.
.
Λαογραφικά των Κοτυώρων | Από τη ζωή του Πόντου

Επωδές σε στίχους

fullscreen
Άγουρος είμ’, άγουρος,
να φιλώ το μάγουλο σ’
Ατματσ̌άς είμ’, ατματσ̌άς,
να γριβώνω σο πατσ̌άχ’ σ’

Αδά βρέχ̌’ κι ακεί βροντά,
νασάν π’ έχ̌ την τροφαντάν

Αδά λέν’ ατο τερί,
π’ έχ̌ τρώει, πη ’κ’ έχ̌’ τερεί

Ακεί πέραν αγούλα̤/ταγούλα̤,
τ’ ολόγερα τσ̌αγούλα̤
Κι εγώ τηνάν αγαπώ
τ’ ομμάτα̤ τ’ς είν’ τσ̌αχούρα̤

Ακεί πέραν ήλος έν’,
ση ταγή μ’ ο σ̌κύλος έν’
Σ̌κύλος αν έν’ τρώει μας -ε-,
κουτσ̌ή αν έν’ παίρ’ μας -ε-

Ακεί πέραν ήλος έν’,
το κορτσόπον τίνος έν’;
Γιά τ’ εμόν έν’ γιά τ’ εσόν
γιά τ’ ακείν’ τη σ̌κύλ’ τη γιου

Ακεί πέραν σο ραχ̌ίν
στέκ’ έναν πουλίν παχ̌ύν
Μετ’ εκείνο το πουλίν
το γιαρόπο μ’ θα παχ̌ύν’

Απουρατάν ασ̌αγά¹
τρέχ̌’ ολίγον νερόπον
Έπαρ’ με, κόρ’, έπαρ’ με
είμαι καλόν παιδόπον

Άλ αμούραγι πασ̌ά
κέλ γιαρουσ̌ά, γιαρουσ̌ά
Κοϊνουντακί μεμελερί
βουρατζ̌άγουμ καρουσ̌ά²

Άλ ασ̌αγά, ασ̌αγά
πέν ινέμεμ, ινέμεμ
Κιουτσ̌ιουτζάκσην σεβτιγίμ,
πέν σανά κιουβενέμεμ³

Άλ’ ασ̌αγά, ασ̌αγά
φιστάν’ κουρμαλαρουνί
Πεγιενέμετιμ κιουζέλ
σενίν τουρμαλαρουνί⁴

Άλ’ ασ̌αγά βούρ τιζί
παπάν ο̤λτιουριούρ πιζί
Παπανίν κουτζαγουνά
σαγιατζ̌άγουμ πές̌ γιουζή⁵

Άλ’ ασ̌αγά⁶ το πανίν,
σύρ’ ατο και ’κι μακρύν’/τρανύν’
Τη Κερασούντας τα παιδία
αγαπούν την Λιανήν

Άλ’ ασ̌αγά τσ̌έκ γιοκαρή⁷
το φιστάν’ σο γιάν’ απάν’
Ο Θεός να παίρ’ την ψ̌η μ’
σ’ άσπρον το κερτάν’ απάν’

Ασκητάς φορεί την γούναν/παίζει την λύραν
κι η Λισάφ κρεμάν’ την γούλαν

Βέχω, βέχω, ξεροβέχω,
κείμαι κα’ τ’ αρνόπο μ’ ’κ’ έχω
Κι ας σ’ ομματί μ’ τα δα̤κρόπα
το μαξιλαρόπο μ’ βρέχω

-Γραία, γραία, χόρεψον
-Γραία είμαι, ’κ’ επορώ
Κι αν καλοκρατείτε με
μούνον σείομαι κι εγώ

Έλα, έλα μετ’ εμέν,
μετ’ εμέν τον τσ̌οπανίτς
Γάλαν φά’ και γάλαν πίαν,
γάλαν φάσον τα παιδία
Τη παιδί’ σ’ τ’ αποπλυμόπα
φάσον ατα τα σ̌κυλόπα

Έναν κι έναν ευτάν’ δύο,
έφαγες όλον τον βίον
Δύο κι έναν ευτάν’ τρία,
ντό καλόν έν’ η παντρεία!
Τρία κι έναν, τέσσερα,
’κ’ έρχομαι σ’ εσέτερα
Τέσσερα και έναν, πέντε,
η κουτσ̌ή σ’ εμέν επέμ’νεν
Πέντε κι έναν ευτάν’ έξ’,
το μαλλίν ατ’ς έν’ μετάξ’
Έξι και έναν, εφτά,
η κουτσ̌ή μωρόν ’κ’ ευτάει
Εφτά και έναν, οχτώ,
το μαλλίν ατ’ς δελα̤χτόν
Οχτώ και έναν, εννέα,
εποίκες μ’ άμον μανέαν
Εννέα και έναν, δέκα,
για τ’ εσέν την ψ̌η μ’ εδέκα

