.
.
Λαογραφικά των Κοτυώρων | Από τη ζωή του Πόντου

Ο ρεντσ̌ιπά̤ρτς και τα φιριλία

fullscreen
Σα πρώτα τα ζαμάνα̤ έτον είνας ρεντσ̌ιπά̤ρτς και κάθαν Θεού ημέραν επέγ̆’νεν σο χωράφ’ν ατ’ κέσ’ κι έκαμνεν.

Έναν ημέραν σίτ’ έλαμνεν το χωράφ’ν ατ’, εντώκεν σο μακέλ’ν ατ’ ’κειάν έναν παρχάτσ̌’. Ας τ’ ανοί͜ει α’ και τερεί, ντό τερείς; Απέσ’ γομάτον φιλιρία. Ο χερίφ’ς ολίγον εξαπέσ’ έτον, είδεν ατα και χάμ εχάρεν, χάμ εφογώθεν. Έσ’κωσεν το κιφάλ’ν ατ’ και τερεί είνας καλκια̤σμένος σ’ άλογον πάει σην στράταν. Εκούξεν ατον. Σίτ’ εκλώστεν τ’ έρχουντουν εκείνος, επουσ̌μάνεψεν και τσ̌αΐζ’ α̤τον:
-Δέβα, δέβα, ’δέν ’κι θέλω σε. 
Κι επεκεί ξαν εκλώστεν κουίζ’ α̤τον:
-Έλα, έλα!
Είπεν κι ο χερίφ’ς:
-Γι’ ας πάγω τερώ αβούτος ντο άνθρωπος έν’, τρελός μη έν’;
Άμον τ’ επήεν εκαικά έδειξεν ατον το παρχάτσ̌’ και είπεν ατον:
-Για τέρεν αβούτα, ντό να εφτάγ’ ατα;
Ο χερίφ’ς ξάι λαλίαν ’κ’ εποίκεν. Εκατήβεν ας σ’ άλογον ατ’, εγόμωσεν τα λίρας σο χούρτσ̌’ν ατ’ εφέκεν ατον τ’ εύκαιρον το παρχάτσ̌’, εφτέρνιξεν τ’ άλογον κι εδέβεν πλαν.

Ο ρεντσ̌ιπά̤ρτς ατώρα ντ’ ’α ’φτάει; Έτρεξεν σ’ οσπίτ’ν ατ’ και είπεν την γυναίκαν ατ’:
-Τό και τό δουλείαν έρθεν σο κιφάλι μ’, γάρη.

Η γυναίκα τ’ πολλά έξυπνος, άμον τσ̌αζού έτον. Όσον αχούλ’ έλειπεν ας σον άντραν ατ’ς, ατόσα πολλά δα̤βολσύνα̤ς έξερεν εκείνε. Τα παπόρα̤ εποίν’νεν κι ίζευαν. Αμὰν σ̌απούρτ-σ̌ουπούρτ εφόρτσεν κι εσ̌κέπαξεν τα κορίτσ̌α τ’ς, εφόρεσεν κι εκείνε, εκάλκεψαν τ’ άλογα κι επήγαν ηύραν τον χερίφ’ σ’ έναν χάν’ απέσ’. Ατός άμον τ’ είδεν ατ’ς, (το χούρτσ̌’ γομάτον φιριλία ο̤ϊλέ-για) «απόψ’ ’α γιασ̌αύω» είπεν εκείνος εκείνον. 
-Πώς λένε σας; ερώτεσεν την μάναν τη κοριτσίων. 
-Ίντζ̌ελεϊμ, έν’ ο είνας, Πέντζ̌ελεϊμ, έν’ η άλλε και Χαντάοϊναϊμ¹ είμαι εγώ, είπεν ατον κι εκείνε. 
Εγνωρίσταν κέλα αμὰν, εκάτσαν κι έφαγαν κι έπαν κι έρθανε σο κέφ’. Επέρασεν η ώρα, εκοιμέθεν κι επέμ’νεν ο χερίφ’ς. Χόρ-χόρ κοιμάται. Ατέ αμὰν εσ’κώθεν, επήρεν το χούρτσ̌’ με τα φιλιρία, εδέκεν κι έναν βούραν τον χαντζ̌ήν, εκάλκεψεν με τα κορίτσ̌α τ’ς κι εκλώστεν σο χωρίον ατ’ς.

Εσ’κώθεν απουρπουνού ο χερίφ’ς, τερεί το χούρτσ̌’ πουδέν ’κ’ έν’. Εγνάεψεν τ’ επήραν α’ τα κορίτσ̌α με την μάναν ατουν κι ερώτεσεν τον χαντζ̌ήν:
-Μέρ’ είν’, είπεν ατον, η Ίντζ̌ελεϊμ, η Πέντζ̌ελεϊμ, και η Χαντάοϊναϊμ¹;
-Εγώ, είπεν ατον κι ο χαντζ̌ής, νά̤ Ίντζ̌ελεϊμ, νά̤ Πέντζ̌ελεϊμ, νά̤ χαντά-οϊναΐμ εξέρω. Το χάνι μ’ έν’ εύκαιρον και τρανόν, όσον θέλτς χόρεψον...
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
α’(ατό) αυτό, το
’αθα
αβούτααυτά
αβούτοςαυτός
άλλεάλλη
αμὰναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
ανοί͜ειανοίγει
απέσ’μέσα
απουρπουνούκατά το πρωί, πρωινιάτικα
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ατααυτά
ατέαυτή
ατόςαυτός
ατουντους
ατ’ςαυτής, της
ατώρατώρα
αχούλ’μυαλό akıl/ʿaḳl
βούρανχούφτα vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού
γάρη(κλητ.) Ε! γυναίκα karı
γομάτονγεμάτο/η
δα̤βολσύνα̤ςδιαβολιές, πανουργίες, κατεργαριές
δέβα(προστ.) πήγαινε
’δέντίποτα
δουλείανδουλειά
εγνάεψενκατάλαβε
εγνωρίστανγνωρίστηκαν
εγόμωσενγέμισε μτφ. διέδωσε φήμες
εδέβενπήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε διαβαίνω
εδέκενέδωσε
είν’(για πληθ.) είναι
είναςένας/μία
εκαικάεκεί κοντά ακριβώς, εκεί κάτω
εκάλκεψανκαβάλησαν
εκάλκεψενκαβάλησε
εκατήβενκατέβηκε
εκάτσανκάθισαν
εκείνεεκείνη
εκλώστενγύρισε, επέστρεψε
εκοιμέθενκοιμήθηκε
εκούξενφώναξε, λάλησε, κάλεσε κπ ονομαστικά
έλαμνενόργωνε λάμνω
έν’είναι
εντώκενχτύπησε
εξαπέσ’έξω-μέσα, μτφ. εντελώς
έξερενήξερε
επέγ̆’νενπήγαινε
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
επέμ’νεναπόμεινε
επήενπήγε
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επουσ̌μάνεψενμετάνιωσε pişman olmak<paşmān
έρθανεήρθαν
έρθενήρθε
έρχουντουνερχόταν
ερώτεσενρώτησε
εσ’κώθενσηκώθηκε
έσ’κωσενσήκωσε
έτονήταν
εύκαιρον(ουδ.) άδειο, αδειανό, (αρσ.) ανόητο, κουφιοκέφαλο
εφέκενάφησε
εφογώθενφοβήθηκε
εφόρεσενφόρεσε ρούχα
εφόρτσενφόρεσε
εφτέρνιξεντρύπησε το άλογο ελαφρά για να τρέξει, έτρεψε σε φυγή, έφυγε με καλπασμό, (για άλογο) κάλπασε, ξιπάστηκε
εχάρενχάρηκε
ζαμάνα̤χρόνια
θέλτςθέλεις
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κάθανκάθε
καλκια̤σμένοςαυτός που είναι καβάλα σε κτ (άλογο)
’κειάνεκεί πάνω
κέλακιόλας
κέσ’προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε
κέφ’κέφι keyif/keyf
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιφάλικεφάλι
κιφάλ’νκεφάλι
κουίζ’φωνάζω/ει, λαλώ/εί, καλώ/εί κπ ονομαστικά
λαλίανλαλιά, φωνή
λίραςλίρες
μέρ’(μέρου, επιρρ.) πού, προς ορισμένο μέρος, όποιος
ξάικαθόλου
ξανπάλι, ξανά
ολίγονλίγο
οσπίτ’νσπίτι hospitium<hospes
παπόρα̤βαπόρια, καράβια vapore
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
πουδένπουθενά
ρεντσ̌ιπά̤ρτςαγρότης, γεωργός rençper/rencber
σίτ’καθώς, ενώ σόταν<εις όταν
τερείκοιτάει
τερείςκοιτάς
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τερώκοιτώ
τσ̌αζούμάγισσα, δόλια γυναίκα, ανακατώστρα cazû (οθωμ.περιόδου)<cadı/cādū
τσ̌αΐζ’φωνάζω/ει, επιπλήττω/ει
φιλιρίαφλουριά
φιριλίαφλουριά
’φτάει(ευτάει) κάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
χάν’χάνει, παύει να έχει, διώχνει
χερίφ’ςάνθρωπος, άντρας herif/ḥarīf
χόρεψον(προστ.) χόρεψε
χούρτσ̌’είδος σάκου, φτιαγμένος από καραβόπανο ή δέρμα και ο οποίος συνήθως φέρεται στην ράχη των ζώων ιππασίας hurç<ḫurc
χούρτσ̌’νείδος σάκου, φτιαγμένος από καραβόπανο ή δέρμα και ο οποίος συνήθως φέρεται στην ράχη των ζώων ιππασίας hurç<ḫurc
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
α’(ατό) αυτό, το
’αθα
αβούτααυτά
αβούτοςαυτός
άλλεάλλη
αμὰναμέσως, ευθύς, μονομιάς hemen/hemān
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
ανοί͜ειανοίγει
απέσ’μέσα
απουρπουνούκατά το πρωί, πρωινιάτικα
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σοναπ’ τον ασό σον (από τον)
ατααυτά
ατέαυτή
ατόςαυτός
ατουντους
ατ’ςαυτής, της
ατώρατώρα
αχούλ’μυαλό akıl/ʿaḳl
βούρανχούφτα vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού
γάρη(κλητ.) Ε! γυναίκα karı
γομάτονγεμάτο/η
δα̤βολσύνα̤ςδιαβολιές, πανουργίες, κατεργαριές
δέβα(προστ.) πήγαινε
’δέντίποτα
δουλείανδουλειά
εγνάεψενκατάλαβε
εγνωρίστανγνωρίστηκαν
εγόμωσενγέμισε μτφ. διέδωσε φήμες
εδέβενπήγε, διάβηκε, διέσχισε, ξεπέρασε διαβαίνω
εδέκενέδωσε
είν’(για πληθ.) είναι
είναςένας/μία
εκαικάεκεί κοντά ακριβώς, εκεί κάτω
εκάλκεψανκαβάλησαν
εκάλκεψενκαβάλησε
εκατήβενκατέβηκε
εκάτσανκάθισαν
εκείνεεκείνη
εκλώστενγύρισε, επέστρεψε
εκοιμέθενκοιμήθηκε
εκούξενφώναξε, λάλησε, κάλεσε κπ ονομαστικά
έλαμνενόργωνε λάμνω
έν’είναι
εντώκενχτύπησε
εξαπέσ’έξω-μέσα, μτφ. εντελώς
έξερενήξερε
επέγ̆’νενπήγαινε
επεκείαπό εκεί, από τότε, ύστερα, κατόπιν
επέμ’νεναπόμεινε
επήενπήγε
εποίκενέκανε, έφτιαξε ποιέω-ῶ
εποίν’νενέκανε, έφτιαχνε ποιέω-ῶ
επουσ̌μάνεψενμετάνιωσε pişman olmak<paşmān
έρθανεήρθαν
έρθενήρθε
έρχουντουνερχόταν
ερώτεσενρώτησε
εσ’κώθενσηκώθηκε
έσ’κωσενσήκωσε
έτονήταν
εύκαιρον(ουδ.) άδειο, αδειανό, (αρσ.) ανόητο, κουφιοκέφαλο
εφέκενάφησε
εφογώθενφοβήθηκε
εφόρεσενφόρεσε ρούχα
εφόρτσενφόρεσε
εφτέρνιξεντρύπησε το άλογο ελαφρά για να τρέξει, έτρεψε σε φυγή, έφυγε με καλπασμό, (για άλογο) κάλπασε, ξιπάστηκε
εχάρενχάρηκε
ζαμάνα̤χρόνια
θέλτςθέλεις
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κάθανκάθε
καλκια̤σμένοςαυτός που είναι καβάλα σε κτ (άλογο)
’κειάνεκεί πάνω
κέλακιόλας
κέσ’προς τα εκεί, προς το μέρος εκείνο κέσου<κεῖσ’<κεῖσε<ἐκεῖσε
κέφ’κέφι keyif/keyf
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιφάλικεφάλι
κιφάλ’νκεφάλι
κουίζ’φωνάζω/ει, λαλώ/εί, καλώ/εί κπ ονομαστικά
λαλίανλαλιά, φωνή
λίραςλίρες
μέρ’(μέρου, επιρρ.) πού, προς ορισμένο μέρος, όποιος
ξάικαθόλου
ξανπάλι, ξανά
ολίγονλίγο
οσπίτ’νσπίτι hospitium<hospes
παπόρα̤βαπόρια, καράβια vapore
πολλά(επίθ.) πολλά, (επίρρ.) πολύ
πουδένπουθενά
ρεντσ̌ιπά̤ρτςαγρότης, γεωργός rençper/rencber
σίτ’καθώς, ενώ σόταν<εις όταν
τερείκοιτάει
τερείςκοιτάς
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τερώκοιτώ
τσ̌αζούμάγισσα, δόλια γυναίκα, ανακατώστρα cazû (οθωμ.περιόδου)<cadı/cādū
τσ̌αΐζ’φωνάζω/ει, επιπλήττω/ει
φιλιρίαφλουριά
φιριλίαφλουριά
’φτάει(ευτάει) κάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
χάν’χάνει, παύει να έχει, διώχνει
χερίφ’ςάνθρωπος, άντρας herif/ḥarīf
χόρεψον(προστ.) χόρεψε
χούρτσ̌’είδος σάκου, φτιαγμένος από καραβόπανο ή δέρμα και ο οποίος συνήθως φέρεται στην ράχη των ζώων ιππασίας hurç<ḫurc
χούρτσ̌’νείδος σάκου, φτιαγμένος από καραβόπανο ή δέρμα και ο οποίος συνήθως φέρεται στην ράχη των ζώων ιππασίας hurç<ḫurc
Σημειώσεις
¹ Ίντζ̌ελεϊμ (İnceleyim): να εξετάσω, να ερευνήσω
Πέντζ̌ελεϊμ (Pençeleyim): να αρπάξω με τα νύχια, να κατασπαράξω
Χαντάοϊναϊμ (handa oynayım): να χορέψω στο χανί

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr