.
.
Λαογραφικά των Κοτυώρων | Από τη ζωή του Πόντου

Ο γραίον και η γραία

fullscreen
Αρ’ ακ’σέστε μίαν ντ’ έπαθαν
ο γραίον και -ν- η γραία
Εσκάλωσαν και -ν- έλεγαν
ντ’ εποίκαν τα παλαία
-Εξέρτς, λέει ατον η γραία,
ασ’ τ’ επήρα σε μα̤λέα,
αρ’ ατότες κουσούρ’ ’κ’ είχα,
τ’ εμορφάδας όλα̤ είχα:
τ’ οφρύδα̤ μ’ άμον γαϊτάνα̤
κι είχα έμορφα κερτάνα̤
το στόμα μ’ έτον μικρόν,
το πρόσωπο μ’ στρογγυλόν,
μαύρα μαύρα τ’ ομματόπα μ’
κι άμον γαίμαν τα χ̌ειλόπα μ’
Έπρεπέ με βασιλέας,
γιοκ άμον εσέν σ̌αφλέας
Τ’ ωτία σ’ άμον καλάθα̤,
τα γένα̤ σ’ άμον χωράφα̤
Αρ’ εγούζεψεν ο γραίον:
-Νε κουτσ̌ή, λέει, μα̤λα̤ρία,
τσί θα παίρ’νε σε, τσουνίτσα
κι αρ’ εσέν την τσιμπλα̤ρίτσαν;
Τα μαγ’λόπα σ’ εσουφρώθαν,
τ’ ομματόπα σ’ εκουφώθαν,
ελείφταξεν τ’ αχουλόπο σ’
κι εζαρώθεν το στομόπο σ’
Άγρα̤-άγρα̤ ντό τερείς;
να μασάς πα ’κ’ επορείς!
Αρ’ εγούζεψεν κι η γραία:
-Τέρεν, λέει ατον, μυξέα
και ταλεύ’ σα μουστακόπα τ’
και σα άσπρα τα γενόπα τ’
Η γραία ’κι λαλαχ̌εύ’
σο χτούπιγμαν πογουσ̌εύ’
-Ούι, τσ̌αΐζ’ ο γοτζ̌αμάνον,
τα μαλλία σ’ θα αχπάνω
Κι ετάλεψεν σα μαλλία τ’ς
και εξέβεν η λαλία τ’ς
-Ούι, εχτούπ’σες τα μαλλία μ’
κι εποίκες με τσ̌ιπ κ̂α̤λίαν
-Κι αμ’ εσύ τα μουστακόπα μ’
κι έναν-έναν τα γενόπα μ’,
εχτούπ’σες ατα, νε γάρη,
κι εποίκες με παλληκάρι!
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
άγρα̤άγρια
ακ’σέστε(προστ.) ακούστε
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
αρ’εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha ἄρα
ασ’από
ατααυτά
ατότεςτότε
αχουλόπομυαλουδάκι akıl/ʿaḳl
αχπάνωξεριζώνω, ξεκολλώ, αποκολλώ βιαίως ἐκσπάω
γαίμαναίμα
γαϊτάνα̤έντεχνα πλεγμένα κορδόνια με τρεις μεταξωτές κλωστές (κοτσίδα) ή τέσσερεις (τεχρίλι), ή και μάλλινο ή βαμβακερό, που στόλιζε τα ρούχα στο κάτω μέρος των μανικιών και στον ποδόγυρο μτφ. όμορφα και λεπτά/καλαίσθητα kaytan
γάρη(κλητ.) Ε! γυναίκα karı
γένα̤γένια
γενόπαγενάκια
γιοκόχι yok
γοτζ̌αμάνοντεράστιο, μεγαλόσωμο kocaman
γραίαγριά
γραίονγέρος
εγούζεψεννευρίασε, άναψε, φούντωσε kızmak
εζαρώθεν(αμτβ) ζάρωσε
εκουφώθανέγιναν κούφια, βαθούλωσαν
ελείφταξενέγινε ελλιπής/-ές, ελαττώθηκε, λιγόστεψε
έμορφαόμορφα
εμορφάδας(ον. πληθ.) ομορφιές ή (γεν. ενικ.) ομορφιάς
εξέβενβγήκε, ανέβηκε
εξέρτςξέρεις, γνωρίζεις
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίκεςέκανες, έφτιαξες ποιέω-ῶ
επορείςμπορείς
εσκάλωσανξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά
εσουφρώθανσούφρωσαν
ετάλεψενχίμηξε, όρμησε dalmak
έτονήταν
εχτούπ’σεςμάδησες, ξεμάλλιασες εκτοπίζω
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κ̂α̤λίανφαλακρή kel
κερτάνα̤λαιμοί, αυχένες gerdan/gerden
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κουσούρ’κουσούρι, ελάττωμα kusur/ḳuṣūr
κουτσ̌ήκόρη
λαλαχ̌εύ’χαϊδεύω/ει, ανατρέφω/ει με χάδια
λαλίαλαλιά, φωνή
μαγ’λόπαμαγουλάκια magulum
μα̤λέααυτός που πάσχει από σύφιλη ή ψώρα, ψωριάρης, μτφρ. φτωχός, καημένος