Η Ποινή μ’ έν’ σο ραχ̌ίν
κι εγώ τρώγω την βρεχ̌ήν
Η Ποινή μ’ έν’ σο χωρίον
κι εγώ τρώγ’ αδά τον κρύον

Η σεβτά μ’ σην Τσ̌άμπασ̌ιν
κι εγώ σην Γαράσαρην
Έλα, σεβτά μ’, χαμελά
το καρδόπο μ’ ας γελά
Έλα σεβτά μ’ μετ’ εμέν,
μη σκοτώνω ’γώ εμέν

Καλομαθεμέν’ χ̌οράδες
κι οικοδέσπενες νυφάδες,
ντό τερείτε τα κορτσόπα
ντο χορεύ’νε χόπα-χόπα;
Χόπα-χόπα, χόπα-χόπα,
σην γαϊτά̤ν απάν’, κορτσόπα
Χόπα-χόπα, χόπα-χόπα,
ντώστε κα’ τα ποδαρόπα
Όλον χόπα, όλον χόπα,
ους να ξημερών’, κορτσόπα/νυφόπα
Χόπα, χόπ’ απάν’ σο χώμαν,
χορεψέστε εσείς, κορτσόπα
Όλον χόπα, όλον χόπα,
μη νυστάζετε, κορτσόπα
Όλον χόπα, όλον χόπα,
μ’ ενεγκάσκουστουν, νυφόπα
Νέγκασμαν ’κι σ’κών’ το χόπα,
ας ελέπω σας, παιδόπα

Λυριτζ̌ή καταραμένε,
τα κουλύρα̤ φορτωμένε

Μάνα μ’, τέρεν το παπόρ’
ντ’ άσ̌κεμα κουνίεται
Το γιαρόπο μ’ έν’ απέσ’,
γιάμ’ ρούζ’ και φουρκίεται

Μαύρε, μάυρε καυκομμάτ’/
Νέπε, νέπε καυκομμάτ’,
ήμπα̤ν πας και κρού’ς μ’ ομμάτ’

’Μώ σε, ’μώ σε, νε κομμέντσα,
πώς είσ’ άμον παλαλή
Έ͜εις τον έμορφον τον άντραν,
φιλείς ατον, ’κι λαλεί

Νε κουτσ̌ή, λεμόν’-λεμόν’,
το πόι σ’ άμον τ’ εμόν
Παρακαλώ τον Θεόν
πότ’ ’α ’ίνεσαι τ’ εμόν

Νε κουτσ̌ή μελαχρινή,
μόνασο μ’ έναν βραδήν
Άψον τ’ άψιμο σ’, άψον
κι όλα̤ τα ξύλα σ’ κάψον
-Τα ξυλόπα μ’ έιν’ ζογρά,
τίνος είσ’ ας έξερα!

Νε κουτσ̌ή, νε λεμονίτσα,
κολογκυθί’ καστανίτσα
Και φογούμαι γιάμ’ εντώκε σε
η μάνα σ’ η τσουνίτσα

Νε κουτσ̌ή τ’ εμέτερον,
πέει με τίναν θα παίρω
Και πασ̌κείμ’ τό ’κ’ επορώ
κρυφά-κρυφά να τερώ

Όι, ν’ αηλί εμέν, ν’ αηλί,
σο κιφάλι μ’ κάτ’ λαλεί
Κι αν ’κι πάγω του βραδύ
’α σκοτών’ με η γαρή

Οι Πέρανλουδες φορούν πασμάδες
και χορεύ’ν’ άμον γιοσμάδες
Οι Τσ̌αϊρλήδες φορούν τα γούνας
και χορεύ’ν’ άμον κουτούνας
Οι Ποχλουτερότ’ φορούν κα̤ζία
και χορεύ’ν’ άμον τα̤ζία⁸

Ο ποπάς κι η ποπαδία
εποίκαν την ανομίαν
Πέντε μήνας, έξ’ παιδία
κι άλλ’ ατόσα σην κοιλίαν

Πάει ομάλα̤, πάει ομάλα̤,
πάει ομάλα̤ και λιβάδα̤
Ους να μερών’ κείτ’ ομάλα̤
ση Γιαννίκα την αγκάλα̤ν
Αχ! Ο νους ι-μ’ έν’ αδά κι ακεί,
τ’ ομμάτα̤ μ’ σα νυφάδα̤

Πας ομάλα̤, πας και τίκια,
τ’ ορταρόπα σ’ είν’ τιφτίκια
Πας ομάλα̤, πας ομάλα̤,
τ’ ορταρόπα σ’ αρνομάλα̤

