάλ’νκεφάλι
κομμάτα̤κομμάτια
κουνίνκούνια
κουτσ̌ήκόρη
κουτσ̌ήνκόρη
κόφτ’κόβει
κρεβάτα̤κρεβάτια κράβατος<γράβιον
κρούειχτυπάει κρούω
κύρ’πατέρα
κύρ’νκύρη, πατέρα
κύρ’ςκύρης, πατέρας
’κχ̌ύστε(προστ.) εκχύστε, χύστε, εκβάλετε εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω
λαλίανλαλιά, φωνή
λαταρίζ’νεσαλεύουν, κινούνται ελαφρώς
λίραςλίρες
λώματαρούχα λῶμα/λωμάτιον
μαθάν’μαθαίνει
μακρά(επιρρ.) μακριά, (επιθ.) μακρινά, απομακρυσμένα
μα̤λέααυτός που πάσχει από σύφιλη ή ψώρα, ψωριάρης, μτφρ. φτωχός, καημένος
μανάχον(έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά
μαναχόςμοναχός, μόνος
μέρ’(μέρου, επιρρ.) πού, προς ορισμένο μέρος, όποιος
μερέανμεριά
μέσ’μέση
μὲσα(τα) η μέση
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μίανμια φορά
μωρί’μωρού/μωρών
νομάτ’άνθρωποι, άτομα ὀνόματοι
νοματοίάνθρωποι, άτομα ὀνόματοι
νύφενύφη
νύφεννύφη
νύχτας(ον.πληθ.,τα) νύχτες
ξάικαθόλου
ξανπάλι, ξανά
ογραεύ’ςπερνάς, υποφέρεις uğramak
οκάδεςοθωμανική μονάδα μέτρησης μάζας
όλ’όλοι/α
ολίγονλίγο
όλτςόλους
όντανόταν
οπίσ’πίσω
οπουρνάπρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο
ορμάν’δάσος orman
οσήμερονσήμερα
οσπίτ’σπίτι hospitium<hospes
οσπιτί’σπιτιού hospitium<hospes
οτάνδωμάτιο oda
ουδεν ουκί<οὐχί
ούλ’όλοι
ουςως, μέχρι
οφίδ’φίδι
οφιδί’φιδιού
παπάλι, επίσης, ακόμα
παιδάνπαιδί αγόρι
παιδάςπαιδί, νέος άντρας
παιδίαπαιδιά
παίζ’παίζω/παίζει
παίρ’παίρνω/ει
παίρομεπαίρνουμε
παίρωπαίρνω
παλληκάρα̤παλληκάρια παλληκάριον<πάλληξ, πάλλαξ
πάσ̌απασά (βαθμός ή τίτλος τιμητικός ανώτατου πολιτικού ή στρατιωτικού επί Οθωμ. Αυτοκρατορίας), (καθομ.) άρχοντα, τιμητική προσφώνηση μεγαλύτερου αδελφού paşa
πεγάδ’βρύση
περάζ’περνάει
πίνομεπίνουμε
ποδάρ’πόδι
ποίος(ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος
ποίσον(προστ.) κάνε, φτιάξε ποιέω, ποιῶ
ποίστε(προστ.) κάντε, φτιάξτε ποιέω, ποιῶ
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
’πορεί(επορεί) μπορεί, είναι ικανός
’πορούν(επορούν) μπορούν
πόρτας(ονομ.πληθ.) πόρτες porta
ποτίζ’ποτίζω/ει, δίνω/ει σε κπ να πιει
πουδένπουθενά
πουλείςπουλάς
πουλόπαπουλάκια
πρέπ’ταιριάζει/ω
πρόγαταπρόβατα
ράχ̌ι͜ανράχη, πλάτη
’ρχουνταν(έρχουνταν) έρχονται
σεβτάναγάπη, έρωτα sevda/sevdā
σεράντασαράντα
σίτ’καθώς, ενώ σόταν<εις όταν
σίτα̤καθώς, ενώ σόταν<εις όταν
σκοτώντςσκοτώνεις
σο μίανμε τη μία (φορά), μονομιάς
σ̌ορσ̌όταμυθικό πελώριο πτηνό
σουμάκοντά
σουντούκ’σεντούκι, μπαούλο sandık/ṣandūḳ ,ʂundūq
σύρ’σύρω/ει, τραβάω/ει, ρίχνω/ει
σύρ’νεσέρνουν, τραβούν, ρίχνουν
σύρον(προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε
σύρσιμονσύρσιμο, τράβηγμα, ρίξιμο, μτφ. απαγωγή
σύρ’τε(προστ.) σύρετε, τραβήξτε, ρίξτε
σύρωσέρνω, τραβώ, ρίχνω
ταβίζ’νεμαλώνουν, φιλονικούν, επιπλήττουν dava/daʿvā
ταούλα̤νταούλια davul/ṭabl
τεμέκώστε, δηλαδή demek
τερείκοιτάει
τερείςκοιτάς
τερείτεκοιτάτε
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τερούμεκοιτάμε
τερούνεκοιτούν
τηνάναυτόν/ην που
τιδέντίποτα
’τοαυτό, το (προσωπική αντωνυμία)
τόμουευθύς ως, μόλις, άμα
’τοναυτόν
τουντους
τρανύν’μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει τρανόω-ῶ
τρυπίντρύπα
τσ̌αζούμάγισσα, δόλια γυναίκα, ανακατώστρα cazû (οθωμ.περιόδου)<cadı/cādū
τσ̌αναβάρ’θηρίο, τέρας, μτφ. παλληκάρι canavar/cānāver
υστέρ’στερνό, τελευταίο
φέρεν(προστ.) φέρε
φιλιρίαφλουριά
φογούστουνφοβάστε
φορεμέν’ντυμένοι
’φτάμεκάνουμε, φτιάχνουμε εὐθειάζω
φωλέανφωλιά
χ̌έρα̤χέρια
χ̌ερόπαχεράκια
χάθ’(προστ.) χάσου
χάν’χάνει, παύει να έχει, διώχνει
χαράνταςχαρές, γάμοι
χαρεμένοςχαρούμενος
χερίφ’ςάνθρωπος, άντρας herif/ḥarīf
χορόντας(ονομ. τα) χοροί, (αιτ.) χορούς
χρόνα̤χρόνια
χτίζομεχτίζουμε
ψαλάφα(προστ.) ζήτησε, αιτήσου
ψ̌ηψυχή
ψ̌ηνψυχή
ωβάαβγά
ωμίαώμοι
Σημειώσεις
¹ Για να προκαλέσει περισσότερο την προσοχή και προπαντός σε σημεία του παραμυθιού που ενδιαφέρανε, ο παραμυθάς σταματούσε απότομα τη διήγηση με διάφορες προφάσεις: «ασταθέστε ολίγον ας τυλίζομε/ας χτίζομε έναν τσιγάριν». Κι έβγαζε την ταμπακέρα του σιγά σιγά, ενώ οι ακροατές ήταν κρεμασμένοι από τα χείλη του. Άλλοτε πάλι, έλεγε: «Τ’ άλλο πα λέγομ’ α’ οπουρνά το βράδον» κι έτσι προκαλούσε τις ικεσίες των μικρών για τη συνέχιση.
Κάποτε το έφερνε η διήγηση να μιλάει για πρόβατα και κανόνιζε ώστε να είναι ανάγκη να περάσουν από γεφύρι. Σταματούσε, λοιπόν, πάλι και άμα τον παρακαλούσαν να συνεχίσει, απαντούσε βγάζοντας και την ταμπακέρα (ή ζητώντας την ταμπακέρα αλλουνού για να κάνει τσιγάρο): «Ασταθέστε ολίγον, ας περάν’νε τα πρόγατα ας σο γεφύρ’».
Έκανε διακοπές ακόμα κι όταν μιλούσε κανείς, όταν δεν πρόσεχε, όταν νύσταζε κανείς και για παρόμοιες αφορμές. Με όλους αυτούς τους τρόπους, αύξανε το βαθμό του ενδιαφέροντος των ακροατών.

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr