Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ και σ’ άργυρα τα χρόνα̤ έτον είνας βασιλέας. Η βασίλισσα εποίκεν έναν αγουρόπον χ̌ιλο̤πλούμιστον. Ας σ’ ενάμ’σ’ μήναν και ύστερα ο βασιλέας είπεν: -Φερέστε με το μωρόν ας ελέπ’ α’. Είστα̤ εγάπανεν α’, το μωρόν επίασεν με τα χ̌ερόπα ’θε κι έσυρεν τα γένα̤ τ’. Ο βασιλέας έρθεν κι επέμ’νεν. -Αβούτο το μωρόν ακόμαν ρεφούλ’ έν’, είπεν, κι απ’ ατώρα σύρ’ τα γένα̤ μ’. Οπουρνά ας το τρανύν’ θα έρ’ται σκοτών’ με, πρέπ’ να χάν’ α’, είπεν. Σα δύο ’κ’ επούλ’νεν α’, έχτισεν τ’ άλλ’ την ημέραν έναν σουντούκ’, έβαλεν απέσ’ φιλιρία, εσέγκεν και το μωρόν κι επήεν μαναχός ατ’ εφέκαν α’ σ’ έναν ορμάν’ απέσ’. Ας αφήνομε τον βασιλέαν, είνας εσνάφ’ς άνθρωπος εποίκεν έναν μωρόν και ’κ’ είχ̌εν κουνίν να εθήκ’νεν α’ και είπεν την γαρήν ατ’: -Ας πάγω σ’ ορμάν’, φέρω ξύλα, κι ευτάμε έναν κουνίν και θήκομ’ α’, είπεν ατην. Ο βασιλέας εθήκεν κα’ το μωρόν με το σουντούκ’ κι εδέβεν πλαν και αμὰν αποπίσ’ επήεν ο χερίφ’ς να κόφτ’ ξύλα. Έκ’σεν τη μωρί’ την λαλίαν κι επήεν σουμά ’θε. Ας τ’ ένοιξεν και τερεί, ντό τερεί; Έναν μωρόν βασιλοπούλ’, κείται απέσ’ σα λίρας και σα φιλιρία. Επήρεν α’ κι αμὰν εκλώστεν οπίσ’. Επήεν σ’ οσπί’ν ατ’ και είπεν την γυναίκαν ατ’: -Γάρη, είχαμε έναν μωρόν, θα έχομε δύο. Η γυναίκα τ’ είδεν το μωρόν με τα λίρας και τα φιλιρία κι εχάσεν τ’ αχούλ’. Μετ’ εκεινές το μωρόν εντάμαν ετράνυνεν κι εκείνο. Πάντα τα δύο εντάμαν έπαιζανε. Τη βασιλέαν ο γιον, όλον εποίν’νεν ασκέρα̤ και τυφέγκια κι έπαιζεν μετ’ εκείνα. Άλλος πα, πάντα το σ̌κεπάρ’ σα χ̌έρα̤ τ’, έχτιζεν με τα ξύλα σαΐτας με το τόχ’, επειδής κι ο κύρ’ς ατ’ έτονε τιουλκιά̤ρτς. Ετράνυναν κι εγένταν παλληκάρα̤, γιοσμάδες, απακαικά ετέρνανε σε. Έναν ημέραν σίτ’ έπαιζαν οι δύος εντάμαν, εδέβεν απ’ εκέσ’ είνας τσ̌αζού κι απάν’ σ’ ωμία τ’ς εψέσκουντουν το φαγίν. Είδαν ατην τα παιδία και αγνόν έρθεν ατ’ς. Απάν’ σ’ ωμία φαγίν ψέσ̌κεται; Έσυρεν την βασιλέα ο γιον το τόχ’ν ατ’ κι ερρούξεν κι ετσάκωσεν το κιουβέτσ̌’. Εγούζεψεν η τσ̌αζού και είπεν: -Ήντσαν έσ’νε, ση Πέλτζ̌αλης την σεβτάν να ογραεύ’ς. Η Πέλτζ̌αλη έτον τη σεράντα τεβίων η αδελφή. Σ’ εκεινές την σεβτάν π’ ο̤γράευεν ’κ’ επόρ’νεν να επαίρ’νεν ατην. Ούλ’ επεθάν’ναν. Πόσα παλληκάρα̤ εσκοτώθαν για τ’ ατέν! Έλα-έλα ερρώστεσεν τη βασιλέα ο γιον κι ερρούξεν σα κρεβάτα̤. Να ευτάν’ ατον καλά ’κ’ επορούνε! Είπεν ο άλλον ο παιδάς - πολλά εγάπανεν ατον κι έτσ̌ιζεν ατον η ψ̌η ατ’: -Ποίστε με έναν ζευγάρ’ χαλκοματένα τσ̌αρούχ̌ια και έναν σιδερένον δαβρίν και εγώ ’α πάγω ους μέρ’ καικά ηυρήκω το γιατρικόν ατ’. Εσ’κώθεν, επήεν, επήεν, επήεν, εβραδά̤στεν σ’ έναν τόπον. Είδεν από μακρά ολίγον θολόν φως κι επήεν τερεί σ’ έναν οσπίτ’ απέσ’ κάθουνταν δύος γυναίκ’. Ο εις ετύλιζεν άσπρον κουβάρ’ κι η άλλε μαύρον. Την νύχταν και την ημέραν η δουλεία τουν ατό έτον. -Θεία, είπεν, μονάζετέ με απόψ’; -Γιατί ’κι μονάζομε σε, είπαν ατον, άμον εσέν παλληκάρ’; Επήραν ατον απέσ’, και ’νεγκασμένος-’νεγκασμένος έπεσεν να κοιμάται, άμα να κοιμάται πα ’κ’ επορεί ας σον φόβον ατ’, γιάμ’ κάτ’ ευτάν’ ατον. Σίτα̤ έτον ξαπλωμένος και ακόμαν ’κ’ επήρεν ατον ο ύπνον, έρθαν άλλ’ πέντε γαρήδες απέσ’. Μά̤ρισα̤μ, όλ’ έτανε τσ̌αζούδες κι εσκάλωσαν το καλάτσ̌εμαν. Λέει ο εις: -Εκείνος π’ εντώκεν το κιουβέτσ̌’ κι έκχ̌’σεν το φαγίν κι εκαταρέθα ’τον, κείται ση θανάτ’ τα πόρτας. Το γιατρικόν ατ’ πα ’δέν ’κ’ έν’. Άμα πώς να ’πορούν κι ευτάν’ ατο; Ποίος θα ευτάει ατο; Τη Πέλτζ̌αλης τ’ αδέλφα̤ ’α τρώνε κι εκείνον πα! Πολλά δυνατόν κάβλ’ εσέγκαν για την αδελφήν ατουν, ας λέγω σας -ε! -Ναι, είπεν κι η άλλε η τσ̌αζού, άμα αέτσ’-αέτσ’, ’α ’πομέν’ η αδελφή ατουν σην κοσ̌άν, επειδής και ατείν’ το θέλ’νε το πράμαν, κανείς ’κι θα επορεί να ευτάει α’: Με το κοτσοδάχτυλον ατ’ επορεί κανείς να εβγάλ’ ας σο γοβίν σεράντα οκαδών παρχάτσ̌’, γομάτον νερόν, και να ποτίζ’ και να χορτάζ’ σεράντα τέβα̤ σο μίαν; Κανείς πα ’κι ’α ’πορεί... Ο παιδάς έκ’σεν ατα όλα̤ ας σο κρεβάτ’ ’κειάν και ας σην χαράν ατ’ επέταξεν. Εσ’κώθεν απουρπουνού σ̌ίρσ̌ιμα, επεχαιρέτ’σεν τοιν τσ̌αζούδες κι εδέβεν πλαν. Πάσ̌α πάει ο παιδάς· επήεν, επήεν, επήεν, είδεν από μακρά έναν τρανόν παλάτ’ απέσ’ σ’ ορμάν’. Επήεν τερεί σεράντα ταπαχών οσπίτ’. Είστα̤ ετριγύλιζεν α’· είδεν ατον η κουτσ̌ή τ’ οσπιτί’. Ατός ας το είδεν ατην εθάμαξεν ας σην εμορφισίαν ατ’ς, άμα για τον εαυτόν ατ’ ξάι ’κ’ ελογαρίαζεν ατην, επειδής και ενούνιζεν τον άλλον. -Αδακέσ’ ινσάνογλους ’κι πατεί είπεν ατον, κι εσύ ντ’ εράευες; -Έρθα, είπεν ατην, για να παίρω σε. -Ου, ου, ου, είπεν, άμον εσέν παλληκάρα̤ πόσ’ νοματοί έρθανε να επαίρνανε με, είπεν, και το στοίχισμαν το λένε τ’ αδέλφα̤ μ’ ’κ’ επορούν να ευτάν’ α’ και όλτς έφαγανε, είπεν. -Εγώ, είπεν κι εκείνος, θα ευτάγ’ α’ και ’α παίρω σε, είπεν. Επόνεσεν ατον η Πέλτζ̌αλη και: -Έλα κρύφτω σε, είπεν ατον, ’α ’ρχουνταν ατώρα τ’ αδέλφα̤ μ’, είπεν, ελέπ’νε σε και τρώνε σε, είπεν. Εβράδυνεν ο Θεός την ημέραν, έρθανε και τα τέβα̤ σ’ οσπίτ’. Τόμου κι εσέβαν απέσ’: -Αδαπέσ’ ινσάνογλους μυρίζ’, είπανε. Είπεν κι η αδελφή ατουν: -Αέτσ’ κι αέτσ’ δουλείαν έν’. Εκούιξαν σουμά τουν τον παιδάν, και ας τ’ εκαλάτσ̌εψαν ολίγον σο ζήτημαν απάν’ κι υστέρ’ εξέγκαν ατον σ’ οσπίτ’ απάν’ και είπαν ατον: -Ατώρα σύρον το παρχάτσ̌’ και φέρεν νερόν απάν’ και πίνομε και χορτάζομε όλ’ κι επεκεί ’α δίγομε σε την αδελφήν εμουν. Η κουτσ̌ή φλιμμέντσα και λυπεμέντσα, πως ’α τρώνε κι ατόν πα τ’ αδέλφα̤ τ’ς, στέκ’ εκαικά και τερεί. Αλλομίαν ο παιδάς έσυρεν το παρχάτσ̌’ σο πεγάδ’, εγόμωσεν α’ ους απάν’ τζ̌ούτζ̌ουλον και με το κοτσοδάχτυλον ατ’ έσ’κωσεν κι έφερεν α’ απάν’ κι επότσεν όλα̤ τα τέβα̤. Ατότες η κουτσ̌ή ας σην χαράν ατ’ς εντώκεν κι εγκαλά̤στεν ατον. Εκλώστεν ατότε κι είπεν ο παιδάς: -Το στοίχισμαν για τ’ εμέν ’κ’ εποίκα ’το· έχω είναν αδελφόν, εγέντον πόσον καιρός κείται ας σην σεβτάν ατ’, σ’ εκείνον ’α παίρω σε νύφεν, είπεν. Ατώρα ’α δίτε με δύο-τρία ημέρας διορίαν και ’α πάω παίρω τον αδελφό μ’ κι έρχομαι. Σα τρία ημέρας απάν’ έρθαν οι δύ’ πα, κι εποίκαν σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον. Τα τέβα̤ εδέκαν ατ’ς όλον τ’ οσπίτ’ με τα σεράντα τα πατώματα. Μανάχον έναν οτάν έτονε κλειδωμένον και είπαν ατ’ς: -Ωρά̤σον κι ωρά̤σον ανοίτε και τερείτε ντο έν’ απέσ’! Τα τέβα̤ το πρωί εβγών’ναν ας σ’ οσπίτ’ κι εκλώσκουνταν το βράδον· όλον την ημέραν έταν γαΐπ. Οσήμερον-αύριον, οσήμερον-αύρι’, επέρασεν αρκετός καιρός· ο νους ατουν επέμ’νεν σην οτάν και έναν ημέραν τα παιδία κι η νύφε: -Για ας ανοίγομε και τερούμε, είπαν, ατού απέσ’ πα ντό έν’. Όνταν ανοίγ̆’νε και τερούνε: είνας αράπ’ς απέσ’ σα πίσσας φοσιγμένος ους την γούλαν. Άμον τ’ είδαν ατ’ς ο αράπ’ς, επαρακάλεσεν ατ’ς και είπεν ατ’ς: -Επάρ’τε ακείν’ τ’ εξύδ’ και ’κχ̌ύστε απάν’ ι-μ’ ολίγον ας χαλερύνω ελίτσ̌ικον αδαπέσ’ σα πίσσας. Εκέιν’ πα άμον επόνεσαν ατον, έκχ̌’σαν τ’ εξύδ’ σην γούλαν ατ’. Αμὰν εκείνος εχαλέρυνεν κι εξέβεν ας σα πίσσας απέσ’ έρπαξεν την κουτσ̌ήν κι έφυγεν. Εκείνος απ’ εμπροστά, εκείν’ αποπίσ’, εκείνος απ’ εμπροστά, εκείν’ αποπίσ’, παλληκάρα̤ έταν τα παιδία, έτρεξαν, έφτασαν ατον, έσυραν το γαντσ̌άρ’ κι έκοψαν το κιφάλ’ν ατ’. Το κιφάλ’ ετουρλάγγεψεν-ετουρλάγγεψεν, επήεν εσέβεν σ’ έναν τρυπίν. Είνας γραία τσ̌αζού έτον εκαικά και είπεν: -Ατώρα να έξερανε και να επέγ̆’ναν αποπίσ’ ας σο κιφάλ’... Έκ’σαν α’ ατείν’, επήγαν σο τρυπίν καικά και είπεν τη τιουλκιάρ’ ο γιον: - Δεσέστε με και κατηβάστε με! Είστα̤ εκατήβαινεν: -Ου, ου, ου, εκάγα, εκάγα, ετσ̌άιξεν, συρέστε με απάν’! Έσυραν ατον απάν’ κι αλλομίαν είπεν και τη βασιλέα ο γιον: -Δεσέστε εμέν κι αν λέγω σας σύρ’τε με απάν’, εσείς τουν μη σύρετε με, είπεν, και δώστε με σ̌κοινίν κι άλλο κα’ ας πάγω, είπεν. Εφέκαν ατον, επήεν, επήεν, επήεν, ηύρεν έναν άλλον κόσμον αφκά. Εκείν’ επέμ’ναν απάν’. Η γυναίκα τ’ κλαίει, κλαίει, κλαίει, κανείς να παρ’γορά ’την ’κ’ επορεί. Ας αφήνομε ατείντς απάν’ κι εκείνον αφκά τη γης και χτίζομε κι εμείς έναν τσιγάριν: δος με την ταπακέρα σ’, Σόφοκλη...¹ -Μέρ’ καικά εστάθαμε έτονε; -Επήεν αφκά τη γης (λένε οι άλλοι). -Α, ναι! επήεν εφέντη μ’ εκεί, τερεί όλον ο κόσμος μαύρα φορεμέν’ και λυπεμέν’. Ερωτά τον είναν, ερωτά τον άλλον, κανείνας τίποτα ’κι λέει ατον. Ας τ’ εβράδυνεν, επήεν έμ’νεν σ’ είνονος γραίας. Ερώτεσεν ατην: -Γιατί αδά σον κόσμον είναι όλ’ λυπεμέν’ και σα μαύρα φορεμέν’; Ενεστέναξεν βαθέα-βαθέα η γραία και είπεν ατον: -Αχ, γιάβρουμ, να έξερες το έχομε το κακόν! Αδά σον κόσμον έν’ έναν πεγάδ’, φυλάτ’ α̤το έναν τσ̌αναβάρ’ οφίδ’ με τα τρία κιφάλα̤, ο δράκον, και κάθαν μήναν δίγομε απ’ έναν κορίτσ’ και τρώει και αφήν’ μας και παίρομε νερόν. Αύρι’ πα έν’, είπεν, τη βασιλέα τη θαγατερός η σειρά, είπεν. -Ξάι μη φογούστουν, είπεν κι ο παιδάς, εγώ, είπεν, ’α πάγω σκοτών’ ατο και ’α γλυτών’ ατην και ’α γλυτώνω και τον κόσμον ας σ’ ατό το τσ̌αναβάρ’, είπεν. -Έικιτι, παλληκάρ’, είπεν ατον κι η γραία, άμον εσέν παλληκάρα̤ πόσοι και πόσοι νομάτ’ είπαν ατο, είπεν, άμα όλτς έφαγεν ο ρδάκον. -Εσύ καν’νάν τίποτα μη λες, είπεν ο παιδάς, εγώ ’α σκοτών’ ατον κι εσύ θα ελέπ’ς α’. Αέτσ’ πα τ’ άλλ’ την ημέραν εξέβεν το πρωί ας σ’ οσπίτ’ ο παιδάς και επήεν τογρούγια σο πεγάδ’. Ενάμ’νεν, ενάμ’νεν εκαικά και άμον τ’ εξέβεν ο δράκον να τρώει τη βασιλέα την θαγατέραν, έσυρεν αμὰν το σπαθίν ατ’, έκοψεν τ’ έναν το κιφάλ’ν ατ’, εξέβεν τ’ άλλο· έκοψεν κι ατό, εξέβεν τ’ άλλο· έκοψεν κι ατο πα, εποίκεν ατο τιλίμα̤-τιλίμα̤, κι εσ’κώθεν αμὰν έφυγεν σ’ οσπίτ’ τη γραίας. Τη βασιλέα η θαγατέρα επρόφτασεν κι εσέγκεν το χ̌όρ’ν ατ’ς ση δράκονος το γαίμαν κι εντώκεν τον παιδάν έναν ταμπουγάν σην ράχ̌ι͜αν ατ’. Αρ’ εγλύτωσεν τη βασιλέα η θαγατέρα! Ο κόσμος χαράντας, ταούλα̤, ζουρνάδες, χορόντας...Προπάντων ο βασιλέας, ’α ζαντύν’ ας σην χαράν ατ’, πως εγλύτωσεν η θαγατέρα τ’ κι ο κόσμος όλον ας σο τρανόν το κακόν. Θέλ’ να μαθάν’ ποίος έν’ π’ εσκότωσεν τον δράκον και ’κ’ επορούν να ηυρήκ’ν’ ατον. Όποιος έτον ’α δί’ ατον την θαγατέραν ατ’. Άμα κανείνας απέσ’ τη μέσ’ ’κ’ εβγών’. Εξέγκεν τελάλ’, ξαν κανείνας ’κ’ εβγών’. Η κουτσ̌ή λέει τον βασιλέαν: -Πάτερα, εγώ εποίκα ’τον έναν ταμπουγάν απέσ’ σα μὲσα τ’. Ξαν εξέβεν ο τελάλτς και είπεν και τη ταμπουγάς, ξαν κανείνας ’κι φαίνεται. Ατότες επρόσταξεν ο βασιλέας να έρχουνταν όλα̤ τα παλληκάρα̤ κι ελέπ’ α̤τα η θαγατέρα τ’, και ήμποιος έν’ κι εγνωρίζ’ α̤τον, να ευτάει ατον γαμπρόν. Όλ’ έρθαν κι επέρασαν· κανείς ’κ’ έτον· κανείναν ’κ’ εγνώρτσεν. Μικρόν κόσμος έτον, βέβαια, έμαθεν α’ κι η γραία κι επήεν είπεν: -Σ’ εμά πα έχω είναν μισα̤φίρ’, είπεν. -Δεβάτε φερέστ’ α̤τον, επρόσταξεν αμὰν ο βασιλέας. Έγκαν κι εκείνον, άμον το είδεν ατον τη βασιλέα η θαγατέρα εγνώρτσεν ατον και είπεν α’ τον πατέραν ατ’ς. Ατώρα, άρτουκ, βασιλέα διαταγήν, θέλ’ ’κι θέλ’ ’α παίρ’ α̤την ο παιδάς. Αν ’κι παίρ’ α̤την ’κι ’ίνεται. Εστάθεν κι εγέντον ο γάμον σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας. Ας αφήνομε ατείντς πα ατουκά. Οι άλλ’ απάν’ ενέμ’ναν, ενέμ’ναν, ενέμ’ναν, ο παιδάς πουδέν ’κι φαίνεται. Εσκάλωσαν τα παλληκάρα̤ ταβίζ’νε, «γιοκ εγώ ’α παίρω την Πέλτζ̌αλην, γιοκ ο άλλος ’α παίρ’ α̤την», κι ατέ καν’νάν ’κι θέλ’. Άντζ̌αν εβγάλ’ το δαχτυλίδ’ και λέει: -Ήντσαν σύρ’ το τόχ’ν ατ’ κι επορεί και περάζ’ α̤’ ασ’ αβούτο το δαχτυλίδ’, εκείνον ’α παίρω. Εσύρ’ναν, εσύρ’ναν και κανείς ’κ’ επόρ’νεν να επέραζεν α’. Κι αέτσ’ πα ενεμείνεν τον άντραν ατ’ς. Εκείνος αποφκά μερέαν ο νους ατ’ έτον σην γυναίκαν ατ’. Εθέλ’νεν να έρχουντουν απάν’, άμα πώς να εβγών’; Μανάχον έναν τρανόν πουλίν έτον εκεί αφκά σον κόσμον, «σ̌ορσ̌ότα» έλεγαν α’, και είχ̌εν σ’ έναν τρανόν δέντρον απάν’ την φωλέαν αθε. Ατό πάντα εποίν’νεν ωβά, εποίν’νεν πουλόπα και εβγών’ναν τ’ οφίδα̤ σο δέντρον ’κειάν κι επέγ̆’ναν έτρωγαν ατα. Είπεν ο παιδάς την κουτσ̌ήν: -Ατώρα πώς ’α ’φτάμε; Εγώ σ’ απάν’ τον κόσμον έχω κύρ’, έχω μάναν, έχω γυναίκαν. Είπεν ατον κι εκείνε: -Όπου πας ’α πάγω. Είπεν α’ και τον κύρ’ν ατ’ς. Καλός άνθρωπος εκείνος πα, είπεν ατον: -Γιάβρουμ, εγλύτωσες την ψ̌ην ατ’ς κι εγλύτωσες ας σ’ ατό το κακόν όλον την πολιτείαν, όπου πας έπαρ’ ’την και δέβα. Ήντα̤ν θέλτς ποίσον. Ατώρα, είπεν ο βασιλέας, είναι δύο πρόγατα. Τ’ έναν έν’ άσπρον και τ’ άλλον έν’ μαύρον. Σο μαύρον απάν’ άμον το καλκεύ’ς ’α παίρ’ -τ- σε και πάει άλλο αφκά. Εσύ κάλκεψον σ’ άσπρον το πρόγατον και ’α παίρ’ -τ- σε και πάει κι άλλο απάν’. ’Α πας σο δέντρον, σην φωλέαν τη σ̌ορτσ̌ότας. Εκεί έρχουνταν τ’ οφίδα̤ και τρών’ τα πουλόπα τ’ς. Αν σκοτώντς τ’ οφίδα̤ και γλυτώντς τα πουλόπα τ’ς, ήμπα̤ν θέλετε ’α παίρ’ -τ- σας και πάει. Επήεν αμὰν ο παιδάς εκάλκεψεν τ’ άσπρον το πρόγατον κι εξέβεν απάν’ σο δέντρον. Τα πουλόπα πα - η μάνα τουν εκεί ’κ’ έτον - άντζ̌α «τσ̌ίβ, τσ̌ίβ, τσ̌ίβ» εξέβαν έτον ας σ’ ωβόπα τουν. Αλλομίαν ας το τερεί, ντό τερείς; Ας ση δεντρί’ την ρίζαν ’κειάν εβγών’νε τ’ οφίδα̤ κι έρχουνταν ’α τρώνε τα πουλόπα. Ατός αμὰν εξέγκεν το σπαθίν ατ’ και γράτς-γράτς έκοψεν τα κιφάλα̤ τουν, εποίκεν ατα τιλίμα̤-τιλίμα̤, εφέκεν ατα σην ρίζαν τη δεντρί’ κι ατός εκάτσεν σην φωλέαν καικά, παίζ’ κι εϊλενεύκεται με τα πουλόπα. Πολλά ’κ’ επήεν τερεί από μακρά έναν μαύρον σύννεφον, «κρα-κρα» κρούει τα φτερά κι έρ’ται. Έτον η σ̌ορσ̌ότα. Με το χόβ’ τ’ έρ’ται, ήντσαν έν’ σα πουλία τ’ς καικά ’α καρτελίζ’ α̤τον. Άμον τ’ εσούμωσεν και είδεν τα πουλόπα λαταρίζ’νε απέσ’ σην φωλέαν, έρθεν εγόνεψεν γάλα̤-γάλα̤ κι ετέρεσεν ση δεντρί’ την ρίζαν οφιδί’ κομμάτα̤ γομάτον και το σπαθίν τη παιδά γαιματωμένον. -Εσύ εγλύτωσες τα πουλόπα μ’, είπεν ατον, ατώρα ψαλάφα απ’ εμέν ήντα̤ν θέλτς. -Θέλω, είπεν ο παιδάς, εμέν και την υναίκα μ’ να εβγάλτς μας απάν’ τη γης. -Εγώ εγέρασα, είπεν η σ̌ορσ̌ότα, άμα ξαν επορώ και ανηβάζω σας σ’ απάν’ τον κόσμον. Μανάχον τέρεν κι έπαρ’ εφτά χρονών πα̤λόν κρασίν, εφτά οκάδες μουσκαρί’ κρέας και εφτά ψωμία. Σην στράταν, είστα̤ θα πάμε, άμον το ευτάγω «κρά» ’α βάλτς σο στόμα μ’ κρασίν, και άμον το ευτάγω «κρέ» ’α βάλτς κρέας και ψωμίν. -Καλά, είπεν κι ο παιδάς και αμὰν έτρεξεν χαρεμένος και είπεν α’ τον βασιλέαν. Εκείνος πα - να έν’ καλά - εδέκεν ατον την θαγατέραν ατ’, εγόμωσεν ατ’ς πεντόλιρα, λίρας και φιλιρία κι εδέκεν ατ’ς στράταν. Κι επεκεί εφόρτωσεν έναν κερβάν’ φιλιρία, χαλία, όλα̤ τα προίκας τη θαγατερός ατ’ και «γράγκα, γρούγκα, γράγκα, γρούγκα» σα σεράντα ημέρας και σα σεράντα νύχτας ’α επέγ̆’ναν σ’ απάν’ τον κόσμον. Ας σ’ άλλ’ την μερέαν ο παιδάς επήρεν τη βασιλέα την θαγατέραν και όλα̤ τα κουμάγιας κι εκάλκεψαν την σ̌ορσ̌όταν για να εβγαίν’νε σ’ απάν’ τον κόσμον. Εσ’κώθαν κι ανηβαίν’νε, ανηβαίν’νε, ανηβαίν’νε, σην στράταν ετελέθεν τη μουσκαρί’ το κρέας! Ατώρα ο παιδάς ντ’ ’α ευτάει; Η σ̌ορσ̌ότα ευτάει «κρέ, κρέ, κρέ» κι ατός κρέας ’κ’ έχ̌’ να δί’ ατην. Αλλομίαν άμον το ετέρεσεν η σ̌ορσ̌ότα δυσκολεύκεται ν’ ανηβαίν’, έκοψεν έναν κομμάτ’ κρέας ας σο μερίν ατ’ κι εδέκεν ατην. Επήγαν έναν καιρόν μετ’ ατο και η σ̌ορσ̌ότα ξαν εσκάλωσεν «κρέ, κρέ, κρέ». Ξαν έκοψεν έναν κομμάτ’ κρέας ας σο χ̌όρ’ν ατ’ κι εδέκεν ατην. Μετ’ ατό άρτουκ έφτασαν σ’ απάν’ τον κόσμον. Τόμου ’κ’ επάτεσεν ο παιδάς σην -ι- γην, είδεν ατον η σ̌ορσ̌ότα τ’ εκότσιζεν κι ερώτεσεν ατον: -Γιατί κοτσί͜εις; Ντ’ έπαθες; Είπεν κι εκείνος: -Τιδέν ’κ’ έπαθα, καλά είμαι. -Έλα και ατά σ’ εμέν κέσ’ μη πουλείς ατα, είπεν ατον η σ̌ορσ̌ότα. -Εγώ εγνάεψα ’το τ’ εδέκες με σην στράταν ανθρωπί’ κρέας και ’κ’ έφαγα ’το, είπεν. Εξέγκεν αμὰν ας σην γλώσσαν ατ’ς αφκά τα δύο κομμάτα̤, εκόλτσεν ατα ση παιδά το ποδάρ’ και το χ̌όρ’, έγλυψεν ατα ολίγον, εποίκεν ατα άμον το έταν πρώτα, κι επεκεί εβούτεσεν κι εδέβεν σ’ αφκά τον κόσμον. Οι άλλ’ απάν’ επέρασαν χρόνα̤ και καιρούς ανάμεσα κι η Πέλτζ̌αλη καν’νάν ’κ’ επήρεν. Και το στοίχισμαν ατ’ς κανείνας ’κ’ επόρεσεν να εποίν’νεν α’. Επήεν ο παιδάς, εφέκεν τη βασιλέα την θαγατέραν σ’ έναν οσπίτ’ απέσ’ και είπεν ατην: -Εσύ ατώρα εστά αδακά και εγώ αλλομούνον κέσ’ έρχομαι. Αμὰν εφόρεσεν κάτ’ πα̤λά λώματα κι επήεν ηύρεν ατ’ς. Τερεί σύρ’νε ο είνας κι ο άλλος με τα σαΐτας ατουν και κανείνονος τόχ’ ’κ’ εμπαίν’ απέσ’ σο δαχτυλίδ’. Είπεν κι ατός: -Δώστε κι εμέν ας σύρω κι εγώ πα μίαν. -Χάθ’ απατουκέσ’, μα̤λέα τ’ ένουσ’νε κι εσύ πα, είπαν ατον. Τεμέκ εκείν’ εξέρτς έταν καλοφορεμέν’ κι εκείνον ’κ’ επεγενεύταν ατον. Είπεν ατ’ς κι η Πέλτζ̌αλη: -Δώστ’ α̤τον κι ας σύρ’ κι ατός μίαν· είπαμε: Ατό τύχην έν’. Εδέκαν την σαΐταν σα χ̌έρα̤ τ’ και σο μίαν το τόχ’ επέρασεν α’ γαρσ̌ού-γαρσ̌ουγιά ας σο δαχτυλίδ’ απέσ’. Εκείνε ας ση σαΐτας το σύρσιμον, όσον και να έτον πα̤λοφορεμένος, εγνώρτσεν ατον, κι εντώκεν κι εγκαλά̤στεν ατον. Τη τιουλκιά̤ρ’ ο γιον πα εκαικά έτον, έτρεξεν κι εκείνος, αδελφός ατ’ πού για, εγκαλά̤στεν κι εφίλεσεν ατον. Ατότες εκάτσεν και είπεν ατ’ς όλα̤ τα πάθα̤ και τα παθέματα το είδεν και τ’ επέρασαν ας σο κιφάλ’ν ατ’. Είπεν ατ’ς και για τη βασιλέα την θαγατέραν τηνάν έγκεν μετ’ εκείνον. -Για τ’ εσέν έγκα ’την, είπεν τον αδελφόν ατ’ κι εγκαλά̤στεν κι εφίλεσεν ατον. Επήγαν ύστερα επήραν κι εκείνεν, έστειλαν και επήραν και την μάναν και τον κύρ’ν ατουν κι εποίκαν σεράντα ημέρας και σεράντα νύχτας γάμον. Σα σεράντα ημέρας απάν’ έρθεν και το κερβάν τη βασιλέα ας σ’ αφκά τη γης. Κι εκείν’ εκεί, κι εμείς αδά, κι εμείς κι άλλο καλλίον.
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| α̤’ | (α̤τό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αβούτο | αυτό | ||