Σ̌ιπ-σ̌ιπ κι άμον ελαίαν,
γύριξον σ’ εμέν μερέαν
Γύριξον σ’ εμέν μερέαν,
πώς μυρί͜εις τρανταφυλλέαν

Σ̌ιπ-σ̌ιπ και τάνα, τάνα,
η μάνα τ’ς έν’ η Καστάνα
Τα ποδάρα̤ τ’ς γιοσμαλούγια,
θα παίρ’ ατεναν ναλία

Σύρον άν’ και σύρον κα’,
το φιστάν’ σο γιάν’ απάν’
Ο Θεός την ψ̌η μ’ να παίρ’
σ’ άσπρον την κερτάν’ απάν’

Τ’ αιγιδόπο μ’ βόσ̌κεται,
σ̌υρίζ’ ατο, κλώσ̌κεται
Κι εγώ τηνάν αγαπώ
το τραπολόζ’ ζώσ̌κεται

Τα κορτσόπα τα καλά
πορπατούν σην μαχαλάν
Πορπατούν σην μαχαλάν
κι όλα̤ ’φτάν’ έναν παράν

Ταρατούμπαλ τα ραχ̌ία
ο Κορόης κι η Ναστασία
Ο Κορόης κι η Ναστασία
επήγανε σην Ρουσίαν
Έξ’ μήνας, έξ’ παιδία
κι άλλα πέντε σην κοιλίαν

Τένι-τένι, τένι-τένα
κανείς ’κ’ έν’ άμον ατένα
Κι ήντζαν θα λέει για τ’ ατένα
να γίν’ται γουρπάν’ σ’ ατένα
Τέρεν, μάνα, πως χορεύω,
τα παπούτσ̌α μ’ άν’ ’κι σ’κώνω
Την -ι- γην κατατρυπαίνω
και τη σ̌κύλ’ ο γιον ’κι παίρ’ με

Τζ̌άνουμ, τζ̌άνουμ Ζωγραφία,
κι ανεβαίνει σα ραχ̌ία
Έι, πίνει τα κρύα τα νερά
και σύρ’ την μαναχ̌ίαν

Την τσ̌αχουρομάταιναν,
την παγουρομάταιναν
Κι αν ’κι δίν’νε μ’ ατέναν
εγώ θα κλέφτ’ ατεναν

Τη τιτινί μ’ την κεσέν
να τυλίγομ’ εγώ ’σέν
Πη κοιμάσαι απέσ’ σο στρώμαν
να φιλώ σ’ απέσ’ σο στόμαν

Το ραχ̌ίν χ̌ιονίεται,
παίρ’ ο ήλον λύεται
Κι εγώ είμαι σεβταλούς,
το καρδόπο μ’ λύεται

Τρώει ο λύκον την φοράδαν
κι όλον το καλόν το χτήνον
Και πόσα φοράς εμόνασες
εμέν τον Κωνσταντίνον;

Τρώει ωτία, τρώει ωτία
τη Κερέκας η λαλία
Και τ’ ομμάτα̤ μ’ εσκοτείνεψαν
ας σην αροθυμίαν

Φα’ με, φασουλίτσα μ’, φα’ με,
κι εγώ για τ’ εσέν θα χάμαι
Δώδεκα χρονών κορτσόπον
πώς θα σύρ’ και παίρ’ το ψ̌όπο μ’!

