.
.
Λαογραφικά Κερασούντος

Στα ψηλά τα παραθύρι͜α

fullscreen
Στα ψηλά τα παραθύρι͜α
εχτενίσ̌κετουν η κόρη,
μ’ ελεφάντινον χτενάκι
Κι έπεσεν -ι το χτενάκι
κι έρπαξεν α’ τ’ αηδονάκι
και στον βασιλιάν πηγαίνει
-Όρ’σ’¹ αφέντη μ’, βασιλέα,
χάρισε το χάρισμά σου
δεκαχτώ πηχών γαϊλόνιν²
Βάρκαν θέλω ν’ αρματώσω
και στο πέλαγος να έβγω
Κι ό,τι θέλω καζαντίσω
εκκλησιάν θέλω να χτίσω,
μέσα να σε ζωγραφίσω
Και στης εκκλησιάς την πόρτα
τρι͜α πουλάκια κελαηδούνε
Τ’ έναν τρώει και τ’ άλλο πίνει
τ’ άλλο κελαηδεί και λέγει
-Τ’ άσ̌κεμα τα παλληκάρι͜α
παίρουν έμορφους γυναίκους
Τ’ έμορφα τα παλληκάρι͜α
παίρουν άσ̌κεμους γυναίκους
Και θρηνούν κι αναστενάζουν
κι από την καρδιάν φωνάζουν
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλευση
α’(ατό) αυτό, το
άσ̌κεμαάσχημα
άσ̌κεμουςάσχημους/ες
έμορφαόμορφα
έμορφουςόμορφους/ες
έρπαξενάρπαξε
εχτενίσ̌κετουνχτενιζόταν
καζαντίσωκερδίσω, αποκτήσω kazanmak
ΚείμενοΕπεξήγησηΕτυμ. ΡίζαΠροέλ.
α’(ατό) αυτό, το
άσ̌κεμαάσχημα
άσ̌κεμουςάσχημους/ες
έμορφαόμορφα
έμορφουςόμορφους/ες
έρπαξενάρπαξε
εχτενίσ̌κετουνχτενιζόταν
καζαντίσωκερδίσω, αποκτήσω kazanmak
Σημειώσεις
Το τραγούδι καταγράφηκε από τον γιατρό Πάτροκλο Παπαδόπουλο, κάτοικο Αθηνών, και συμπληρώθηκε από τον Ελευθέριο Ελευθεριάδη, κάτοικο Καλλιθέας Αθηνών, οι οποίοι το απήγγειλαν στον Γεώργιο Βαλαβάνη.

Μετά τον στίχο «και στον βασιλιάν πηγαίνει», πολλοί τραγουδιστές πρόσθεταν τους στίχους:
«τ’ έναν μπρος και τ’ άλλο πίσω, τ’ άλλο στην καρδιάν πηγαίνει»
Ο Βαλαβάνης, όμως, σημειώνει ότι αυτοί οι στίχοι πιθανότατα δεν ανήκουν οργανικά στο τραγούδι, αλλά ενσωματώθηκαν εκ των υστέρων, λόγω της ομοιοκαταληξίας και της ελευθερίας που χαρακτηρίζει την προφορική παράδοση. Πρόκειται για φαινόμενο συχνό στην παραδοσιακή μουσική, όπου στίχοι περιπλανώνται από τραγούδι σε τραγούδι, ανάλογα με το εκτελεστικό ύφος, την περίσταση και τη μνήμη του τραγουδιστή.

Και το παρόν τραγούδι ανήκει στα γαμήλια τραγούδια που συνοδεύουν τον χορό «κοτσαγγέλι», σε κυκλική, αργή και τελετουργική μορφή. Ακουγόταν στο σπίτι του γαμπρού, μετά το στεφάνωμα, όταν οι νεόνυμφοι έμπαιναν στον χορό, πλαισιωμένοι από συγγενείς και φίλους. Δύο ομάδες χορευτών και τραγουδιστών εναλλάσσονταν στην απόδοση των στίχων: η πρώτη τραγουδούσε τους δύο πρώτους στίχους, η δεύτερη επαναλάμβανε τον δεύτερο και προχωρούσε στον τρίτο, ακολουθώντας ένα σχήμα αντιφωνικό, χαρακτηριστικό της ποντιακής χορευτικής και τραγουδιστικής πρακτικής.

¹ Όρ’σε: Πρόκειται για προστακτική β’ προσώπου ενικού του αορίστου του ρήματος ορίζω. Ο Βαλαβάνης επισημαίνει ότι στην Κερασούντα το τραγουδούσαν συχνά εσφαλμένα ως «όρτσα», ναυτικός όρος που οφείλεται στην ισχυρή επιρροή της ναυτικής ζωής στην τοπική κοινωνία. Ο ίδιος προτίμησε την ορθότερη λέξη όρ’σε (όρισε), πιο συμβατή με τη νοηματική ροή του τραγουδιού.

² γαϊλόνιν: Το πλοίο γαλιόνι (galleon), ιστιοφόρο μεγάλου μεγέθους που ναυπηγήθηκε αρχικά από τους Ισπανούς και χρησιμοποιήθηκε κυρίως τον 16ο και 17ο αιώνα. Υπήρξε εμπορικό και μεταγωγικό, ενώ δευτερευόντως έφερε και πολεμικό ρόλο. Η παρουσία τέτοιων λέξεων στο ποντιακό λεξιλόγιο μαρτυρεί τη ναυτική εμπειρία και τις επαφές των παραλιακών κοινοτήτων του Πόντου με τον ευρύτερο μεσογειακό και εμπορικό κόσμο.

Ποντιακός Στίχος - Pontian Lyrics 2025

Επικοινωνία: infoDUMMY@pontianlyrics.gr