| αγνόν | αλλόκοτο/η, περίεργο/η, σπουδαίο/α, αξιοθαύμαστο/η | ἀγνώς (άγνωστος)<ἀ- + γιγνώσκω | |
| αγουρόπον | αγοράκι | ||
| αδά | εδώ | ||
| αδακά | εδώ κόντα | ||
| αδακέσ’ | εδώ γύρω, κάπου εδώ | ||
| αδαπέσ’ | εδώ μέσα | ||
| αδέλφα̤ | αδέλφια | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αθε | του/της | ||
| ακείν’ | εκείνα | ||
| άλλε | άλλη | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| ανηβαίν’ | ανεβαίνει | ||
| ανθρωπί’ | ανθρώπου | ||
| ανοίγ̆’νε | ανοίγουν | ||
| άντζ̌α | μόλις που, μετά βίας, τότε μόνο | ancak | |
| άντζ̌αν | μόλις που, μετά βίας, τότε μόνο | ancak | |
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποπίσ’ | από πίσω | ||
| απουρπουνού | κατά το πρωί, πρωινιάτικα | ||
| αποφκά | από κάτω | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| Αράπ’ς | μυθικό πλάσμα που προκαλούσε τρόμο | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σα | απ’ τα | ασό σα (από τα) | |
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ασ’ | από | ||
| ασκέρα̤ | σώματα στρατού | asker/ʿasker | |
| ατά | αυτά | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατέ | αυτή | ||
| ατείν’ | αυτοί | ||
| ατείντς | αυτούς | ||
| ατέν | αυτήν | ||
| ατός | αυτός | ||
| ατότε | τότε | ||
| ατότες | τότε | ||
| ατού | εκεί (σε τόπο ή σημείο που βρίσκεται σε κάποιο απόσταση) | ||
| ατουκά | εδώ κοντά | ||
| ατουν | τους | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| αφήν’ | αφήνει | ||
| αφήνομε | αφήνουμε | ||
| αφκά | κάτω | ||
| αχούλ’ | μυαλό | akıl/ʿaḳl | |
| βαθέα | βαθιά | ||
| βάλτς | βάζεις, τοποθετείς | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| γαίμαν | αίμα | ||
| γάρη | (κλητ.) Ε! γυναίκα | karı | |
| γαρήδες | γυναίκες | karı | |
| γαρήν | (αιτ.) γυναίκα | karı | |
| γαρσ̌ού | απέναντι | karşı | |
| γένα̤ | γένια | ||
| γιάβρουμ | αγαπημένη μου, γιαβρί μου | yavrum | |
| γιάμ’ | μήπως, ή μη | ya/yā + μη | |
| γιοκ | όχι | yok | |
| γιοσμάδες | κομψοί, λεβέντες νέοι | yosma | |
| γλυτώντς | γλυτώσεις | ||
| γομάτον | γεμάτο/η | ||
| γούλαν | λαιμό | gula | |
| γραία | γριά | ||
| γραίας | γριάς | ||
| δέβα | (προστ.) πήγαινε | ||
| δεβάτε | πηγαίνετε | ||
| ’δέν | τίποτα | ||
| δί’ | δίνει | ||
| δίγομε | δίνουμε | ||
| δος | δώσε | ||
| δουλεία | δουλειά, εργασία | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| δύ’ | δύο | ||
| δύος | δύο | ||
| εβγαίν’νε | βγαίνουν | ||
| εβγάλ’ | βγάλει | ||
| εβγάλτς | βγάζεις | ||
| εβγών’ | βγαίνει | ||
| εβγών’νε | βγαίνουν | ||
| εβραδά̤στεν | βραδιάστηκε | ||
| εβράδυνεν | βράδιασε | ||
| εγάπανεν | αγαπούσε | ||
| εγένταν | έγιναν | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| εγέρασα | γέρασα | ||
| έγκα | έφερα | ||
| έγκαν | έφεραν | ||
| έγκεν | έφερε | ||
| εγνωρίζ’ | γνωρίζει | ||
| εγνώρτσεν | γνώρισε | ||
| εγόμωσεν | γέμισε μτφ. διέδωσε φήμες | ||
| εγόνεψεν | εγκαταστάθηκε, φώλιασε, προσγειώθηκε | konmak | |
| εγούζεψεν | νευρίασε, άναψε, φούντωσε | kızmak | |
| εδέβεν | πήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε | διαβαίνω | |
| εδέκαν | έδωσαν | ||
| εδέκεν | έδωσε | ||
| εδέκες | έδωσες | ||
| εθέλ’νεν | ήθελε | ||
| εθήκ’νεν | έθετε, έβαζε, τοποθετούσε | ||
| έικιτι | έκφραση αναπόλησης που υποδηλώνει νοσταλγία για κάτι παρελθοντικό ή εκδήλωση συμπόνοιας για κάποιον | hey gidi | |
| είναν | έναν, μία | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκάγα | κάηκα | ||
| εκαικά | εκεί κοντά ακριβώς, εκεί κάτω | ||
| εκαλάτσ̌εψαν | μίλησαν, συνομίλησαν, συζήτησαν | keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας) | |
| εκάλκεψαν | καβάλησαν | ||
| εκάλκεψεν | καβάλησε | ||
| εκάτσεν | κάθισε | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| εκείνε | εκείνη | ||
| εκείνεν | εκείνη | ||
| εκεινές | εκείνης | ||
| εκέσ’ | εκεί | ||
| εκλώστεν | γύρισε, επέστρεψε | ||
| εκούιξαν | φώναξαν, λάλησαν, κάλεσαν κπ ονομαστικά | ||
| έκ’σαν | άκουσαν | ||
| έκ’σεν | άκουσε | ||
| έκχ̌’σαν | εξέχυσαν, έχυσαν, εξέβαλαν | εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω | |
| έκχ̌’σεν | εξέχυσε, έχυσε, εξέβαλε | εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω | |
| ελέπ’ | βλέπει/βλέπω | ||
| ελέπ’νε | βλέπουνε | ||
| ελέπ’ς | βλέπεις | ||
| εμά | δικά μου | ||
| έμ’νεν | διανυκτέρευσε | ||
| εμουν | μας | ||
| εμπαίν’ | μπαίνει | ||
| εμπροστά | μπροστά, πρωτύτερα | ||
| έν’ | είναι | ||
| ενεμείνεν | περίμενε | ||
| ενέμ’ναν | περίμεναν | ||
| ενεστέναξεν | αναστέναξε | ||
| ένοιξεν | άνοιξε | ||
| ενούνιζεν | σκεφτόταν | ||
| ένουσ’νε | έγινες, κατήντησες | ||
| εντάμαν | μαζί | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| εξέβαν | βγήκαν | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| εξέγκαν | έβγαλαν | ||
| εξέγκεν | έβγαλε | ||
| έξερες | ήξερες | ||
| εξέρτς | ξέρεις, γνωρίζεις | ||
| επαίρ’νεν | έπαιρνε | ||
| έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
| επάρ’τε | πάρτε | ||
| επάτεσεν | πάτησε | ||
| επέγ̆’ναν | πήγαιναν | ||
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| επέμ’ναν | απόμειναν | ||
| επέμ’νεν | απόμεινε | ||
| επέταξεν | πέταξε | ||
| επήεν | πήγε | ||
| επίασεν | πιάστηκε | ||
| εποίκα | έκανα, έφτιαξα | ποιέω-ῶ | |
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επόνεσεν | πόνεσε | ||
| επορεί | μπορεί | ||
| επόρεσεν | μπόρεσε | ||
| επόρ’νεν | μπορούσε | ||
| επορούν | μπορούν | ||
| επορούνε | μπορούν | ||
| επορώ | μπορώ | ||
| επούλ’νεν | πουλούσε | ||
| επρόφτασεν | πρόφτασε | ||
| εράευες | έψαχνες, αναζητούσες, γύρευες | aramak | |
| έρθα | ήρθα | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθανε | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| έρπαξεν | άρπαξε | ||
| ερρούξεν | έπεσε | ||
| ερρώστεσεν | αρρώστησε | ||
| έρ’ται | έρχεται | ||
| έρχουνταν | έρχονται | ||
| έρχουντουν | ερχόταν | ||
| ερωτά | ρωτάει | ||
| ερώτεσεν | ρώτησε | ||
| εσέβαν | μπήκαν | ||
| εσέβεν | μπήκε | ||
| εσέγκαν | μπήκαν | ||
| εσέγκεν | έβαλε, εισήγαγε | ||
| εσκάλωσαν | ξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά | ||
| εσκάλωσεν | ξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά | ||
| εσκοτώθαν | σκοτώθηκαν | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έσ’κωσεν | σήκωσε | ||
| έσ’νε | ήσουν | ||
| εσούμωσεν | σίμωσε, πλησίασε, κόντεψε | ||
| εστά | (προστ.) στάσου | ||
| εστάθεν | στάθηκε, σταμάτησε | ||
| έσυραν | έσυραν, τράβηξαν, έριξαν | ||
| έσυρεν | έσυρε, τράβηξε, έριξε | ||
| εσύρ’ναν | έσερναν, τραβούσαν, έριχναν | ||
| έταν | ήταν | ||
| έτανε | ήταν | ||
| ετελέθεν | (αμτβ.) τελείωσε, εξαντλήθηκε, μτφ. πέθανε | ||
| ετέρεσεν | κοίταξε | ||
| έτον | ήταν | ||
| έτονε | ήταν | ||
| ετράνυναν | μεγάλωσαν, αναθρεύτηκαν | τρανόω-ῶ | |
| ετράνυνεν | μεγάλωσε, ανατράφηκε | τρανόω-ῶ | |
| ετσ̌άιξεν | φώναξε | ||
| ευτάγ’ | κάνω/ει, φτιάχνω/ει | εὐθειάζω | |
| ευτάγω | κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| ευτάει | κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| ευτάμε | κάνουμε, φτιάχνουμε | εὐθειάζω | |
| ευτάν’ | κάνουν, φτιάχνουν | εὐθειάζω | |
| εφέκαν | αφήσαν | ||
| εφέκεν | άφησε | ||
| εφίλεσεν | φίλησε | ||
| εφόρεσεν | φόρεσε ρούχα | ||
| έχ̌’ | έχει | ||
| εχάσεν | έχασε, έδιωξε, πέταξε | ||
| έχομε | έχουμε | ||
| ζαμάνα̤ | χρόνια | ||
| ζαντύν’ | τρελαίνει | σάννας | |
| ήμπα̤ν | οπουδήποτε | ἦν πη ἂν | |
| ήμποιος | όποιος | ||
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ήντσαν | οποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον | ||
| θαγατέρα | κόρη, θυγατέρα | ||
| θαγατέραν | θυγατέρα, κόρη | ||
| θανάτ’ | θανάτου | ||
| ’θε | του/της | ||
| θέλ’νε | θέλουν | ||
| θέλτς | θέλεις | ||
| ’ίνεται | γίνεται | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| κάθαν | κάθε | ||
| κάθουνταν | κάθονται | ||
| καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
| καλάτσ̌εμαν | συνομιλία, συζήτηση | keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας) | |
| καλλίον | (επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα | ||
| κανείναν | κανένα | ||
| κανείνας | κανένας | ||
| καν’νάν | κανέναν | ||
| ’κειάν | εκεί πάνω | ||
| κείται | κείτεται, ξαπλώνει | ||
| κέσ’ | προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο | κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κιφάλ’ | κεφάλι | ||
| κιφάλ’ν | κεφάλι | ||
| κομμάτα̤ | κομμάτια | ||
| κουνίν | κούνια | ||
| κουτσ̌ή | κόρη | ||
| κουτσ̌ήν | κόρη | ||
| κόφτ’ | κόβει | ||
| κρεβάτα̤ | κρεβάτια | κράβατος<γράβιον | |
| κρούει | χτυπάει | κρούω | |
| κύρ’ | πατέρα | ||
| κύρ’ν | κύρη, πατέρα | ||
| κύρ’ς | κύρης, πατέρας | ||
| ’κχ̌ύστε | (προστ.) εκχύστε, χύστε, εκβάλετε | εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω | |
| λαλίαν | λαλιά, φωνή | ||
| λαταρίζ’νε | σαλεύουν, κινούνται ελαφρώς | ||
| λίρας | λίρες | ||
| λώματα | ρούχα | λῶμα/λωμάτιον | |
| μαθάν’ | μαθαίνει | ||
| μακρά | (επιρρ.) μακριά, (επιθ.) μακρινά, απομακρυσμένα | ||
| μα̤λέα | αυτός που πάσχει από σύφιλη ή ψώρα, ψωριάρης, μτφρ. φτωχός, καημένος | ||
| μανάχον | (έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά | ||
| μαναχός | μοναχός, μόνος | ||
| μέρ’ | (μέρου, επιρρ.) πού, προς ορισμένο μέρος, όποιος | ||
| μερέαν | μεριά | ||
| μέσ’ | μέση | ||
| μὲσα | (τα) η μέση | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| μωρί’ | μωρού/μωρών | ||
| νομάτ’ | άνθρωποι, άτομα | ὀνόματοι | |
| νοματοί | άνθρωποι, άτομα | ὀνόματοι | |
| νύφε | νύφη | ||
| νύφεν | νύφη | ||
| νύχτας | (ον.πληθ.,τα) νύχτες | ||
| ξάι | καθόλου | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ογραεύ’ς | περνάς, υποφέρεις | uğramak | |
| οκάδες | οθωμανική μονάδα μέτρησης μάζας | ||
| όλ’ | όλοι/α | ||
| ολίγον | λίγο | ||
| όλτς | όλους | ||
| όνταν | όταν | ||
| οπίσ’ | πίσω | ||
| οπουρνά | πρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο | ||
| ορμάν’ | δάσος | orman | |
| οσήμερον | σήμερα | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οσπιτί’ | σπιτιού | hospitium<hospes | |
| οτάν | δωμάτιο | oda | |
| ου | δεν | ουκί<οὐχί | |
| ούλ’ | όλοι | ||
| ους | ως, μέχρι | ||
| οφίδ’ | φίδι | ||
| οφιδί’ | φιδιού | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παιδάν | παιδί αγόρι | ||
| παιδάς | παιδί, νέος άντρας | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παίζ’ | παίζω/παίζει | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| παίρομε | παίρνουμε | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| παλληκάρα̤ | παλληκάρια | παλληκάριον<πάλληξ, πάλλαξ | |
| πάσ̌α | πασά (βαθμός ή τίτλος τιμητικός ανώτατου πολιτικού ή στρατιωτικού επί Οθωμ. Αυτοκρατορίας), (καθομ.) άρχοντα, τιμητική προσφώνηση μεγαλύτερου αδελφού | paşa | |
| πεγάδ’ | βρύση | ||
| περάζ’ | περνάει | ||
| πίνομε | πίνουμε | ||
| ποδάρ’ | πόδι | ||
| ποίος | (ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος | ||
| ποίσον | (προστ.) κάνε, φτιάξε | ποιέω, ποιῶ | |
| ποίστε | (προστ.) κάντε, φτιάξτε | ποιέω, ποιῶ | |
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| ’πορεί | (επορεί) μπορεί, είναι ικανός | ||
| ’πορούν | (επορούν) μπορούν | ||
| πόρτας | (ονομ.πληθ.) πόρτες | porta | |
| ποτίζ’ | ποτίζω/ει, δίνω/ει σε κπ να πιει | ||
| πουδέν | πουθενά | ||
| πουλείς | πουλάς | ||
| πουλόπα | πουλάκια | ||
| πρέπ’ | ταιριάζει/ω | ||
| πρόγατα | πρόβατα | ||
| ράχ̌ι͜αν | ράχη, πλάτη | ||
| ’ρχουνταν | (έρχουνταν) έρχονται | ||
| σεβτάν | αγάπη, έρωτα | sevda/sevdā | |
| σεράντα | σαράντα | ||
| σίτ’ | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σίτα̤ | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σκοτώντς | σκοτώνεις | ||
| σο μίαν | με τη μία (φορά), μονομιάς | ||
| σ̌ορσ̌ότα | μυθικό πελώριο πτηνό | ||
| σουμά | κοντά | ||
| σουντούκ’ | σεντούκι, μπαούλο | sandık/ṣandūḳ ,ʂundūq | |
| σύρ’ | σύρω/ει, τραβάω/ει, ρίχνω/ει | ||
| σύρ’νε | σέρνουν, τραβούν, ρίχνουν | ||
| σύρον | (προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε | ||
| σύρσιμον | σύρσιμο, τράβηγμα, ρίξιμο, μτφ. απαγωγή | ||
| σύρ’τε | (προστ.) σύρετε, τραβήξτε, ρίξτε | ||
| σύρω | σέρνω, τραβώ, ρίχνω | ||
| ταβίζ’νε | μαλώνουν, φιλονικούν, επιπλήττουν | dava/daʿvā | |
| ταούλα̤ | νταούλια | davul/ṭabl | |
| τεμέκ | ώστε, δηλαδή | demek | |
| τερεί | κοιτάει | ||
| τερείς | κοιτάς | ||
| τερείτε | κοιτάτε | ||
| τέρεν | (προστ.) κοίταξε | ||
| τερούμε | κοιτάμε | ||
| τερούνε | κοιτούν | ||
| τηνάν | αυτόν/ην που | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τόμου | ευθύς ως, μόλις, άμα | ||
| ’τον | αυτόν | ||
| τουν | τους | ||
| τρανύν’ | μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει | τρανόω-ῶ | |
| τρυπίν | τρύπα | ||
| τσ̌αζού | μάγισσα, δόλια γυναίκα, ανακατώστρα | cazû (οθωμ.περιόδου)<cadı/cādū | |
| τσ̌αναβάρ’ | θηρίο, τέρας, μτφ. παλληκάρι | canavar/cānāver | |
| υστέρ’ | στερνό, τελευταίο | ||
| φέρεν | (προστ.) φέρε | ||
| φιλιρία | φλουριά | ||
| φογούστουν | φοβάστε | ||
| φορεμέν’ | ντυμένοι | ||
| ’φτάμε | κάνουμε, φτιάχνουμε | εὐθειάζω | |
| φωλέαν | φωλιά | ||
| χ̌έρα̤ | χέρια | ||
| χ̌ερόπα | χεράκια | ||
| χάθ’ | (προστ.) χάσου | ||
| χάν’ | χάνει, παύει να έχει, διώχνει | ||
| χαράντας | χαρές, γάμοι | ||
| χαρεμένος | χαρούμενος | ||
| χερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| χορόντας | (ονομ. τα) χοροί, (αιτ.) χορούς | ||
| χρόνα̤ | χρόνια | ||
| χτίζομε | χτίζουμε | ||
| ψαλάφα | (προστ.) ζήτησε, αιτήσου | ||
| ψ̌η | ψυχή | ||
| ψ̌ην | ψυχή | ||
| ωβά | αβγά | ||
| ωμία | ώμοι |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| α’ | (ατό) αυτό, το | ||
| α̤’ | (α̤τό) αυτό, το | ||
| ’α | θα | ||
| αβούτο | αυτό | ||
| αγνόν | αλλόκοτο/η, περίεργο/η, σπουδαίο/α, αξιοθαύμαστο/η | ἀγνώς (άγνωστος)<ἀ- + γιγνώσκω | |
| αγουρόπον | αγοράκι | ||
| αδά | εδώ | ||
| αδακά | εδώ κόντα | ||
| αδακέσ’ | εδώ γύρω, κάπου εδώ | ||
| αδαπέσ’ | εδώ μέσα | ||
| αδέλφα̤ | αδέλφια | ||
| αέτσ’ | έτσι | ||
| αθε | του/της | ||
| ακείν’ | εκείνα | ||
| άλλε | άλλη | ||
| αλλομίαν | άλλη μια φορά | ||
| αμὰν | αμέσως, ευθύς, μονομιάς | hemen/hemān | |
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| ανηβαίν’ | ανεβαίνει | ||
| ανθρωπί’ | ανθρώπου | ||
| ανοίγ̆’νε | ανοίγουν | ||
| άντζ̌α | μόλις που, μετά βίας, τότε μόνο | ancak | |
| άντζ̌αν | μόλις που, μετά βίας, τότε μόνο | ancak | |
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποπίσ’ | από πίσω | ||
| απουρπουνού | κατά το πρωί, πρωινιάτικα | ||
| αποφκά | από κάτω | ||
| αρ’ | εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha | ἄρα | |
| Αράπ’ς | μυθικό πλάσμα που προκαλούσε τρόμο | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σα | απ’ τα | ασό σα (από τα) | |
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| ας σο | απ’ το | ασό σο (από το) | |
| ας σον | απ’ τον | ασό σον (από τον) | |
| ασ’ | από | ||
| ασκέρα̤ | σώματα στρατού | asker/ʿasker | |
| ατά | αυτά | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατέ | αυτή | ||
| ατείν’ | αυτοί | ||
| ατείντς | αυτούς | ||
| ατέν | αυτήν | ||
| ατός | αυτός | ||
| ατότε | τότε | ||
| ατότες | τότε | ||
| ατού | εκεί (σε τόπο ή σημείο που βρίσκεται σε κάποιο απόσταση) | ||
| ατουκά | εδώ κοντά | ||
| ατουν | τους | ||
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| αφήν’ | αφήνει | ||
| αφήνομε | αφήνουμε | ||
| αφκά | κάτω | ||
| αχούλ’ | μυαλό | akıl/ʿaḳl | |
| βαθέα | βαθιά | ||
| βάλτς | βάζεις, τοποθετείς | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| γαίμαν | αίμα | ||
| γάρη | (κλητ.) Ε! γυναίκα | karı | |
| γαρήδες | γυναίκες | karı | |
| γαρήν | (αιτ.) γυναίκα | karı | |
| γαρσ̌ού | απέναντι | karşı | |
| γένα̤ | γένια | ||
| γιάβρουμ | αγαπημένη μου, γιαβρί μου | yavrum | |
| γιάμ’ | μήπως, ή μη | ya/yā + μη | |
| γιοκ | όχι | yok | |
| γιοσμάδες | κομψοί, λεβέντες νέοι | yosma | |
| γλυτώντς | γλυτώσεις | ||
| γομάτον | γεμάτο/η | ||
| γούλαν | λαιμό | gula | |
| γραία | γριά | ||
| γραίας | γριάς | ||
| δέβα | (προστ.) πήγαινε | ||
| δεβάτε | πηγαίνετε | ||
| ’δέν | τίποτα | ||
| δί’ | δίνει | ||
| δίγομε | δίνουμε | ||
| δος | δώσε | ||
| δουλεία | δουλειά, εργασία | ||
| δουλείαν | δουλειά | ||
| δύ’ | δύο | ||
| δύος | δύο | ||
| εβγαίν’νε | βγαίνουν | ||
| εβγάλ’ | βγάλει | ||
| εβγάλτς | βγάζεις | ||
| εβγών’ | βγαίνει | ||
| εβγών’νε | βγαίνουν | ||
| εβραδά̤στεν | βραδιάστηκε | ||
| εβράδυνεν | βράδιασε | ||
| εγάπανεν | αγαπούσε | ||
| εγένταν | έγιναν | ||
| εγέντον | έγινε | ||
| εγέρασα | γέρασα | ||
| έγκα | έφερα | ||
| έγκαν | έφεραν | ||
| έγκεν | έφερε | ||
| εγνωρίζ’ | γνωρίζει | ||
| εγνώρτσεν | γνώρισε | ||
| εγόμωσεν | γέμισε μτφ. διέδωσε φήμες | ||
| εγόνεψεν | εγκαταστάθηκε, φώλιασε, προσγειώθηκε | konmak | |
| εγούζεψεν | νευρίασε, άναψε, φούντωσε | kızmak | |
| εδέβεν | πήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε | διαβαίνω | |
| εδέκαν | έδωσαν | ||
| εδέκεν | έδωσε | ||
| εδέκες | έδωσες | ||
| εθέλ’νεν | ήθελε | ||
| εθήκ’νεν | έθετε, έβαζε, τοποθετούσε | ||
| έικιτι | έκφραση αναπόλησης που υποδηλώνει νοσταλγία για κάτι παρελθοντικό ή εκδήλωση συμπόνοιας για κάποιον | hey gidi | |
| είναν | έναν, μία | ||
| είνας | ένας/μία | ||
| εκάγα | κάηκα | ||
| εκαικά | εκεί κοντά ακριβώς, εκεί κάτω | ||
| εκαλάτσ̌εψαν | μίλησαν, συνομίλησαν, συζήτησαν | keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας) | |
| εκάλκεψαν | καβάλησαν | ||
| εκάλκεψεν | καβάλησε | ||
| εκάτσεν | κάθισε | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| εκείνε | εκείνη | ||
| εκείνεν | εκείνη | ||
| εκεινές | εκείνης | ||
| εκέσ’ | εκεί | ||
| εκλώστεν | γύρισε, επέστρεψε | ||
| εκούιξαν | φώναξαν, λάλησαν, κάλεσαν κπ ονομαστικά | ||
| έκ’σαν | άκουσαν | ||
| έκ’σεν | άκουσε | ||
| έκχ̌’σαν | εξέχυσαν, έχυσαν, εξέβαλαν | εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω | |
| έκχ̌’σεν | εξέχυσε, έχυσε, εξέβαλε | εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω | |
| ελέπ’ | βλέπει/βλέπω | ||
| ελέπ’νε | βλέπουνε | ||
| ελέπ’ς | βλέπεις | ||
| εμά | δικά μου | ||
| έμ’νεν | διανυκτέρευσε | ||
| εμουν | μας | ||
| εμπαίν’ | μπαίνει | ||
| εμπροστά | μπροστά, πρωτύτερα | ||
| έν’ | είναι | ||
| ενεμείνεν | περίμενε | ||
| ενέμ’ναν | περίμεναν | ||
| ενεστέναξεν | αναστέναξε | ||
| ένοιξεν | άνοιξε | ||
| ενούνιζεν | σκεφτόταν | ||
| ένουσ’νε | έγινες, κατήντησες | ||
| εντάμαν | μαζί | ||
| εντώκεν | χτύπησε | ||
| εξέβαν | βγήκαν | ||
| εξέβεν | βγήκε, ανέβηκε | ||
| εξέγκαν | έβγαλαν | ||
| εξέγκεν | έβγαλε | ||
| έξερες | ήξερες | ||
| εξέρτς | ξέρεις, γνωρίζεις | ||
| επαίρ’νεν | έπαιρνε | ||
| έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
| επάρ’τε | πάρτε | ||
| επάτεσεν | πάτησε | ||
| επέγ̆’ναν | πήγαιναν | ||
| επεκεί | από εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν | ||
| επέμ’ναν | απόμειναν | ||
| επέμ’νεν | απόμεινε | ||
| επέταξεν | πέταξε | ||
| επήεν | πήγε | ||
| επίασεν | πιάστηκε | ||
| εποίκα | έκανα, έφτιαξα | ποιέω-ῶ | |
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίκεν | έκανε, έφτιαξε | ποιέω-ῶ | |
| εποίν’νεν | έκανε, έφτιαχνε | ποιέω-ῶ | |
| επόνεσεν | πόνεσε | ||
| επορεί | μπορεί | ||
| επόρεσεν | μπόρεσε | ||
| επόρ’νεν | μπορούσε | ||
| επορούν | μπορούν | ||
| επορούνε | μπορούν | ||
| επορώ | μπορώ | ||
| επούλ’νεν | πουλούσε | ||
| επρόφτασεν | πρόφτασε | ||
| εράευες | έψαχνες, αναζητούσες, γύρευες | aramak | |
| έρθα | ήρθα | ||
| έρθαν | ήρθαν | ||
| έρθανε | ήρθαν | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| έρπαξεν | άρπαξε | ||
| ερρούξεν | έπεσε | ||
| ερρώστεσεν | αρρώστησε | ||
| έρ’ται | έρχεται | ||
| έρχουνταν | έρχονται | ||
| έρχουντουν | ερχόταν | ||
| ερωτά | ρωτάει | ||
| ερώτεσεν | ρώτησε | ||
| εσέβαν | μπήκαν | ||
| εσέβεν | μπήκε | ||
| εσέγκαν | μπήκαν | ||
| εσέγκεν | έβαλε, εισήγαγε | ||
| εσκάλωσαν | ξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά | ||
| εσκάλωσεν | ξεκίνησε, άρχισε, εκκίνησε ένα έργο/δουλειά | ||
| εσκοτώθαν | σκοτώθηκαν | ||
| εσ’κώθαν | σηκώθηκαν | ||
| εσ’κώθεν | σηκώθηκε | ||
| έσ’κωσεν | σήκωσε | ||
| έσ’νε | ήσουν | ||
| εσούμωσεν | σίμωσε, πλησίασε, κόντεψε | ||
| εστά | (προστ.) στάσου | ||
| εστάθεν | στάθηκε, σταμάτησε | ||
| έσυραν | έσυραν, τράβηξαν, έριξαν | ||
| έσυρεν | έσυρε, τράβηξε, έριξε | ||
| εσύρ’ναν | έσερναν, τραβούσαν, έριχναν | ||
| έταν | ήταν | ||
| έτανε | ήταν | ||
| ετελέθεν | (αμτβ.) τελείωσε, εξαντλήθηκε, μτφ. πέθανε | ||
| ετέρεσεν | κοίταξε | ||
| έτον | ήταν | ||
| έτονε | ήταν | ||
| ετράνυναν | μεγάλωσαν, αναθρεύτηκαν | τρανόω-ῶ | |
| ετράνυνεν | μεγάλωσε, ανατράφηκε | τρανόω-ῶ | |
| ετσ̌άιξεν | φώναξε | ||
| ευτάγ’ | κάνω/ει, φτιάχνω/ει | εὐθειάζω | |
| ευτάγω | κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| ευτάει | κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| ευτάμε | κάνουμε, φτιάχνουμε | εὐθειάζω | |
| ευτάν’ | κάνουν, φτιάχνουν | εὐθειάζω | |
| εφέκαν | αφήσαν | ||
| εφέκεν | άφησε | ||
| εφίλεσεν | φίλησε | ||
| εφόρεσεν | φόρεσε ρούχα | ||
| έχ̌’ | έχει | ||
| εχάσεν | έχασε, έδιωξε, πέταξε | ||
| έχομε | έχουμε | ||
| ζαμάνα̤ | χρόνια | ||
| ζαντύν’ | τρελαίνει | σάννας | |
| ήμπα̤ν | οπουδήποτε | ἦν πη ἂν | |
| ήμποιος | όποιος | ||
| ήντα̤ν | οτιδήποτε, ό,τι | ||
| ήντσαν | οποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον | ||
| θαγατέρα | κόρη, θυγατέρα | ||
| θαγατέραν | θυγατέρα, κόρη | ||
| θανάτ’ | θανάτου | ||
| ’θε | του/της | ||
| θέλ’νε | θέλουν | ||
| θέλτς | θέλεις | ||
| ’ίνεται | γίνεται | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| κάθαν | κάθε | ||
| κάθουνταν | κάθονται | ||
| καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
| καλάτσ̌εμαν | συνομιλία, συζήτηση | keleci=καλός λόγος (Παλαιά Τουρκική Ανατολίας) | |
| καλλίον | (επίθ.) καλύτερο, (επίρ.) καλύτερα | ||
| κανείναν | κανένα | ||
| κανείνας | κανένας | ||
| καν’νάν | κανέναν | ||
| ’κειάν | εκεί πάνω | ||
| κείται | κείτεται, ξαπλώνει | ||
| κέσ’ | προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο | κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κιφάλ’ | κεφάλι | ||
| κιφάλ’ν | κεφάλι | ||
| κομμάτα̤ | κομμάτια | ||
| κουνίν | κούνια | ||
| κουτσ̌ή | κόρη | ||
| κουτσ̌ήν | κόρη | ||
| κόφτ’ | κόβει | ||
| κρεβάτα̤ | κρεβάτια | κράβατος<γράβιον | |
| κρούει | χτυπάει | κρούω | |
| κύρ’ | πατέρα | ||
| κύρ’ν | κύρη, πατέρα | ||
| κύρ’ς | κύρης, πατέρας | ||
| ’κχ̌ύστε | (προστ.) εκχύστε, χύστε, εκβάλετε | εκχύνω<ἐγχέω< ἐν + χέω | |
| λαλίαν | λαλιά, φωνή | ||
| λαταρίζ’νε | σαλεύουν, κινούνται ελαφρώς | ||
| λίρας | λίρες | ||
| λώματα | ρούχα | λῶμα/λωμάτιον | |
| μαθάν’ | μαθαίνει | ||
| μακρά | (επιρρ.) μακριά, (επιθ.) μακρινά, απομακρυσμένα | ||
| μα̤λέα | αυτός που πάσχει από σύφιλη ή ψώρα, ψωριάρης, μτφρ. φτωχός, καημένος | ||
| μανάχον | (έναρθρο) μοναχός, μοναχό, (επίρρ) μόνο/μοναχά | ||
| μαναχός | μοναχός, μόνος | ||
| μέρ’ | (μέρου, επιρρ.) πού, προς ορισμένο μέρος, όποιος | ||
| μερέαν | μεριά | ||
| μέσ’ | μέση | ||
| μὲσα | (τα) η μέση | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| μωρί’ | μωρού/μωρών | ||
| νομάτ’ | άνθρωποι, άτομα | ὀνόματοι | |
| νοματοί | άνθρωποι, άτομα | ὀνόματοι | |
| νύφε | νύφη | ||
| νύφεν | νύφη | ||
| νύχτας | (ον.πληθ.,τα) νύχτες | ||
| ξάι | καθόλου | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| ογραεύ’ς | περνάς, υποφέρεις | uğramak | |
| οκάδες | οθωμανική μονάδα μέτρησης μάζας | ||
| όλ’ | όλοι/α | ||
| ολίγον | λίγο | ||
| όλτς | όλους | ||
| όνταν | όταν | ||
| οπίσ’ | πίσω | ||
| οπουρνά | πρωί, κατά το πρωί της επόμενης μέρας, αύριο | ||
| ορμάν’ | δάσος | orman | |
| οσήμερον | σήμερα | ||
| οσπίτ’ | σπίτι | hospitium<hospes | |
| οσπιτί’ | σπιτιού | hospitium<hospes | |
| οτάν | δωμάτιο | oda | |
| ου | δεν | ουκί<οὐχί | |
| ούλ’ | όλοι | ||
| ους | ως, μέχρι | ||
| οφίδ’ | φίδι | ||
| οφιδί’ | φιδιού | ||
| πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
| παιδάν | παιδί αγόρι | ||
| παιδάς | παιδί, νέος άντρας | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παίζ’ | παίζω/παίζει | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| παίρομε | παίρνουμε | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| παλληκάρα̤ | παλληκάρια | παλληκάριον<πάλληξ, πάλλαξ | |
| πάσ̌α | πασά (βαθμός ή τίτλος τιμητικός ανώτατου πολιτικού ή στρατιωτικού επί Οθωμ. Αυτοκρατορίας), (καθομ.) άρχοντα, τιμητική προσφώνηση μεγαλύτερου αδελφού | paşa | |
| πεγάδ’ | βρύση | ||
| περάζ’ | περνάει | ||
| πίνομε | πίνουμε | ||
| ποδάρ’ | πόδι | ||
| ποίος | (ερωτημ.) ποιός, (αναφ.αντων.) όποιος | ||
| ποίσον | (προστ.) κάνε, φτιάξε | ποιέω, ποιῶ | |
| ποίστε | (προστ.) κάντε, φτιάξτε | ποιέω, ποιῶ | |
| πολλά | (επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ | ||
| ’πορεί | (επορεί) μπορεί, είναι ικανός | ||
| ’πορούν | (επορούν) μπορούν | ||
| πόρτας | (ονομ.πληθ.) πόρτες | porta | |
| ποτίζ’ | ποτίζω/ει, δίνω/ει σε κπ να πιει | ||
| πουδέν | πουθενά | ||
| πουλείς | πουλάς | ||
| πουλόπα | πουλάκια | ||
| πρέπ’ | ταιριάζει/ω | ||
| πρόγατα | πρόβατα | ||
| ράχ̌ι͜αν | ράχη, πλάτη | ||
| ’ρχουνταν | (έρχουνταν) έρχονται | ||
| σεβτάν | αγάπη, έρωτα | sevda/sevdā | |
| σεράντα | σαράντα | ||
| σίτ’ | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σίτα̤ | καθώς, ενώ | σόταν<εις όταν | |
| σκοτώντς | σκοτώνεις | ||
| σο μίαν | με τη μία (φορά), μονομιάς | ||
| σ̌ορσ̌ότα | μυθικό πελώριο πτηνό | ||
| σουμά | κοντά | ||
| σουντούκ’ | σεντούκι, μπαούλο | sandık/ṣandūḳ ,ʂundūq | |
| σύρ’ | σύρω/ει, τραβάω/ει, ρίχνω/ει | ||
| σύρ’νε | σέρνουν, τραβούν, ρίχνουν | ||
| σύρον | (προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε | ||
| σύρσιμον | σύρσιμο, τράβηγμα, ρίξιμο, μτφ. απαγωγή | ||
| σύρ’τε | (προστ.) σύρετε, τραβήξτε, ρίξτε | ||
| σύρω | σέρνω, τραβώ, ρίχνω | ||
| ταβίζ’νε | μαλώνουν, φιλονικούν, επιπλήττουν | dava/daʿvā | |
| ταούλα̤ | νταούλια | davul/ṭabl | |
| τεμέκ | ώστε, δηλαδή | demek | |
| τερεί | κοιτάει | ||
| τερείς | κοιτάς | ||
| τερείτε | κοιτάτε | ||
| τέρεν | (προστ.) κοίταξε | ||
| τερούμε | κοιτάμε | ||
| τερούνε | κοιτούν | ||
| τηνάν | αυτόν/ην που | ||
| τιδέν | τίποτα | ||
| ’το | αυτό, το (προσωπική αντωνυμία) | ||
| τόμου | ευθύς ως, μόλις, άμα | ||
| ’τον | αυτόν | ||
| τουν | τους | ||
| τρανύν’ | μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει | τρανόω-ῶ | |
| τρυπίν | τρύπα | ||
| τσ̌αζού | μάγισσα, δόλια γυναίκα, ανακατώστρα | cazû (οθωμ.περιόδου)<cadı/cādū | |
| τσ̌αναβάρ’ | θηρίο, τέρας, μτφ. παλληκάρι | canavar/cānāver | |
| υστέρ’ | στερνό, τελευταίο | ||
| φέρεν | (προστ.) φέρε | ||
| φιλιρία | φλουριά | ||
| φογούστουν | φοβάστε | ||
| φορεμέν’ | ντυμένοι | ||
| ’φτάμε | κάνουμε, φτιάχνουμε | εὐθειάζω | |
| φωλέαν | φωλιά | ||
| χ̌έρα̤ | χέρια | ||
| χ̌ερόπα | χεράκια | ||
| χάθ’ | (προστ.) χάσου | ||
| χάν’ | χάνει, παύει να έχει, διώχνει | ||
| χαράντας | χαρές, γάμοι | ||
| χαρεμένος | χαρούμενος | ||
| χερίφ’ς | άνθρωπος, άντρας | herif/ḥarīf | |
| χορόντας | (ονομ. τα) χοροί, (αιτ.) χορούς | ||
| χρόνα̤ | χρόνια | ||
| χτίζομε | χτίζουμε | ||
| ψαλάφα | (προστ.) ζήτησε, αιτήσου | ||
| ψ̌η | ψυχή | ||
| ψ̌ην | ψυχή | ||
| ωβά | αβγά | ||
| ωμία | ώμοι |
¹ Για να προκαλέσει περισσότερο την προσοχή και προπαντός σε σημεία του παραμυθιού που ενδιαφέρανε, ο παραμυθάς σταματούσε απότομα τη διήγηση με διάφορες προφάσεις: «ασταθέστε ολίγον ας τυλίζομε/ας χτίζομε έναν τσιγάριν». Κι έβγαζε την ταμπακέρα του σιγά σιγά, ενώ οι ακροατές ήταν κρεμασμένοι από τα χείλη του. Άλλοτε πάλι, έλεγε: «Τ’ άλλο πα λέγομ’ α’ οπουρνά το βράδον» κι έτσι προκαλούσε τις ικεσίες των μικρών για τη συνέχιση. Κάποτε το έφερνε η διήγηση να μιλάει για πρόβατα και κανόνιζε ώστε να είναι ανάγκη να περάσουν από γεφύρι. Σταματούσε, λοιπόν, πάλι και άμα τον παρακαλούσαν να συνεχίσει, απαντούσε βγάζοντας και την ταμπακέρα (ή ζητώντας την ταμπακέρα αλλουνού για να κάνει τσιγάρο): «Ασταθέστε ολίγον, ας περάν’νε τα πρόγατα ας σο γεφύρ’». Έκανε διακοπές ακόμα κι όταν μιλούσε κανείς, όταν δεν πρόσεχε, όταν νύσταζε κανείς και για παρόμοιες αφορμές. Με όλους αυτούς τους τρόπους, αύξανε το βαθμό του ενδιαφέροντος των ακροατών.