Χ̌ορομύλτσον και κοσ̌κιντσον,
βάλεν έναν βούραν κι άλλον
Χ̌ορομύλτσον και κοσ̌κιντσον,
τ’ αλέυρα̤ σ’ έμορφα ποίσον
Και ση Ταχμάζ’ τ’ αμπαρόπον
βάλεν έναν βούραν/δύο βούρας κι άλλο
Κι όντας πας σα λεφτοκάρα̤
λάλ’ κι εμέν κι ας πάμ’ εντάμαν
Κι όντες έρτ’ εκείν’ η ώρα
φέψον κι έλα, Πελιστέρα
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
’αθα
αγούλα̤μαντριά αρνιών ağıl
άγουροςνέος άνδρας
αδάεδώ
αηλίαλίμονο ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός)
ακείεκεί
ακείν’εκείνα
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
άν’άνω, πάνω, άνωθεν
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
αποπλυμόπαυπολείμματα φαγητού, μείγμα από τα ξεπλύματα μαγειρικών σκευών και εναπομείναντων φαγητών που δίνεται ως τροφή στις αγελάδες
αρνόποαρνάκι, χαϊδευτική προσφώνηση γυναίκας
αροθυμίαννοσταλγία
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
άσ̌κεμαάσχημα
ατααυτά
ατένααυτήν
ατέναναυτήν
ατματσ̌άςγεράκι atmaca
ατ’ςαυτής, της
άψιμοφωτιά
άψον(προστ.) άναψε
βάλεν(προστ.) βάλε
βέχωβήχω
βίοντο βιος, το σύνολο των ζωντανών που έχει στην ιδιοκτησία του κάποιος, η περιουσία κάποιου
βόσ̌κεταιβοσκάει
βούρανχούφτα vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού
βούρας(τη, γεν. ενικ.) χούφτας, (τα, ονομ. πληθ.) χούφτες vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού
βραδήνβράδυ
βρέχ̌’βρέχει
βρεχ̌ήνβροχή
γαϊτά̤νμελωδία, μουσική σύνθεση, μουσικός σκοπός kayde
γαρήσύζυγος, γυναίκα karı
γιάείτε, ή ya/yā
γιάμ’μήπως, ή μη ya/yā + μη
γιάν’πλάι, πλευρά yan
γιαρόπο(υποκορ.) αγαπητός/ή/ό, αγάπη yâr
γιοσμάδεςκομψοί, λεβέντες νέοι yosma
γούλανλαιμό gula
γουρπάν’θυσία kurban/ḳurbān
γραίαγριά
γριβώνωπροσκολλώμαι, , γαντζώνομαι αγριφώνω<agrafer<grappa
δα̤κρόπα(υποκορ.) δάκρυα
δίν’νεδίνουν
έ͜ειςέχεις
εδέκαέδωσα
είν’(για πληθ.) είναι
εκείν’εκείνοι/α
ελαίανελιά
ελέπωβλέπω
εμέτερονδικός/ή/ό μου ἡμέτερος
εμόνδικός/ή/ό μου ἐμοῦ
εμόνασεςφιλοξένησες για διανυκτέρευση
έμορφαόμορφα
έμορφονόμορφο
έν’είναι
ενεγκάσκουστουνκουράζεστε
εντάμανμαζί
εντώκεχτύπησε
έξ’έξω ή ο αριθμός έξι
έξεραήξερα
έπαρ’(προστ.) πάρε
επέμ’νεναπόμεινε
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίκεςέκανες, έφτιαξες ποιέω-ῶ
επορώμπορώ
εσέτεραδικά σου/σας
εσκοτείνεψανσκοτείνιασαν
εσόνδικός/ή/ό σου
ευτάεικάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
ευτάν’κάνουν, φτιάχνουν εὐθειάζω
έχ̌’έχει
ζογράυγρά, χλωρά
ζωγραφίαζωγραφιά
ζώσ̌κεταιζώνεται, φοράει πάνω του ζώννυμι
ήμπα̤νοπουδήποτε ἦν πη ἂν
ήντζανοποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον
’ίνεσαιγίνεσαι
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
καρδόποκαρδούλα
κατατρυπαίνωκατατρυπώ, γεμίζω τρύπες
καυκομμάτ’αυτός που έχει μάτια διαυγή σαν γυάλινες κούπες (καυκία) καῦκος + ὀμμάτιον
κάψον(προστ.) κάψε
κείμαικείτομαι, ξαπλώνω
κερτάν’λαιμός gerdan/gerden
κεσένμικρή τσάντα από ύφασμα ή πλεκτό, που χωράει χρήματα, καπνό κ.λπ. και μπορεί να μεταφερθεί στην τσέπη, πουγκί kese/kīse
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιφάλικεφάλι
κλέφτ’κλέβω/ει
κλώσ̌κεταιγυρίζει, επιστρέφει
κορτσόπακοριτσάκια
κορτσόπονκοριτσάκι
κουνίεταικουνιέται, λικνίζεται
κουτσ̌ήκόρη
κρεμάν’κρεμάει
κρού’ςχτυπάς κρούω
λάλ’(προστ.) βγάλε λαλιά, κάλεσε, αποκάλεσε, προσκάλεσε, οδήγησε
λαλείβγάζει λαλιά, καλεί, αποκαλεί, προσκαλεί, οδηγεί
λαλίαλαλιά, φωνή
λεφτοκάρα̤λεπτοκάρυα, φουντουκιές, φουντούκια λεπτο- + κάρυον
λιβάδα̤λιβάδια
λύεταιλιώνει
μαναχ̌ίανμοναξιά
μανέανκαπνιά, μαυρισμένος/η/ο από καπνιά
μαξιλαρόπομαξιλαράκι
μαχαλάνγειτονιά mahalle/maḥalle
μερέανμεριά
μερών’μερώνει, ξημερώνει
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μήνας(τα) μήνες
μυρί͜ειςμυρίζεις, αναδύεις μυρωδιά
’μώ(επιφ.) εκδήλωση έκπληξης, θαυμασμού ή δυσφορίας, βρε! σε καλό σου! γαμώ
ν’ αηλίαλίμονο μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός
ναλίαξύλινα πέδιλα γυναικεία, τσόκαρα nalın/naʿleyn
νασάνχαρά σε
νέγκασμανκούραση
νέπεβρε!
νερόποννεράκι
ντώστε(προστ.) χτυπήστε
νυφάδα̤νύφες
νυφάδεςνύφες
νυφόπανυφούλες
ξεροβέχωξεροβήχω
ολίγονλίγο
ολόγεραολόγυρα
ομάλα̤(επιρρ.) ομαλά, ευθεία, πεδιάδες, ίσια
ομμάτ’μάτι
ομμάτα̤μάτια
όνταςόταν
όντεςόταν
ορταρόπα(υποκορ.) μάλλινες κάλτσες ἀορτήρ
ουςως, μέχρι
παιδί’παιδιού
παιδίαπαιδιά
παιδόπαπαιδάκια
παιδόπονπαιδάκι
παίρ’παίρνω/ει
παίρωπαίρνω
παντρείαπαντρειά, γάμος ὑπανδρειά < ὑπανδρία
παπόρ’βαπόρι, καράβι vapore
παράνλεφτά, το χρήμα para/pāre
πασ̌άπασά (βαθμός ή τίτλος τιμητικός ανώτατου πολιτικού ή στρατιωτικού επί Οθωμ. Αυτοκρατορίας), (καθομ.) άρχοντα, τιμητική προσφώνηση μεγαλύτερου αδελφού paşa
πασ̌κείμ’μήπως, μήπως (και) πᾶς καί ἔνι
παχ̌ύν’παχαίνει, χοντραίνει
πέει(προστ.) πες
πηπου
ποδάρα̤πόδια
ποδαρόπαποδαράκια
πόιύψος, μπόι (ανάστημα) boy
ποίσον(προστ.) κάνε, φτιάξε ποιέω, ποιῶ
ποπαδίαπαπαδιά
ποπάςπαπάς
πορπατούνπερπατούν
ραχ̌ίαράχες, βουνά
ραχ̌ίνβουνό, ράχη
ρούζ’πέφτει, ρίχνει, μτφ. αναλογεί
ΡουσίανΡωσία
σεβτάαγάπη, έρωτας sevda/sevdā
σεβταλούςερωτοχτυπημένος, ερωτευμένος sevdalı
σ̌κύλ’(γεν.) σκύλου
σ’κών’σηκώνω/ει
σ’κώνωσηκώνω
σύρ’σύρω/ει, τραβάω/ει, ρίχνω/ει
σ̌υρίζ’σφυρίζω/ει σῦριγξ
σύρον(προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε
ταγήφόρτωμα τροφής ζώων τάσσω/τάττω
τερείκοιτάει
τερείτεκοιτάτε
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τερώκοιτώ
τζ̌άνουμψυχή μου, αγαπημένε/η μου canım<can/cān
τηνάναυτόν/ην που
τίκιαστητά dik
τίνανποιον/α
τίνοςποιού;
τιφτίκιαμοχέρ, ύφασμα από μαλλί αίγας tiftik/teftīk
τρανταφυλλέανμυρωδιά ρόδου
τρανύν’μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει τρανόω-ῶ
τραπολόζ’υφαντό ύφασμα με διάφορους εμπριμέ χρωματισμούς τετράγωνο γύρω στο 1,5 μέτρο που διπλωνόταν στη μέση πάνω από την ζουπούνα Ṭarābulus<Τρίπολις [η Τρίπολη του Λιβάνου φημιζόταν ιστορικά για την παραγωγή μεταξωτών και βαμβακερών υφασμάτων, κυρίως κατά την οθωμανική περίοδο αλλά και νωρίτερα, στη μεσαιωνική εποχή]
τρέχ̌’τρέχει
τρώγ’τρώω
τσ̌αγούλα̤χαλίκια çakıl
Τσ̌άμπασ̌ινπαρχάρι των Κοτυώρων του Πόντου (σημ. Ordu) στα ΝΑ της σημερινής επαρχίας Ορντού πολύ κοντά στα σύνορα με την επαρχία Κερασούντας Çambaşı (κυρ. Πευκοκορφή)
τσ̌αχούρα̤γκριζομπλε çakır
τσουνίτσασκυλίτσα κύων→κύαινα
φά’(προστ.) φάε
φάσον(κ. φάισον) (προστ.) τάισε
φέψονφύγε
φιλείςφιλάς
φιστάν’φουστάνι fistan<fustān
φογούμαιφοβάμαι
φοράςφορές
φουρκίεταιπνίγεται
’φτάν’(ευτάνε) κάνουν, φτιάχνουν εὐθειάζω
χ̌ιονίεταιχιονίζεται
χ̌οράδεςχήρες
χάμαιχάνομαι, μτφ. πεθαίνω
χαμελάχαμηλά
χόπαχαρωπά, ζωηρά (επιφώνημα χορού) hoppa (ονοματοποιητική λέξη «ήχος παιδιού που πηδά»)
χορεύ’ν’χορεύουν
χορεύ’νεχορεύουν
χόρεψον(προστ.) χόρεψε
χτήνοναγελάδα
ψ̌ηψυχή
ψ̌όποψυχούλα
ωτίααυτιά
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
’αθα
αγούλα̤μαντριά αρνιών ağıl
άγουροςνέος άνδρας
αδάεδώ
αηλίαλίμονο ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός)
ακείεκεί
ακείν’εκείνα
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
άν’άνω, πάνω, άνωθεν
απάν’πάνω
απέσ’μέσα
αποπλυμόπαυπολείμματα φαγητού, μείγμα από τα ξεπλύματα μαγειρικών σκευών και εναπομείναντων φαγητών που δίνεται ως τροφή στις αγελάδες
αρνόποαρνάκι, χαϊδευτική προσφώνηση γυναίκας
αροθυμίαννοσταλγία
ας σ’(ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα
ας σηναπ’ την ασό σην (από την)
άσ̌κεμαάσχημα
ατααυτά
ατένααυτήν
ατέναναυτήν
ατματσ̌άςγεράκι atmaca
ατ’ςαυτής, της
άψιμοφωτιά
άψον(προστ.) άναψε
βάλεν(προστ.) βάλε
βέχωβήχω
βίοντο βιος, το σύνολο των ζωντανών που έχει στην ιδιοκτησία του κάποιος, η περιουσία κάποιου
βόσ̌κεταιβοσκάει
βούρανχούφτα vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού
βούρας(τη, γεν. ενικ.) χούφτας, (τα, ονομ. πληθ.) χούφτες vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού
βραδήνβράδυ
βρέχ̌’βρέχει
βρεχ̌ήνβροχή
γαϊτά̤νμελωδία, μουσική σύνθεση, μουσικός σκοπός kayde
γαρήσύζυγος, γυναίκα karı
γιάείτε, ή ya/yā
γιάμ’μήπως, ή μη ya/yā + μη
γιάν’πλάι, πλευρά yan
γιαρόπο(υποκορ.) αγαπητός/ή/ό, αγάπη yâr
γιοσμάδεςκομψοί, λεβέντες νέοι yosma
γούλανλαιμό gula
γουρπάν’θυσία kurban/ḳurbān
γραίαγριά
γριβώνωπροσκολλώμαι, , γαντζώνομαι αγριφώνω<agrafer<grappa
δα̤κρόπα(υποκορ.) δάκρυα
δίν’νεδίνουν
έ͜ειςέχεις
εδέκαέδωσα
είν’(για πληθ.) είναι
εκείν’εκείνοι/α
ελαίανελιά
ελέπωβλέπω
εμέτερονδικός/ή/ό μου ἡμέτερος
εμόνδικός/ή/ό μου ἐμοῦ
εμόνασεςφιλοξένησες για διανυκτέρευση
έμορφαόμορφα
έμορφονόμορφο
έν’είναι
ενεγκάσκουστουνκουράζεστε
εντάμανμαζί
εντώκεχτύπησε
έξ’έξω ή ο αριθμός έξι
έξεραήξερα
έπαρ’(προστ.) πάρε
επέμ’νεναπόμεινε
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίκεςέκανες, έφτιαξες ποιέω-ῶ
επορώμπορώ
εσέτεραδικά σου/σας
εσκοτείνεψανσκοτείνιασαν
εσόνδικός/ή/ό σου
ευτάεικάνει, φτιάχνει εὐθειάζω
ευτάν’κάνουν, φτιάχνουν εὐθειάζω
έχ̌’έχει
ζογράυγρά, χλωρά
ζωγραφίαζωγραφιά
ζώσ̌κεταιζώνεται, φοράει πάνω του ζώννυμι
ήμπα̤νοπουδήποτε ἦν πη ἂν
ήντζανοποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον
’ίνεσαιγίνεσαι
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κα’κάτω
καρδόποκαρδούλα
κατατρυπαίνωκατατρυπώ, γεμίζω τρύπες
καυκομμάτ’αυτός που έχει μάτια διαυγή σαν γυάλινες κούπες (καυκία) καῦκος + ὀμμάτιον
κάψον(προστ.) κάψε
κείμαικείτομαι, ξαπλώνω
κερτάν’λαιμός gerdan/gerden
κεσένμικρή τσάντα από ύφασμα ή πλεκτό, που χωράει χρήματα, καπνό κ.λπ. και μπορεί να μεταφερθεί στην τσέπη, πουγκί kese/kīse
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κιφάλικεφάλι
κλέφτ’κλέβω/ει
κλώσ̌κεταιγυρίζει, επιστρέφει
κορτσόπακοριτσάκια
κορτσόπονκοριτσάκι
κουνίεταικουνιέται, λικνίζεται
κουτσ̌ήκόρη
κρεμάν’κρεμάει
κρού’ςχτυπάς κρούω
λάλ’(προστ.) βγάλε λαλιά, κάλεσε, αποκάλεσε, προσκάλεσε, οδήγησε
λαλείβγάζει λαλιά, καλεί, αποκαλεί, προσκαλεί, οδηγεί
λαλίαλαλιά, φωνή
λεφτοκάρα̤λεπτοκάρυα, φουντουκιές, φουντούκια λεπτο- + κάρυον
λιβάδα̤λιβάδια
λύεταιλιώνει
μαναχ̌ίανμοναξιά
μανέανκαπνιά, μαυρισμένος/η/ο από καπνιά
μαξιλαρόπομαξιλαράκι
μαχαλάνγειτονιά mahalle/maḥalle
μερέανμεριά
μερών’μερώνει, ξημερώνει
μετ’μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος)
μήνας(τα) μήνες
μυρί͜ειςμυρίζεις, αναδύεις μυρωδιά
’μώ(επιφ.) εκδήλωση έκπληξης, θαυμασμού ή δυσφορίας, βρε! σε καλό σου! γαμώ
ν’ αηλίαλίμονο μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός
ναλίαξύλινα πέδιλα γυναικεία, τσόκαρα nalın/naʿleyn
νασάνχαρά σε
νέγκασμανκούραση
νέπεβρε!
νερόποννεράκι
ντώστε(προστ.) χτυπήστε
νυφάδα̤νύφες
νυφάδεςνύφες
νυφόπανυφούλες
ξεροβέχωξεροβήχω
ολίγονλίγο
ολόγεραολόγυρα
ομάλα̤(επιρρ.) ομαλά, ευθεία, πεδιάδες, ίσια
ομμάτ’μάτι
ομμάτα̤μάτια
όνταςόταν
όντεςόταν
ορταρόπα(υποκορ.) μάλλινες κάλτσες ἀορτήρ
ουςως, μέχρι
παιδί’παιδιού
παιδίαπαιδιά
παιδόπαπαιδάκια
παιδόπονπαιδάκι
παίρ’παίρνω/ει
παίρωπαίρνω
παντρείαπαντρειά, γάμος ὑπανδρειά < ὑπανδρία
παπόρ’βαπόρι, καράβι vapore
παράνλεφτά, το χρήμα para/pāre
πασ̌άπασά (βαθμός ή τίτλος τιμητικός ανώτατου πολιτικού ή στρατιωτικού επί Οθωμ. Αυτοκρατορίας), (καθομ.) άρχοντα, τιμητική προσφώνηση μεγαλύτερου αδελφού paşa
πασ̌κείμ’μήπως, μήπως (και) πᾶς καί ἔνι
παχ̌ύν’παχαίνει, χοντραίνει
πέει(προστ.) πες
πηπου
ποδάρα̤πόδια
ποδαρόπαποδαράκια
πόιύψος, μπόι (ανάστημα) boy
ποίσον(προστ.) κάνε, φτιάξε ποιέω, ποιῶ
ποπαδίαπαπαδιά
ποπάςπαπάς
πορπατούνπερπατούν
ραχ̌ίαράχες, βουνά
ραχ̌ίνβουνό, ράχη
ρούζ’πέφτει, ρίχνει, μτφ. αναλογεί
ΡουσίανΡωσία
σεβτάαγάπη, έρωτας sevda/sevdā
σεβταλούςερωτοχτυπημένος, ερωτευμένος sevdalı
σ̌κύλ’(γεν.) σκύλου
σ’κών’σηκώνω/ει
σ’κώνωσηκώνω
σύρ’σύρω/ει, τραβάω/ει, ρίχνω/ει
σ̌υρίζ’σφυρίζω/ει σῦριγξ