μίανμια φορά
μουστακόπα(υποκορ.) μουστάκια
μυξέαμυξιάρη
ομματόπαματάκια
οφρύδα̤φρύδια
παπάλι, επίσης, ακόμα
παίρ’νεπαίρνουν
πογουσ̌εύ’πασχίζει, αγωνίζεται
σ̌αφλέαςαυτός που του τρέχουν τα σάλια, σαλιάρης
στομόποστοματάκι
ταλεύ’ορμώ/άει, χιμώ/άει, βυθίζομαι/εται dalmak
τερείςκοιτάς
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τσ̌αΐζ’φωνάζω/ει, επιπλήττω/ει
τσί(τις) ποιός;
τσιμπλα̤ρίτσαν(υποκορ.) η γεμάτη τσίμπλες
τσ̌ιπεντελώς, ολότελα, ακριβώς
τσουνίτσασκυλίτσα κύων→κύαινα
χ̌ειλόπαχειλάκια
χτούπιγμανμάδημα, ξεμάλλιασμα εκτόπισμα<εκτοπίζω
χωράφα̤χωράφια
ωτίααυτιά
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
άγρα̤άγρια
ακ’σέστε(προστ.) ακούστε
άμονσαν, όπως, καθώς ἅμα
αρ’εισάγει ή τονίζει πρόταση με ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις: λοιπόν, άρα, έτσι, επομένως, δηλαδή, τέλος πάντων, τώρα, άντε, με χροιά παρότρυνσης ή επίγνωσης, όπως το τουρκ. ha ἄρα
ασ’από
ατααυτά
ατότεςτότε
αχουλόπομυαλουδάκι akıl/ʿaḳl
αχπάνωξεριζώνω, ξεκολλώ, αποκολλώ βιαίως ἐκσπάω
γαίμαναίμα
γαϊτάνα̤έντεχνα πλεγμένα κορδόνια με τρεις μεταξωτές κλωστές (κοτσίδα) ή τέσσερεις (τεχρίλι), ή και μάλλινο ή βαμβακερό, που στόλιζε τα ρούχα στο κάτω μέρος των μανικιών και στον ποδόγυρο μτφ. όμορφα και λεπτά/καλαίσθητα kaytan
γάρη(κλητ.) Ε! γυναίκα karı
γένα̤γένια
γενόπαγενάκια
γιοκόχι yok
γοτζ̌αμάνοντεράστιο, μεγαλόσωμο kocaman
γραίαγριά
γραίονγέρος
εγούζεψεννευρίασε, άναψε, φούντωσε kızmak
εζαρώθεν(αμτβ) ζάρωσε
εκουφώθανέγιναν κούφια, βαθούλωσαν
ελείφταξενέγινε ελλιπής/-ές, ελαττώθηκε, λιγόστεψε
έμορφαόμορφα
εμορφάδας(ον. πληθ.) ομορφιές ή (γεν. ενικ.) ομορφιάς
εξέβενβγήκε, ανέβηκε
εξέρτςξέρεις, γνωρίζεις
εποίκανέκαναν, έφτιαξαν ποιέω-ῶ
εποίκεςέκανες, έφτιαξες ποιέω-ῶ
επορείςμπορείς
εσκάλωσανξεκίνησαν, άρχισαν, εκκίνησαν ένα έργο/δουλειά
εσουφρώθανσούφρωσαν
ετάλεψενχίμηξε, όρμησε dalmak
έτονήταν
εχτούπ’σεςμάδησες, ξεμάλλιασες εκτοπίζω
’κ’δεν οὐκί<οὐχί
κ̂α̤λίανφαλακρή kel
κερτάνα̤λαιμοί, αυχένες gerdan/gerden
’κιδεν οὐκί<οὐχί
κουσούρ’κουσούρι, ελάττωμα kusur/ḳuṣūr
κουτσ̌ήκόρη
λαλαχ̌εύ’χαϊδεύω/ει, ανατρέφω/ει με χάδια
λαλίαλαλιά, φωνή
μαγ’λόπαμαγουλάκια magulum
μα̤λέααυτός που πάσχει από σύφιλη ή ψώρα, ψωριάρης, μτφρ. φτωχός, καημένος
μίανμια φορά
μουστακόπα(υποκορ.) μουστάκια
μυξέαμυξιάρη
ομματόπαματάκια
οφρύδα̤φρύδια
παπάλι, επίσης, ακόμα
παίρ’νεπαίρνουν
πογουσ̌εύ’πασχίζει, αγωνίζεται
σ̌αφλέαςαυτός που του τρέχουν τα σάλια, σαλιάρης
στομόποστοματάκι
ταλεύ’ορμώ/άει, χιμώ/άει, βυθίζομαι/εται dalmak
τερείςκοιτάς
τέρεν(προστ.) κοίταξε
τσ̌αΐζ’φωνάζω/ει, επιπλήττω/ει
τσί(τις) ποιός;
τσιμπλα̤ρίτσαν(υποκορ.) η γεμάτη τσίμπλες
τσ̌ιπεντελώς, ολότελα, ακριβώς
τσουνίτσασκυλίτσα κύων→κύαινα
χ̌ειλόπαχειλάκια
χτούπιγμανμάδημα, ξεμάλλιασμα εκτόπισμα<εκτοπίζω
χωράφα̤χωράφια
ωτίααυτιά

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr