Κεφάλαιο 3

Τα κουτσ̌ικόπα, άμον ντ’ έφαγαν τα καλαντι͜ακά τουν, εκοιμέθαν. Ο Γιάννες πα, νεγκασμένος, άμον ντ’ εχουλέθαν τα ποδάρι͜α τ’ σ’ άψιμον αντίκρυ, εμεϊχορλιάεψεν κι ενύσταξεν. Αέτσ’ άμον ντο έτον γιασλανεμένος, χα έτον θ’ εκοιμάτον κι επεμέν’νεν, αν ’κ’ έτον η τσία. Έναν τσινακόπον -τσίκ!- ελάγγεψεν ας σο κουρόπον ντ’ εκαίουτον σο χωνόν κι εκάτσεν απάν’ σο στρώμαν, ας σα ποδάρι͜α τ’ μερέαν. Χαμάν ετάλεψεν η Σοφία, εδι͜αφτούλτσεν κι έβζησεν ατο κι ο Γιάννες πα ’χπαράγεν ατο.

Εγείνο έτον, επενύσταξεν. Εσ’κώθεν εκάτσεν, επέρεν ξαν την καπνοσάκουλαν ατ’, εξέγκεν το τεφτερόπον τα τσιχαροχάρτι͜α και φυσά ν’ αποχωρίζ’ έναν τσιχαρόφυλλον.

Η γραία χάλιαμ ιστόριζεν τα πάθι͜α τ’ς κι άντζ̌ακ ετελείωσεν.

-Καλομάνα, λέει ατεν το κορτσόπον η Σωτηρίτσα, γιατί ’κι θέλτς να ζεις άλλο; Εσύ ντό καλέσσα είσαι, ναι, καλομανίτσα μ’! Εγώ πολλά αγαπώ σε και ’κι θέλω ν’ αποθάντς, ναι!

-Ο Θεός, πουλί μ’, ξαν είπεν η γραία, να κόφτ’ τ’ εμά τα χρόνια και να δί’ ατα εσάς, που είσ’ν’ ατώρα άμον ντ’ ανοίγ’νε τ’ άθι͜α την άνοιξην, να ζείτε και να χ̌αίρεσ’νε τον κόσμον! Εγώ κανείται ντ’ εχάρα ’τον. Απ’ εμέν ο κόσμος εδέβεν, ρίζα μ’. Εγώ απ’ ετώρα περιττόν βάρος δίγων σον κόσμον, τα τέρτι͜α μ’ ετερμάνωσαν κι εγώ ’πετερμανώθα. Ὰμα, ποδεδίζ’ ατον ο Θεός, ’κι παίρ’ την ψ̌η μ’, να γλυτώνω. Σ’ εμέτερον το θέλημαν ’κ’ έν’ πότε θ’ αποθάνουμε.

-Καλλίον του ’κι ξέρουμε, νέ πότε θα γεννίουμες, νέ πότε θ’ αποθάνουμε! έκοψεν το λόγον ατ’ς η Σοφία. Ατά πα αν έξεραμε, μάγξουζ θ’ εντούν’ναμε κι επαίρ’ναμε και με τον Θεόν. Ανθρώπ’ ζουν σον κόσμον κι ο νους ατουν ’κ’ εγβάλλει ατ’ς να ζουν άμον ανθρώπ’. Κι επεκεί την κακίαν ας σην καρδίαν ατουν να ’γβάλ’νε ’κ’ επορούν και σου Θεού τα δουλείας πα ντό θέλ’νε και ταράγουν; Και πότε τεά έζησαμ’ αγαπεμέν’ άμον χριστϊανοί κι εγνώρτσαμ’ είνας τ’ αλλουνού το μεκατίρ’ κι ο Θεός πα ’κ’ εδέχτεν ατο; Εμείς χώρι͜α είνας ας σον άλλον παρακαλούμε τον Θεόν να δί’ μας όλια τ’ αγαθά τ’ κ’ επεκεί πολεμούμε αναμεσοντά μουν να ’γβάλουμ’ είνας τ’ αλλουνού τ’ ομμάτι͜α! Εγώ, μάνα, ατώρα έρθεν ο λόγος εθε και ξαν θα λέγ’ ατο, καμίαν ν’ ανασπάλ’ ατο ’κ’ επορώ -και μεγέρ’ ατά τα πράματα ανασπάλκουνταν; Εγώ, όνταν εντώκαν το Γιάννεν οι ζαπτιέδες -να γίν’νταν σίδερα τα χ̌έρι͜α τουν!- κι έναν μήναν από ’πάν’ ατ’ αίμαν επέγ’νεν- αγγεύ’ ατο κι ακόμαν τ’ απάν’ ι-μ’ τρομάζ’-, εγώ τότε είπα, ζαέρ αγούτος ο Θεός πα όνταν θέλ’ ελέπ’! Και ντό έτον; Εσπερέν τ’ αχσ̌αρί’ το γράψιμον! Με το εποίκεν το παράπονον ατ’ς σ’ αχσ̌αρτσ̌ήδες, ντο έγραψαν το θεμών’ εμουν πολλά! Κι εγείνο το γουρζούλ’, πεσούτ’ έτον, τανέν ’κ’ είχ̌εν εγείνο το χρόνον, όλιον αχ̌ύρ’ εξέβεν! Και τσ’ εταξιλάεψεν τσοι ζαπτιέδες να κρούγ’ν’ ατον, λες; Του χωρί’ εμουν αζάδες, να τσουγών’ν’ τ’ ομμάτι͜α τουν! Εγείνος ανάπαγον ο Ζαρόγναφον έτον αζάς μετ’ εγεινούς οτότε σο γράψιμον του θεμωνίων να ψυχομαχ̌εί κι η ψ̌η ατ’ να μη εγβαίν’, αμήν, Παναγία! Εγώ επ’ ετότες κιάν’ η καρδία μ’ εφορτώθεν, ικρι͜άχ’ εποίκα τον κόσμον κι εφώρ’σα κι ενεθεμάτ’σα την ζωήν εθε πα και την καλοσύνιαν εθε πα. Είπα τον Γιάννεν και χάλιαμ λέγ’ ατον, να παίρουμε το σταυρόν εμουν και πάμε χάμες, όθεν εγβάλ’ μας η στράτα, Ρουσίαν έν’, χαμονήν έν’, ας σ’ αγουτεινέτερον τον πρόσωπον μακρά κι όθεν θέλτς ας έν’! Μετ’ αγουτουνούς τσ’ αφορισμέντς άλλο ζωήν ’κι γίνεται. Χα τ’ ιρι͜άτ’ εχάθεν κι η βερκή, βερκή, θα δόχκεται! Χα τ’ εμπλιάκια και τ’ άλλα τα δωρήματα! Χα τα καπνικά του ποπά και του δεσπότ’! Χα οι μανάβ’ θα ’γβαίν’νε σο ταχσιλάτ’! Χα τ’ οσπίτ’ επέμ’νεν δίχως άλας! Χα ασκέρ’ θα δι͜αβαίν’! Χα Ατσ̌ιγγάν’ ερρούξαν! Χα εσκουγιάδες επάτεσαν! Αγούτο πα τόπος και νόμος και βασίλειον και νιζάμ’ έν, να κάθεσαι και ωρι͜άεις ατο -τσ̌όλ’ και βερι͜ανέν να ’φτάει ατ’ ο Θεός, άναυα τα εγκλησίας και τα εικόνας εθε; Εξέρτς ντο είπεν μίαν εγείνος Ατσ̌όμ’ς, ο Χασ̌ίμ’ς, π’ εκράν’νεν έναν καιρόν του Τουβάρκουσ̌η τα χάνια σο Χαψίκεϊν κι είχ̌εν εγείνεν την καρήν ατ’, τη Ζερέν, παχ̌υμέντσαν και χ̌ιονοπάτουλον άμον βάν-τεκεσιν; Εγείνε εσκούλτσεν και τη Σωτηρίτσαν εμουν κι εποίκαμ’ ατεν κίρβαν. Αρ’ εγείνος ο Χασ̌ίμ’ς τηνάν ’κ’ ελογαρίαζαμε, πολλά ζιχινλής ερίφ’ς έτον, ας έτον Ατσ̌όμ’ς. Το χρόνον τ’ εσέγκεν η Τουρκία σα κοσσάρας πα βερκήν, ετοπλαεύταν εχαλλήδες, τ’ εμέτερον οι Ρωμαίοι, σου Λαπάρ’ το τικιάν έμπρου και νουνίζ’νε για την περίστασην ντο έρθανε. Κάποθεν έρθεν κι ο Χασ̌ίμ’ς ο ραχμετλής. Τερεί ατ’ς, εκρέμασαν τα κιφάλια και νουνίζ’νε. Λέει ατ’ς τούρκικα: «Ολάν -εγώ τούρκικα να λέγ’ ατα ’κι ξέρω, να κόφτ’ ο Θεός τη γλώσσαν ατουν!-, ολάν, ντό κάθεσ’νε και νουνίζετε; Αγούτος ερίφ’ς -ο Τούρκον τεμέκ- λέει σας: σ’κωθέστε ας σο μίλκι μ’ κι εσείν ακόμαν ’κ’ εκάνεψετε;»

-Μάνα, λέει οτότε κι η νύφε, το λόγο σ’ με το μέλ’ έκοψα, σ’ εμέν λόγος ’κι ρούζ’, ὰμα, εμέν π’ αν ερωτάτε, όθεν πας, οκά τετρακόσ̌ι͜α τράμι͜α έν’, έλεγεν ο πάππο μ’, ο σ’χωρεμένον. Όθεν κι αν ζεις, θα δουλεύ’ς να ζεις. Ὰμα η ζήσ’ ας ση ζήσ’ πα έχ̌’ τρανόν διαφοράν. Αρ’ ο κύρη μ’ με τον θείο μ’ τον Κωνσταντίνον πολλά χρόνια ση Ρουσίαν έσαν, χόσ̌ και πάντα λέγ’ν’ ατο: Κόσμος να ζεις και ψωμίν να χορτά͜εις πα η Ρουσίαν έν’! Ο Θεός πα εγείνο το μεμλεκέτ’ ευλόησεν. Τα χώματα ’θε βερκιλία κι η δουλεία ’θε ελεύθερον. Όλιον με τ’ άλογα και με την αραπάν, γομάρ’ ση ράχ̌ι͜αν ντό έν’ τα χαϊβάνια ’θε πιλέ ’κι ’ξέρ’νε! Και νέ ζύγιαγμαν και νέ τιδέν! Του Θεού τα καλωσύνιας με το τσ̌ιβάλ’ και με την αραπάν δίγ’νε και παίρ’νε! Τ’ ημ’ψόν το δούλεμαν ντ’ ευτάμε αδά, που θέλ’ να δουλεύ’ εκεί, σ’ έναν χρόνον, σα δύο, γίνεται οικοκύρ’ς, με το τόπ’ ’κι χαλάεται! Οι Ρουσάντ’ πα, ευλογημένον μιλέτ’, λέγ’νε, ήμεροι, θεοτικοί και χορτασμέν’, σην πόρτα σ’ κανείς ’κ’ έρ’ται, δίγ’νε και ’κι ψαλαφούνε και νέ βερκία και νέ τιδέν! 77