σύρον(προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε
ταγήφόρτωμα τροφής ζώων τάσσω/τάττω
τερείκοιτάει
τερείτεκοιτάτε
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τερώκοιτώ
τζ̌άνουμψυχή μου, αγαπημένε/η μου canım<can/cān
τηνάναυτόν/ην που
τίκιαστητά dik
τίνανποιον/α
τίνοςποιού;
τιφτίκιαμοχέρ, ύφασμα από μαλλί αίγας tiftik/teftīk
τρανταφυλλέανμυρωδιά ρόδου
τρανύν’μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει τρανόω-ῶ
τραπολόζ’υφαντό ύφασμα με διάφορους εμπριμέ χρωματισμούς τετράγωνο γύρω στο 1,5 μέτρο που διπλωνόταν στη μέση πάνω από την ζουπούνα Ṭarābulus<Τρίπολις [η Τρίπολη του Λιβάνου φημιζόταν ιστορικά για την παραγωγή μεταξωτών και βαμβακερών υφασμάτων, κυρίως κατά την οθωμανική περίοδο αλλά και νωρίτερα, στη μεσαιωνική εποχή]
τρέχ̌’τρέχει
τρώγ’τρώω
τσ̌αγούλα̤χαλίκια çakıl
Τσ̌άμπασ̌ινπαρχάρι των Κοτυώρων του Πόντου (σημ. Ordu) στα ΝΑ της σημερινής επαρχίας Ορντού πολύ κοντά στα σύνορα με την επαρχία Κερασούντας Çambaşı (κυρ. Πευκοκορφή)
τσ̌αχούρα̤γκριζομπλε çakır
τσουνίτσασκυλίτσα κύων→κύαινα
φά’(προστ.) φάε
φάσον(κ. φάισον) (προστ.) τάισε
φέψονφύγε
φιλείςφιλάς
φιστάν’φουστάνι fistan<fustān
φογούμαιφοβάμαι
φοράςφορές
φουρκίεταιπνίγεται
’φτάν’(ευτάνε) κάνουν, φτιάχνουν εὐθειάζω
χ̌ιονίεταιχιονίζεται
χ̌οράδεςχήρες
χάμαιχάνομαι, μτφ. πεθαίνω
χαμελάχαμηλά
χόπαχαρωπά, ζωηρά (επιφώνημα χορού) hoppa (ονοματοποιητική λέξη «ήχος παιδιού που πηδά»)
χορεύ’ν’χορεύουν
χορεύ’νεχορεύουν
χόρεψον(προστ.) χόρεψε
χτήνοναγελάδα
ψ̌ηψυχή
ψ̌όποψυχούλα
ωτίααυτιά
Σημειώσεις
¹ (Ha buradan aşağı) Από εδώ κάτω
² Πάρε το σκοινί του πανιού της πλώρης απάνω,
έλα να λεμβοδρομήσομε 
Τα βυζιά που είναι στον κόρφο σου,
θα τα μετρήσω με πιθαμές
³ Πάρ’ το κάτω, 
εγώ δε μπορώ να κατέβω (φιγούρα του χωρού)
Μικρή είσαι, αγάπη μου,
δε μπορώ να βασιστώ σ’ εσένα (στον έρωτα σου)
⁴ Κατέβαζε, κατέβαζε
τις τσάκισες του φουστανιού σου
Δε μ’ άρεσαν, ομορφούλα,
τα καμώματα, τα φερσίματά σου
⁵ Γέρνε και χτύπα το γόνατο στη γη (φιγούρα του χορού),
θα μας σκοτώσει ο πατέρας σου
Στην αγκαλιά του πατέρα σου
θα μετρήσω τις πεντακόσες
⁶ Πάρε το κάτω (φρ. τουρκ.)
⁷ Τράβα το ψηλά (φρ. τουρκ.)
⁸ Στον πρώτο στίχο, οι τραγουδιστές συνήθιζαν να δηλώνουν τη συνοικία των Κοτυώρων (Ορντού) στην οποία ανήκαν, τοποθετώντας έτσι τον εαυτό τους στο τραγούδι. Οι Πέρανλουδες ήταν οι κάτοικοι της συνοικίας της Υπαπαντής («το πέραν η μαχαλά»), της παλαιότερης και πιο πολυπληθούς συνοικίας της πόλης. Οι Τσ̌αϊρλήδες προέρχονταν από τη συνοικία του Αγίου Γεωργίου («τη Τσ̌αϊρί η μαχαλά»), ενώ οι Ποχλουτερότ’ ανήκαν στη συνοικία του Αγίου Νικολάου, γνωστή και ως Πιλπίλ τερέ ή Ποχλού τερέ. Οι δύο τελευταίες συνοικίες ήταν νεότερες, με εποικισμό κυρίως από αγροτικούς πληθυσμούς των ορεινών γειτονικών χωριών, γύρω στα 1850 και 1870 αντίστοιχα.

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr