Άγουρος είμ’, άγουρος, να φιλώ το μάγουλο σ’ Ατματσ̌άς είμ’, ατματσ̌άς, να γριβώνω σο πατσ̌άχ’ σ’ Αδά βρέχ̌’ κι ακεί βροντά, νασάν π’ έχ̌ την τροφαντάν Αδά λέν’ ατο τερί, π’ έχ̌ τρώει, πη ’κ’ έχ̌’ τερεί Ακεί πέραν αγούλα̤/ταγούλα̤, τ’ ολόγερα τσ̌αγούλα̤ Κι εγώ τηνάν αγαπώ τ’ ομμάτα̤ τ’ς είν’ τσ̌αχούρα̤ Ακεί πέραν ήλος έν’, ση ταγή μ’ ο σ̌κύλος έν’ Σ̌κύλος αν έν’ τρώει μας -ε-, κουτσ̌ή αν έν’ παίρ’ μας -ε- Ακεί πέραν ήλος έν’, το κορτσόπον τίνος έν’; Γιά τ’ εμόν έν’ γιά τ’ εσόν γιά τ’ ακείν’ τη σ̌κύλ’ τη γιου Ακεί πέραν σο ραχ̌ίν στέκ’ έναν πουλίν παχ̌ύν Μετ’ εκείνο το πουλίν το γιαρόπο μ’ θα παχ̌ύν’ Απουρατάν ασ̌αγά¹ τρέχ̌’ ολίγον νερόπον Έπαρ’ με, κόρ’, έπαρ’ με είμαι καλόν παιδόπον Άλ αμούραγι πασ̌ά κέλ γιαρουσ̌ά, γιαρουσ̌ά Κοϊνουντακί μεμελερί βουρατζ̌άγουμ καρουσ̌ά² Άλ ασ̌αγά, ασ̌αγά πέν ινέμεμ, ινέμεμ Κιουτσ̌ιουτζάκσην σεβτιγίμ, πέν σανά κιουβενέμεμ³ Άλ’ ασ̌αγά, ασ̌αγά φιστάν’ κουρμαλαρουνί Πεγιενέμετιμ κιουζέλ σενίν τουρμαλαρουνί⁴ Άλ’ ασ̌αγά βούρ τιζί παπάν ο̤λτιουριούρ πιζί Παπανίν κουτζαγουνά σαγιατζ̌άγουμ πές̌ γιουζή⁵ Άλ’ ασ̌αγά⁶ το πανίν, σύρ’ ατο και ’κι μακρύν’/τρανύν’ Τη Κερασούντας τα παιδία αγαπούν την Λιανήν Άλ’ ασ̌αγά τσ̌έκ γιοκαρή⁷ το φιστάν’ σο γιάν’ απάν’ Ο Θεός να παίρ’ την ψ̌η μ’ σ’ άσπρον το κερτάν’ απάν’ Ασκητάς φορεί την γούναν/παίζει την λύραν κι η Λισάφ κρεμάν’ την γούλαν Βέχω, βέχω, ξεροβέχω, κείμαι κα’ τ’ αρνόπο μ’ ’κ’ έχω Κι ας σ’ ομματί μ’ τα δα̤κρόπα το μαξιλαρόπο μ’ βρέχω -Γραία, γραία, χόρεψον -Γραία είμαι, ’κ’ επορώ Κι αν καλοκρατείτε με μούνον σείομαι κι εγώ Έλα, έλα μετ’ εμέν, μετ’ εμέν τον τσ̌οπανίτς Γάλαν φά’ και γάλαν πίαν, γάλαν φάσον τα παιδία Τη παιδί’ σ’ τ’ αποπλυμόπα φάσον ατα τα σ̌κυλόπα Έναν κι έναν ευτάν’ δύο, έφαγες όλον τον βίον Δύο κι έναν ευτάν’ τρία, ντό καλόν έν’ η παντρεία! Τρία κι έναν, τέσσερα, ’κ’ έρχομαι σ’ εσέτερα Τέσσερα και έναν, πέντε, η κουτσ̌ή σ’ εμέν επέμ’νεν Πέντε κι έναν ευτάν’ έξ’, το μαλλίν ατ’ς έν’ μετάξ’ Έξι και έναν, εφτά, η κουτσ̌ή μωρόν ’κ’ ευτάει Εφτά και έναν, οχτώ, το μαλλίν ατ’ς δελα̤χτόν Οχτώ και έναν, εννέα, εποίκες μ’ άμον μανέαν Εννέα και έναν, δέκα, για τ’ εσέν την ψ̌η μ’ εδέκα Η Ποινή μ’ έν’ σο ραχ̌ίν κι εγώ τρώγω την βρεχ̌ήν Η Ποινή μ’ έν’ σο χωρίον κι εγώ τρώγ’ αδά τον κρύον Η σεβτά μ’ σην Τσ̌άμπασ̌ιν κι εγώ σην Γαράσαρην Έλα, σεβτά μ’, χαμελά το καρδόπο μ’ ας γελά Έλα σεβτά μ’ μετ’ εμέν, μη σκοτώνω ’γώ εμέν Καλομαθεμέν’ χ̌οράδες κι οικοδέσπενες νυφάδες, ντό τερείτε τα κορτσόπα ντο χορεύ’νε χόπα-χόπα; Χόπα-χόπα, χόπα-χόπα, σην γαϊτά̤ν απάν’, κορτσόπα Χόπα-χόπα, χόπα-χόπα, ντώστε κα’ τα ποδαρόπα Όλον χόπα, όλον χόπα, ους να ξημερών’, κορτσόπα/νυφόπα Χόπα, χόπ’ απάν’ σο χώμαν, χορεψέστε εσείς, κορτσόπα Όλον χόπα, όλον χόπα, μη νυστάζετε, κορτσόπα Όλον χόπα, όλον χόπα, μ’ ενεγκάσκουστουν, νυφόπα Νέγκασμαν ’κι σ’κών’ το χόπα, ας ελέπω σας, παιδόπα Λυριτζ̌ή καταραμένε, τα κουλύρα̤ φορτωμένε Μάνα μ’, τέρεν το παπόρ’ ντ’ άσ̌κεμα κουνίεται Το γιαρόπο μ’ έν’ απέσ’, γιάμ’ ρούζ’ και φουρκίεται Μαύρε, μάυρε καυκομμάτ’/ Νέπε, νέπε καυκομμάτ’, ήμπα̤ν πας και κρού’ς μ’ ομμάτ’ ’Μώ σε, ’μώ σε, νε κομμέντσα, πώς είσ’ άμον παλαλή Έ͜εις τον έμορφον τον άντραν, φιλείς ατον, ’κι λαλεί Νε κουτσ̌ή, λεμόν’-λεμόν’, το πόι σ’ άμον τ’ εμόν Παρακαλώ τον Θεόν πότ’ ’α ’ίνεσαι τ’ εμόν Νε κουτσ̌ή μελαχρινή, μόνασο μ’ έναν βραδήν Άψον τ’ άψιμο σ’, άψον κι όλα̤ τα ξύλα σ’ κάψον -Τα ξυλόπα μ’ έιν’ ζογρά, τίνος είσ’ ας έξερα! Νε κουτσ̌ή, νε λεμονίτσα, κολογκυθί’ καστανίτσα Και φογούμαι γιάμ’ εντώκε σε η μάνα σ’ η τσουνίτσα Νε κουτσ̌ή τ’ εμέτερον, πέει με τίναν θα παίρω Και πασ̌κείμ’ τό ’κ’ επορώ κρυφά-κρυφά να τερώ Όι, ν’ αηλί εμέν, ν’ αηλί, σο κιφάλι μ’ κάτ’ λαλεί Κι αν ’κι πάγω του βραδύ ’α σκοτών’ με η γαρή Οι Πέρανλουδες φορούν πασμάδες και χορεύ’ν’ άμον γιοσμάδες Οι Τσ̌αϊρλήδες φορούν τα γούνας και χορεύ’ν’ άμον κουτούνας Οι Ποχλουτερότ’ φορούν κα̤ζία και χορεύ’ν’ άμον τα̤ζία⁸ Ο ποπάς κι η ποπαδία εποίκαν την ανομίαν Πέντε μήνας, έξ’ παιδία κι άλλ’ ατόσα σην κοιλίαν Πάει ομάλα̤, πάει ομάλα̤, πάει ομάλα̤ και λιβάδα̤ Ους να μερών’ κείτ’ ομάλα̤ ση Γιαννίκα την αγκάλα̤ν Αχ! Ο νους ι-μ’ έν’ αδά κι ακεί, τ’ ομμάτα̤ μ’ σα νυφάδα̤ Πας ομάλα̤, πας και τίκια, τ’ ορταρόπα σ’ είν’ τιφτίκια Πας ομάλα̤, πας ομάλα̤, τ’ ορταρόπα σ’ αρνομάλα̤ Σ̌ιπ-σ̌ιπ κι άμον ελαίαν, γύριξον σ’ εμέν μερέαν Γύριξον σ’ εμέν μερέαν, πώς μυρί͜εις τρανταφυλλέαν Σ̌ιπ-σ̌ιπ και τάνα, τάνα, η μάνα τ’ς έν’ η Καστάνα Τα ποδάρα̤ τ’ς γιοσμαλούγια, θα παίρ’ ατεναν ναλία Σύρον άν’ και σύρον κα’, το φιστάν’ σο γιάν’ απάν’ Ο Θεός την ψ̌η μ’ να παίρ’ σ’ άσπρον την κερτάν’ απάν’ Τ’ αιγιδόπο μ’ βόσ̌κεται, σ̌υρίζ’ ατο, κλώσ̌κεται Κι εγώ τηνάν αγαπώ το τραπολόζ’ ζώσ̌κεται Τα κορτσόπα τα καλά πορπατούν σην μαχαλάν Πορπατούν σην μαχαλάν κι όλα̤ ’φτάν’ έναν παράν Ταρατούμπαλ τα ραχ̌ία ο Κορόης κι η Ναστασία Ο Κορόης κι η Ναστασία επήγανε σην Ρουσίαν Έξ’ μήνας, έξ’ παιδία κι άλλα πέντε σην κοιλίαν Τένι-τένι, τένι-τένα κανείς ’κ’ έν’ άμον ατένα Κι ήντζαν θα λέει για τ’ ατένα να γίν’ται γουρπάν’ σ’ ατένα Τέρεν, μάνα, πως χορεύω, τα παπούτσ̌α μ’ άν’ ’κι σ’κώνω Την -ι- γην κατατρυπαίνω και τη σ̌κύλ’ ο γιον ’κι παίρ’ με Τζ̌άνουμ, τζ̌άνουμ Ζωγραφία, κι ανεβαίνει σα ραχ̌ία Έι, πίνει τα κρύα τα νερά και σύρ’ την μαναχ̌ίαν Την τσ̌αχουρομάταιναν, την παγουρομάταιναν Κι αν ’κι δίν’νε μ’ ατέναν εγώ θα κλέφτ’ ατεναν Τη τιτινί μ’ την κεσέν να τυλίγομ’ εγώ ’σέν Πη κοιμάσαι απέσ’ σο στρώμαν να φιλώ σ’ απέσ’ σο στόμαν Το ραχ̌ίν χ̌ιονίεται, παίρ’ ο ήλον λύεται Κι εγώ είμαι σεβταλούς, το καρδόπο μ’ λύεται Τρώει ο λύκον την φοράδαν κι όλον το καλόν το χτήνον Και πόσα φοράς εμόνασες εμέν τον Κωνσταντίνον; Τρώει ωτία, τρώει ωτία τη Κερέκας η λαλία Και τ’ ομμάτα̤ μ’ εσκοτείνεψαν ας σην αροθυμίαν Φα’ με, φασουλίτσα μ’, φα’ με, κι εγώ για τ’ εσέν θα χάμαι Δώδεκα χρονών κορτσόπον πώς θα σύρ’ και παίρ’ το ψ̌όπο μ’! Χ̌ορομύλτσον και κοσ̌κιντσον, βάλεν έναν βούραν κι άλλον Χ̌ορομύλτσον και κοσ̌κιντσον, τ’ αλέυρα̤ σ’ έμορφα ποίσον Και ση Ταχμάζ’ τ’ αμπαρόπον βάλεν έναν βούραν/δύο βούρας κι άλλο Κι όντας πας σα λεφτοκάρα̤ λάλ’ κι εμέν κι ας πάμ’ εντάμαν Κι όντες έρτ’ εκείν’ η ώρα φέψον κι έλα, Πελιστέρα
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| ’α | θα | ||
| αγούλα̤ | μαντριά αρνιών | ağıl | |
| άγουρος | νέος άνδρας | ||
| αδά | εδώ | ||
| αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
| ακεί | εκεί | ||
| ακείν’ | εκείνα | ||
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| άν’ | άνω, πάνω, άνωθεν | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποπλυμόπα | υπολείμματα φαγητού, μείγμα από τα ξεπλύματα μαγειρικών σκευών και εναπομείναντων φαγητών που δίνεται ως τροφή στις αγελάδες | ||
| αρνόπο | αρνάκι, χαϊδευτική προσφώνηση γυναίκας | ||
| αροθυμίαν | νοσταλγία | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| άσ̌κεμα | άσχημα | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατένα | αυτήν | ||
| ατέναν | αυτήν | ||
| ατματσ̌άς | γεράκι | atmaca | |
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| άψιμο | φωτιά | ||
| άψον | (προστ.) άναψε | ||
| βάλεν | (προστ.) βάλε | ||
| βέχω | βήχω | ||
| βίον | το βιος, το σύνολο των ζωντανών που έχει στην ιδιοκτησία του κάποιος, η περιουσία κάποιου | ||
| βόσ̌κεται | βοσκάει | ||
| βούραν | χούφτα | vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού | |
| βούρας | (τη, γεν. ενικ.) χούφτας, (τα, ονομ. πληθ.) χούφτες | vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού | |
| βραδήν | βράδυ | ||
| βρέχ̌’ | βρέχει | ||
| βρεχ̌ήν | βροχή | ||
| γαϊτά̤ν | μελωδία, μουσική σύνθεση, μουσικός σκοπός | kayde | |
| γαρή | σύζυγος, γυναίκα | karı | |
| γιά | είτε, ή | ya/yā | |
| γιάμ’ | μήπως, ή μη | ya/yā + μη | |
| γιάν’ | πλάι, πλευρά | yan | |
| γιαρόπο | (υποκορ.) αγαπητός/ή/ό, αγάπη | yâr | |
| γιοσμάδες | κομψοί, λεβέντες νέοι | yosma | |
| γούλαν | λαιμό | gula | |
| γουρπάν’ | θυσία | kurban/ḳurbān | |
| γραία | γριά | ||
| γριβώνω | προσκολλώμαι, , γαντζώνομαι | αγριφώνω<agrafer<grappa | |
| δα̤κρόπα | (υποκορ.) δάκρυα | ||
| δίν’νε | δίνουν | ||
| έ͜εις | έχεις | ||
| εδέκα | έδωσα | ||
| είν’ | (για πληθ.) είναι | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| ελαίαν | ελιά | ||
| ελέπω | βλέπω | ||
| εμέτερον | δικός/ή/ό μου | ἡμέτερος | |
| εμόν | δικός/ή/ό μου | ἐμοῦ | |
| εμόνασες | φιλοξένησες για διανυκτέρευση | ||
| έμορφα | όμορφα | ||
| έμορφον | όμορφο | ||
| έν’ | είναι | ||
| ενεγκάσκουστουν | κουράζεστε | ||
| εντάμαν | μαζί | ||
| εντώκε | χτύπησε | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| έξερα | ήξερα | ||
| έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
| επέμ’νεν | απόμεινε | ||
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίκες | έκανες, έφτιαξες | ποιέω-ῶ | |
| επορώ | μπορώ | ||
| εσέτερα | δικά σου/σας | ||
| εσκοτείνεψαν | σκοτείνιασαν | ||
| εσόν | δικός/ή/ό σου | ||
| ευτάει | κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| ευτάν’ | κάνουν, φτιάχνουν | εὐθειάζω | |
| έχ̌’ | έχει | ||
| ζογρά | υγρά, χλωρά | ||
| ζωγραφία | ζωγραφιά | ||
| ζώσ̌κεται | ζώνεται, φοράει πάνω του | ζώννυμι | |
| ήμπα̤ν | οπουδήποτε | ἦν πη ἂν | |
| ήντζαν | οποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον | ||
| ’ίνεσαι | γίνεσαι | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| καρδόπο | καρδούλα | ||
| κατατρυπαίνω | κατατρυπώ, γεμίζω τρύπες | ||
| καυκομμάτ’ | αυτός που έχει μάτια διαυγή σαν γυάλινες κούπες (καυκία) | καῦκος + ὀμμάτιον | |
| κάψον | (προστ.) κάψε | ||
| κείμαι | κείτομαι, ξαπλώνω | ||
| κερτάν’ | λαιμός | gerdan/gerden | |
| κεσέν | μικρή τσάντα από ύφασμα ή πλεκτό, που χωράει χρήματα, καπνό κ.λπ. και μπορεί να μεταφερθεί στην τσέπη, πουγκί | kese/kīse | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κιφάλι | κεφάλι | ||
| κλέφτ’ | κλέβω/ει | ||
| κλώσ̌κεται | γυρίζει, επιστρέφει | ||
| κορτσόπα | κοριτσάκια | ||
| κορτσόπον | κοριτσάκι | ||
| κουνίεται | κουνιέται, λικνίζεται | ||
| κουτσ̌ή | κόρη | ||
| κρεμάν’ | κρεμάει | ||
| κρού’ς | χτυπάς | κρούω | |
| λάλ’ | (προστ.) βγάλε λαλιά, κάλεσε, αποκάλεσε, προσκάλεσε, οδήγησε | ||
| λαλεί | βγάζει λαλιά, καλεί, αποκαλεί, προσκαλεί, οδηγεί | ||
| λαλία | λαλιά, φωνή | ||
| λεφτοκάρα̤ | λεπτοκάρυα, φουντουκιές, φουντούκια | λεπτο- + κάρυον | |
| λιβάδα̤ | λιβάδια | ||
| λύεται | λιώνει | ||
| μαναχ̌ίαν | μοναξιά | ||
| μανέαν | καπνιά, μαυρισμένος/η/ο από καπνιά | ||
| μαξιλαρόπο | μαξιλαράκι | ||
| μαχαλάν | γειτονιά | mahalle/maḥalle | |
| μερέαν | μεριά | ||
| μερών’ | μερώνει, ξημερώνει | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μήνας | (τα) μήνες | ||
| μυρί͜εις | μυρίζεις, αναδύεις μυρωδιά | ||
| ’μώ | (επιφ.) εκδήλωση έκπληξης, θαυμασμού ή δυσφορίας, βρε! σε καλό σου! | γαμώ | |
| ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
| ναλία | ξύλινα πέδιλα γυναικεία, τσόκαρα | nalın/naʿleyn | |
| νασάν | χαρά σε | ||
| νέγκασμαν | κούραση | ||
| νέπε | βρε! | ||
| νερόπον | νεράκι | ||
| ντώστε | (προστ.) χτυπήστε | ||
| νυφάδα̤ | νύφες | ||
| νυφάδες | νύφες | ||
| νυφόπα | νυφούλες | ||
| ξεροβέχω | ξεροβήχω | ||
| ολίγον | λίγο | ||
| ολόγερα | ολόγυρα | ||
| ομάλα̤ | (επιρρ.) ομαλά, ευθεία, πεδιάδες, ίσια | ||
| ομμάτ’ | μάτι | ||
| ομμάτα̤ | μάτια | ||
| όντας | όταν | ||
| όντες | όταν | ||
| ορταρόπα | (υποκορ.) μάλλινες κάλτσες | ἀορτήρ | |
| ους | ως, μέχρι | ||
| παιδί’ | παιδιού | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παιδόπα | παιδάκια | ||
| παιδόπον | παιδάκι | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| παντρεία | παντρειά, γάμος | ὑπανδρειά < ὑπανδρία | |
| παπόρ’ | βαπόρι, καράβι | vapore | |
| παράν | λεφτά, το χρήμα | para/pāre | |
| πασ̌ά | πασά (βαθμός ή τίτλος τιμητικός ανώτατου πολιτικού ή στρατιωτικού επί Οθωμ. Αυτοκρατορίας), (καθομ.) άρχοντα, τιμητική προσφώνηση μεγαλύτερου αδελφού | paşa | |
| πασ̌κείμ’ | μήπως, μήπως (και) | πᾶς καί ἔνι | |
| παχ̌ύν’ | παχαίνει, χοντραίνει | ||
| πέει | (προστ.) πες | ||
| πη | που | ||
| ποδάρα̤ | πόδια | ||
| ποδαρόπα | ποδαράκια | ||
| πόι | ύψος, μπόι (ανάστημα) | boy | |
| ποίσον | (προστ.) κάνε, φτιάξε | ποιέω, ποιῶ | |
| ποπαδία | παπαδιά | ||
| ποπάς | παπάς | ||
| πορπατούν | περπατούν | ||
| ραχ̌ία | ράχες, βουνά | ||
| ραχ̌ίν | βουνό, ράχη | ||
| ρούζ’ | πέφτει, ρίχνει, μτφ. αναλογεί | ||
| Ρουσίαν | Ρωσία | ||
| σεβτά | αγάπη, έρωτας | sevda/sevdā | |
| σεβταλούς | ερωτοχτυπημένος, ερωτευμένος | sevdalı | |
| σ̌κύλ’ | (γεν.) σκύλου | ||
| σ’κών’ | σηκώνω/ει | ||
| σ’κώνω | σηκώνω | ||
| σύρ’ | σύρω/ει, τραβάω/ει, ρίχνω/ει | ||
| σ̌υρίζ’ | σφυρίζω/ει | σῦριγξ | |
| σύρον | (προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε | ||
| ταγή | φόρτωμα τροφής ζώων | τάσσω/τάττω | |
| τερεί | κοιτάει | ||
| τερείτε | κοιτάτε | ||
| τέρεν | (προστ.) κοίταξε | ||
| τερώ | κοιτώ | ||
| τζ̌άνουμ | ψυχή μου, αγαπημένε/η μου | canım<can/cān | |
| τηνάν | αυτόν/ην που | ||
| τίκια | στητά | dik | |
| τίναν | ποιον/α | ||
| τίνος | ποιού; | ||
| τιφτίκια | μοχέρ, ύφασμα από μαλλί αίγας | tiftik/teftīk | |
| τρανταφυλλέαν | μυρωδιά ρόδου | ||
| τρανύν’ | μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει | τρανόω-ῶ | |
| τραπολόζ’ | υφαντό ύφασμα με διάφορους εμπριμέ χρωματισμούς τετράγωνο γύρω στο 1,5 μέτρο που διπλωνόταν στη μέση πάνω από την ζουπούνα | Ṭarābulus<Τρίπολις [η Τρίπολη του Λιβάνου φημιζόταν ιστορικά για την παραγωγή μεταξωτών και βαμβακερών υφασμάτων, κυρίως κατά την οθωμανική περίοδο αλλά και νωρίτερα, στη μεσαιωνική εποχή] | |
| τρέχ̌’ | τρέχει | ||
| τρώγ’ | τρώω | ||
| τσ̌αγούλα̤ | χαλίκια | çakıl | |
| Τσ̌άμπασ̌ιν | παρχάρι των Κοτυώρων του Πόντου (σημ. Ordu) στα ΝΑ της σημερινής επαρχίας Ορντού πολύ κοντά στα σύνορα με την επαρχία Κερασούντας | Çambaşı (κυρ. Πευκοκορφή) | |
| τσ̌αχούρα̤ | γκριζομπλε | çakır | |
| τσουνίτσα | σκυλίτσα | κύων→κύαινα | |
| φά’ | (προστ.) φάε | ||
| φάσον | (κ. φάισον) (προστ.) τάισε | ||
| φέψον | φύγε | ||
| φιλείς | φιλάς | ||
| φιστάν’ | φουστάνι | fistan<fustān | |
| φογούμαι | φοβάμαι | ||
| φοράς | φορές | ||
| φουρκίεται | πνίγεται | ||
| ’φτάν’ | (ευτάνε) κάνουν, φτιάχνουν | εὐθειάζω | |
| χ̌ιονίεται | χιονίζεται | ||
| χ̌οράδες | χήρες | ||
| χάμαι | χάνομαι, μτφ. πεθαίνω | ||
| χαμελά | χαμηλά | ||
| χόπα | χαρωπά, ζωηρά (επιφώνημα χορού) | hoppa (ονοματοποιητική λέξη «ήχος παιδιού που πηδά») | |
| χορεύ’ν’ | χορεύουν | ||
| χορεύ’νε | χορεύουν | ||
| χόρεψον | (προστ.) χόρεψε | ||
| χτήνον | αγελάδα | ||
| ψ̌η | ψυχή | ||
| ψ̌όπο | ψυχούλα | ||
| ωτία | αυτιά |
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλ. |
|---|---|---|---|
| ’α | θα | ||
| αγούλα̤ | μαντριά αρνιών | ağıl | |
| άγουρος | νέος άνδρας | ||
| αδά | εδώ | ||
| αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
| ακεί | εκεί | ||
| ακείν’ | εκείνα | ||
| άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
| άν’ | άνω, πάνω, άνωθεν | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποπλυμόπα | υπολείμματα φαγητού, μείγμα από τα ξεπλύματα μαγειρικών σκευών και εναπομείναντων φαγητών που δίνεται ως τροφή στις αγελάδες | ||
| αρνόπο | αρνάκι, χαϊδευτική προσφώνηση γυναίκας | ||
| αροθυμίαν | νοσταλγία | ||
| ας σ’ | (ας σου) από του, από τότε που/αφότου, (ας σο) από το/τα | ||
| ας σην | απ’ την | ασό σην (από την) | |
| άσ̌κεμα | άσχημα | ||
| ατα | αυτά | ||
| ατένα | αυτήν | ||
| ατέναν | αυτήν | ||
| ατματσ̌άς | γεράκι | atmaca | |
| ατ’ς | αυτής, της | ||
| άψιμο | φωτιά | ||
| άψον | (προστ.) άναψε | ||
| βάλεν | (προστ.) βάλε | ||
| βέχω | βήχω | ||
| βίον | το βιος, το σύνολο των ζωντανών που έχει στην ιδιοκτησία του κάποιος, η περιουσία κάποιου | ||
| βόσ̌κεται | βοσκάει | ||
| βούραν | χούφτα | vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού | |
| βούρας | (τη, γεν. ενικ.) χούφτας, (τα, ονομ. πληθ.) χούφτες | vola=η παλάμη του χεριού ή το πέλμα του ποδιού | |
| βραδήν | βράδυ | ||
| βρέχ̌’ | βρέχει | ||
| βρεχ̌ήν | βροχή | ||
| γαϊτά̤ν | μελωδία, μουσική σύνθεση, μουσικός σκοπός | kayde | |
| γαρή | σύζυγος, γυναίκα | karı | |
| γιά | είτε, ή | ya/yā | |
| γιάμ’ | μήπως, ή μη | ya/yā + μη | |
| γιάν’ | πλάι, πλευρά | yan | |
| γιαρόπο | (υποκορ.) αγαπητός/ή/ό, αγάπη | yâr | |
| γιοσμάδες | κομψοί, λεβέντες νέοι | yosma | |
| γούλαν | λαιμό | gula | |
| γουρπάν’ | θυσία | kurban/ḳurbān | |
| γραία | γριά | ||
| γριβώνω | προσκολλώμαι, , γαντζώνομαι | αγριφώνω<agrafer<grappa | |
| δα̤κρόπα | (υποκορ.) δάκρυα | ||
| δίν’νε | δίνουν | ||
| έ͜εις | έχεις | ||
| εδέκα | έδωσα | ||
| είν’ | (για πληθ.) είναι | ||
| εκείν’ | εκείνοι/α | ||
| ελαίαν | ελιά | ||
| ελέπω | βλέπω | ||
| εμέτερον | δικός/ή/ό μου | ἡμέτερος | |
| εμόν | δικός/ή/ό μου | ἐμοῦ | |
| εμόνασες | φιλοξένησες για διανυκτέρευση | ||
| έμορφα | όμορφα | ||
| έμορφον | όμορφο | ||
| έν’ | είναι | ||
| ενεγκάσκουστουν | κουράζεστε | ||
| εντάμαν | μαζί | ||
| εντώκε | χτύπησε | ||
| έξ’ | έξω ή ο αριθμός έξι | ||
| έξερα | ήξερα | ||
| έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
| επέμ’νεν | απόμεινε | ||
| εποίκαν | έκαναν, έφτιαξαν | ποιέω-ῶ | |
| εποίκες | έκανες, έφτιαξες | ποιέω-ῶ | |
| επορώ | μπορώ | ||
| εσέτερα | δικά σου/σας | ||
| εσκοτείνεψαν | σκοτείνιασαν | ||
| εσόν | δικός/ή/ό σου | ||
| ευτάει | κάνει, φτιάχνει | εὐθειάζω | |
| ευτάν’ | κάνουν, φτιάχνουν | εὐθειάζω | |
| έχ̌’ | έχει | ||
| ζογρά | υγρά, χλωρά | ||
| ζωγραφία | ζωγραφιά | ||
| ζώσ̌κεται | ζώνεται, φοράει πάνω του | ζώννυμι | |
| ήμπα̤ν | οπουδήποτε | ἦν πη ἂν | |
| ήντζαν | οποιοσδήποτε, όποιος / οποιονδήποτε, όποιον | ||
| ’ίνεσαι | γίνεσαι | ||
| ’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κα’ | κάτω | ||
| καρδόπο | καρδούλα | ||
| κατατρυπαίνω | κατατρυπώ, γεμίζω τρύπες | ||
| καυκομμάτ’ | αυτός που έχει μάτια διαυγή σαν γυάλινες κούπες (καυκία) | καῦκος + ὀμμάτιον | |
| κάψον | (προστ.) κάψε | ||
| κείμαι | κείτομαι, ξαπλώνω | ||
| κερτάν’ | λαιμός | gerdan/gerden | |
| κεσέν | μικρή τσάντα από ύφασμα ή πλεκτό, που χωράει χρήματα, καπνό κ.λπ. και μπορεί να μεταφερθεί στην τσέπη, πουγκί | kese/kīse | |
| ’κι | δεν | οὐκί<οὐχί | |
| κιφάλι | κεφάλι | ||
| κλέφτ’ | κλέβω/ει | ||
| κλώσ̌κεται | γυρίζει, επιστρέφει | ||
| κορτσόπα | κοριτσάκια | ||
| κορτσόπον | κοριτσάκι | ||
| κουνίεται | κουνιέται, λικνίζεται | ||
| κουτσ̌ή | κόρη | ||
| κρεμάν’ | κρεμάει | ||
| κρού’ς | χτυπάς | κρούω | |
| λάλ’ | (προστ.) βγάλε λαλιά, κάλεσε, αποκάλεσε, προσκάλεσε, οδήγησε | ||
| λαλεί | βγάζει λαλιά, καλεί, αποκαλεί, προσκαλεί, οδηγεί | ||
| λαλία | λαλιά, φωνή | ||
| λεφτοκάρα̤ | λεπτοκάρυα, φουντουκιές, φουντούκια | λεπτο- + κάρυον | |
| λιβάδα̤ | λιβάδια | ||
| λύεται | λιώνει | ||
| μαναχ̌ίαν | μοναξιά | ||
| μανέαν | καπνιά, μαυρισμένος/η/ο από καπνιά | ||
| μαξιλαρόπο | μαξιλαράκι | ||
| μαχαλάν | γειτονιά | mahalle/maḥalle | |
| μερέαν | μεριά | ||
| μερών’ | μερώνει, ξημερώνει | ||
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μήνας | (τα) μήνες | ||
| μυρί͜εις | μυρίζεις, αναδύεις μυρωδιά | ||
| ’μώ | (επιφ.) εκδήλωση έκπληξης, θαυμασμού ή δυσφορίας, βρε! σε καλό σου! | γαμώ | |
| ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
| ναλία | ξύλινα πέδιλα γυναικεία, τσόκαρα | nalın/naʿleyn | |
| νασάν | χαρά σε | ||
| νέγκασμαν | κούραση | ||
| νέπε | βρε! | ||
| νερόπον | νεράκι | ||
| ντώστε | (προστ.) χτυπήστε | ||
| νυφάδα̤ | νύφες | ||
| νυφάδες | νύφες | ||
| νυφόπα | νυφούλες | ||
| ξεροβέχω | ξεροβήχω | ||
| ολίγον | λίγο | ||
| ολόγερα | ολόγυρα | ||
| ομάλα̤ | (επιρρ.) ομαλά, ευθεία, πεδιάδες, ίσια | ||
| ομμάτ’ | μάτι | ||
| ομμάτα̤ | μάτια | ||
| όντας | όταν | ||
| όντες | όταν | ||
| ορταρόπα | (υποκορ.) μάλλινες κάλτσες | ἀορτήρ | |
| ους | ως, μέχρι | ||
| παιδί’ | παιδιού | ||
| παιδία | παιδιά | ||
| παιδόπα | παιδάκια | ||
| παιδόπον | παιδάκι | ||
| παίρ’ | παίρνω/ει | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| παντρεία | παντρειά, γάμος | ὑπανδρειά < ὑπανδρία | |
| παπόρ’ | βαπόρι, καράβι | vapore | |
| παράν | λεφτά, το χρήμα | para/pāre | |
| πασ̌ά | πασά (βαθμός ή τίτλος τιμητικός ανώτατου πολιτικού ή στρατιωτικού επί Οθωμ. Αυτοκρατορίας), (καθομ.) άρχοντα, τιμητική προσφώνηση μεγαλύτερου αδελφού | paşa | |
| πασ̌κείμ’ | μήπως, μήπως (και) | πᾶς καί ἔνι | |
| παχ̌ύν’ | παχαίνει, χοντραίνει | ||
| πέει | (προστ.) πες | ||
| πη | που | ||
| ποδάρα̤ | πόδια | ||
| ποδαρόπα | ποδαράκια | ||
| πόι | ύψος, μπόι (ανάστημα) | boy | |
| ποίσον | (προστ.) κάνε, φτιάξε | ποιέω, ποιῶ | |
| ποπαδία | παπαδιά | ||
| ποπάς | παπάς | ||
| πορπατούν | περπατούν | ||
| ραχ̌ία | ράχες, βουνά | ||
| ραχ̌ίν | βουνό, ράχη | ||
| ρούζ’ | πέφτει, ρίχνει, μτφ. αναλογεί | ||
| Ρουσίαν | Ρωσία | ||
| σεβτά | αγάπη, έρωτας | sevda/sevdā | |
| σεβταλούς | ερωτοχτυπημένος, ερωτευμένος | sevdalı | |
| σ̌κύλ’ | (γεν.) σκύλου | ||
| σ’κών’ | σηκώνω/ει | ||
| σ’κώνω | σηκώνω | ||
| σύρ’ | σύρω/ει, τραβάω/ει, ρίχνω/ει | ||
| σ̌υρίζ’ | σφυρίζω/ει | σῦριγξ | |
| σύρον | (προστ.) σύρε, τράβα, ρίξε | ||
| ταγή | φόρτωμα τροφής ζώων | τάσσω/τάττω | |
| τερεί | κοιτάει | ||
| τερείτε | κοιτάτε | ||
| τέρεν | (προστ.) κοίταξε | ||
| τερώ | κοιτώ | ||
| τζ̌άνουμ | ψυχή μου, αγαπημένε/η μου | canım<can/cān | |
| τηνάν | αυτόν/ην που | ||
| τίκια | στητά | dik | |
| τίναν | ποιον/α | ||
| τίνος | ποιού; | ||
| τιφτίκια | μοχέρ, ύφασμα από μαλλί αίγας | tiftik/teftīk | |
| τρανταφυλλέαν | μυρωδιά ρόδου | ||
| τρανύν’ | μεγαλώνω/ει, αναθρέφω/ει | τρανόω-ῶ | |
| τραπολόζ’ | υφαντό ύφασμα με διάφορους εμπριμέ χρωματισμούς τετράγωνο γύρω στο 1,5 μέτρο που διπλωνόταν στη μέση πάνω από την ζουπούνα | Ṭarābulus<Τρίπολις [η Τρίπολη του Λιβάνου φημιζόταν ιστορικά για την παραγωγή μεταξωτών και βαμβακερών υφασμάτων, κυρίως κατά την οθωμανική περίοδο αλλά και νωρίτερα, στη μεσαιωνική εποχή] | |
| τρέχ̌’ | τρέχει | ||
| τρώγ’ | τρώω | ||
| τσ̌αγούλα̤ | χαλίκια | çakıl | |
| Τσ̌άμπασ̌ιν | παρχάρι των Κοτυώρων του Πόντου (σημ. Ordu) στα ΝΑ της σημερινής επαρχίας Ορντού πολύ κοντά στα σύνορα με την επαρχία Κερασούντας | Çambaşı (κυρ. Πευκοκορφή) | |
| τσ̌αχούρα̤ | γκριζομπλε | çakır | |
| τσουνίτσα | σκυλίτσα | κύων→κύαινα | |
| φά’ | (προστ.) φάε | ||
| φάσον | (κ. φάισον) (προστ.) τάισε | ||
| φέψον | φύγε | ||
| φιλείς | φιλάς | ||
| φιστάν’ | φουστάνι | fistan<fustān | |
| φογούμαι | φοβάμαι | ||
| φοράς | φορές | ||
| φουρκίεται | πνίγεται | ||
| ’φτάν’ | (ευτάνε) κάνουν, φτιάχνουν | εὐθειάζω | |
| χ̌ιονίεται | χιονίζεται | ||
| χ̌οράδες | χήρες | ||
| χάμαι | χάνομαι, μτφ. πεθαίνω | ||
| χαμελά | χαμηλά | ||
| χόπα | χαρωπά, ζωηρά (επιφώνημα χορού) | hoppa (ονοματοποιητική λέξη «ήχος παιδιού που πηδά») | |
| χορεύ’ν’ | χορεύουν | ||
| χορεύ’νε | χορεύουν | ||
| χόρεψον | (προστ.) χόρεψε | ||
| χτήνον | αγελάδα | ||
| ψ̌η | ψυχή | ||
| ψ̌όπο | ψυχούλα | ||
| ωτία | αυτιά |
¹ (Ha buradan aşağı) Από εδώ κάτω ² Πάρε το σκοινί του πανιού της πλώρης απάνω, έλα να λεμβοδρομήσομε Τα βυζιά που είναι στον κόρφο σου, θα τα μετρήσω με πιθαμές ³ Πάρ’ το κάτω, εγώ δε μπορώ να κατέβω (φιγούρα του χωρού) Μικρή είσαι, αγάπη μου, δε μπορώ να βασιστώ σ’ εσένα (στον έρωτα σου) ⁴ Κατέβαζε, κατέβαζε τις τσάκισες του φουστανιού σου Δε μ’ άρεσαν, ομορφούλα, τα καμώματα, τα φερσίματά σου ⁵ Γέρνε και χτύπα το γόνατο στη γη (φιγούρα του χορού), θα μας σκοτώσει ο πατέρας σου Στην αγκαλιά του πατέρα σου θα μετρήσω τις πεντακόσες ⁶ Πάρε το κάτω (φρ. τουρκ.) ⁷ Τράβα το ψηλά (φρ. τουρκ.) ⁸ Στον πρώτο στίχο, οι τραγουδιστές συνήθιζαν να δηλώνουν τη συνοικία των Κοτυώρων (Ορντού) στην οποία ανήκαν, τοποθετώντας έτσι τον εαυτό τους στο τραγούδι. Οι Πέρανλουδες ήταν οι κάτοικοι της συνοικίας της Υπαπαντής («το πέραν η μαχαλά»), της παλαιότερης και πιο πολυπληθούς συνοικίας της πόλης. Οι Τσ̌αϊρλήδες προέρχονταν από τη συνοικία του Αγίου Γεωργίου («τη Τσ̌αϊρί η μαχαλά»), ενώ οι Ποχλουτερότ’ ανήκαν στη συνοικία του Αγίου Νικολάου, γνωστή και ως Πιλπίλ τερέ ή Ποχλού τερέ. Οι δύο τελευταίες συνοικίες ήταν νεότερες, με εποικισμό κυρίως από αγροτικούς πληθυσμούς των ορεινών γειτονικών χωριών, γύρω στα 1850 και 1870 αντίστοιχα.