Προβολή Τραγουδιού
3η Ενότητα
Ποντιακό γλέντι με τον Γιώργο Αμαραντίδη και τον Στάθη ΝικολαΐδηΣτιχουργοί: Παραδοσιακό
Συνθέτες: Παραδοσιακό
Καλλιτέχνες: Γιώργος Αμαραντίδης, Στάθης Νικολαΐδης
Φώταξον, ήλε μ’, φώταξον [και -ν-] ας λύουνταν τα χ̌ιόνι͜α [και] ν’ έρχουνταν σο ταφόπο μου και κελαηδούν τ’ αηδόνι͜α [Και -ν-] Εσείς, αστρόπα τ’ ουρανού [και] φωτάξτεν σην σκοτίαν [Και] βαθέα εντώκαν το ταφί μ’ [και -ν-] απέσ’ σην υγρασίαν ♫ Ουρανόν να ’χαλάουτον, η γη να μετακείτον Τ’ εμόν εγάπη και τ’ εσόν τεά ’κι θ’ ετελείτον Πού είν’ εκείν’ που έλεγαν «εμείς πάντα θα ζούμε»; Εκείν’ επήγανε σον Άδ’ κι εμάς αναστορούνε Ανάθεμα ντο έταξες, καγιά να έν’ ντ’ εδώκες Σοι τουσ̌μανίων τα χ̌έρι͜α την ψ̌η μ’ επαρεδώκες ♫ Κρωμέτ’ς θα παίρω μετ’ εμέν όλ’ ζίπκας να φορούνε -ν- κι όντες εβγαίν’ το χαλαπότ’ να εγροικούν και κρούγ’νε Εγώ ποντιοπούλ’ είμαι, ματώνω, ’κι ματούμαι Σην Σουμελάν την Παναγιά θα πάγω στεφανούμαι ♫ Ποίον δεντρόν κρατεί βρεχ̌ήν; Ποία δεντρόπα χ̌ιόνι͜α; Ποίον κορίτσ’ κρατεί σεβντάν, πουλί μ’, ατόσα χρόνια; Πόσα φοράς, μικρόν αρνί μ’, δάκρυ͜αν έκχ̌α κι ενίφτα; Πόσα φοράς ’κ’ εχώριζα ημέραν ας σην νύχταν; ♫ Δεκαοχτώ χρονών κορίτσ’ λέγ’νε ατο έν’ μικρίκον [έλα -ν- έλα] [Και -ν-] Αρ’ μετ’ ατό θα κοιμάσαι να μη χορτά͜εις τον ύπνον [έλα -ν- έλα] Μίαν κάπως να σ̌ασ̌ιρεύ’ς και γελαστά τερείς με [έλα -ν- έλα] [Και -ν-] Όλια τη κοσμί’ τα καλά τοπλαεύ’ς και χαρί͜εις με [έλα -ν- έλα] ♫ Τον πατέρα μ’ εγώ αγαπώ ασ’ εμέναν πολλά -νι Την μάνα μ’ εροθύμεσα να ’φτάγω παλαλά -νι Απόψ’ κι οψέ το βράδον, έμπρι͜α μ’ έρθεν ο Χάρον Τον θάνατον ’κ’ ενούνιζα, τ’ εμετέρτς πώς θα χάνω Ο κύρη μ’ έν’ ας σην Σαντά -ν-, η μάνα μ’ Ολασέτ’σσα Εγώ το ρακίν ’κ’ έπινα, ατώρα πώς εμέτσα; Απόψ’ κι οψέ το βράδον, έμπρι͜α μ’ έρθεν ο Χάρον Τον θάνατον ’κ’ ενούνιζα, τ’ εμετέρτς πώς θα χάνω ♫ Θα σ’κούμαι τα μεσάνυχτα τον φέγγον να πιάνω και μετ’ εσέν την έμορφον τα παλαλά ντ’ ευτάω και για τ’ εσέν μικρόν αρνί μ’ τα παλαλά ντ’ ευτάω Αχά ξαν! Αχού ξαν! Τα πετεινάρι͜α εκούξαν Ατά τα σ̌κυλοκόριτσα απ’ οπίσ’ ι-μ’ ερρούξαν Ατά τα σ̌κυλοκούταβα απ’ οπίσ’ ι-μ’ ερρούξαν Έρθα, πουλί μ’, ση μαχαλά σ’, εσέβα σο χωρίο σ’ Άνοιξον έπαρ’ με -ν- απέσ’ ερίγασα, έν’ κρύος Παρθένα μ’, ξαν Παρθένα μ’, εβράχα για τ’ εσένα Άσ’ την μανίτσα σ’, σ̌κύλ’ κουτάβ’, και -ν- έλα μετ’ εμένα ♫ Ήλε μ’, ας σην ανατολή σ’ φέρον με το πουλόπο μ’ Μη λες με τεάμ’ ’κ’ επορείς θα τρώγω το καρδόπο μ’ Μη λες με τεάμ’ ’κ’ επορείς και καίγω το καρδόπο μ’ Ήλιε μ’, σ’ εμέν απάν’ μη κρούς! Εγώ είμαι αποθαμένον Ας σην εγάπην έρημον, ας σην σεβντάν καμένον
| Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
|---|---|---|---|
| αναστορούνε | θυμούνται, αναπολούν | ||
| άνοιξον | άνοιξε (προστ.) | ||
| απάν’ | πάνω | ||
| απέσ’ | μέσα | ||
| αποθαμένον | πεθαμένος/ο | ||
| ασ’ | από, από τότε (που), καθώς | ||
| άσ’ | άσε, άφησε | ||
| αστρόπα | αστεράκια | ||
| ατά | αυτά | ||
| ατώρα | τώρα | ||
| βαθέα | βαθιά | ||
| βράδον | βράδυ | ||
| βρεχ̌ήν | βροχή | ||
| εβγαίν’ | βγαίνει | ||
| εβράχα | βράχηκα | ||
| εγροικούν | καταλαβαίνουν | ||
| εδώκες | έδωσες | ||
| είν’ | είναι (για πληθ.) | ||
| εκούξαν | φώναξαν, λάλησαν, κάλεσαν κπ ονομαστικά | ||
| έκχ̌α | έχυσα | ||
| εμετέρτς | ημέτερους, δικούς μου (ανθρώπους) | ||
| εμέτσα | μέθυσα | ||
| εμόν | δικός/ή/ό μου | ἐμοῦ | |
| έμορφον | όμορφο | ||
| έμπρι͜α | μπροστά | ||
| έν’ | είναι | ||
| ενίφτα | νίφτηκα, πλύθηκα | ||
| ενούνιζα | σκεφτόμουν | ||
| εντώκαν | χτύπησαν | ||
| έπαρ’ | πάρε (προστ.) | ||
| επορείς | μπορείς | ||
| έρθα | ήρθα | ||
| έρθεν | ήρθε | ||
| εροθύμεσα | νοστάλγησα | ||
| ερρούξαν | έπεσαν | ||
| έρχουνταν | έρχονται | ||
| εσέβα | μπήκα | ||
| εσόν | δικός/ή/ό σου | ||
| ετελείτον | (αμτβ.) τελείωνε, εξαντλούνταν, μτφ. πέθαινε | ||
| ευτάω | κάνω, φτιάχνετε | εὐθειάζω | |
| εχώριζα | χώριζα, ξεχώριζα, ξεδιάλεγα | ||
| ζίπκας | αντρικές φορεσιές της εποχής | zıpka<(αμπχαζικά) adziykva (=στενό παντελόνι) | |
| θάνατον | θάνατος | ||
| ’κ’ | δεν | ουκί<οὐχί | |
| καγιά | βραχώδης τόπος | kaya | |
| καρδόπο | καρδούλα | ||
| ’κι | δεν | ουκί<οὐχί | |
| κοσμί’ | κόσμου | ||
| κρατεί | κρατάει, βαστάει, στέκει, αντέχει | ||
| κρούγ’νε | χτυπούνε | ||
| κρύος | κρύο, ψύχος | ||
| λέγ’νε | λένε | ||
| λύουνταν | λιώνουν | ||
| ματούμαι | ματώνομαι | ||
| μαχαλά | γειτονιά | mahalle/maḥalle | |
| μετ’ | μαζί με (με αιτιατική), με (τρόπος) | ||
| μετακείτον | μετακινούταν | ||
| μίαν | μια φορά | ||
| μικρίκον | μικρούλης/α/ικο | ||
| ξαν | πάλι, ξανά | ||
| όλ’ | όλοι/α | ||
| όλια | όλα | ||
| όντες | όταν | ||
| οπίσ’ | πίσω | ||
| οψέ | χθες | ||
| παίρω | παίρνω | ||
| παλαλά | τρελά, τρέλες | ||
| πολλά | πολλά (επίθ.), πολύ (επίρ.) | ||
| πουλόπο | πουλάκι | ||
| ρακίν | αλκοολούχο ποτό που παράγεται από τη ζύμωση φρούτων ή στεμφύλων φρούτων | rakı/ˁaraḳī | |
| σκοτίαν | σκοτάδι | ||
| σ’κούμαι | σηκώνομαι | ||
| σοι | στους/στις | ||
| στεφανούμαι | στεφανώνομαι | ||
| ταφόπο | τάφος (υποκορ.) | ||
| τεά | τάχα, δήθεν, υποτίθεται | deyü (οθωμ. περιόδου) | |
| τεάμ’ | δήθεν, τάχα μη | deyü (οθωμ. περιόδου) | |
| τερείς | κοιτάς | ||
| τοπλαεύ’ς | μαζεύεις, συγκεντρώνεις | toplamak | |
| τουσ̌μανίων | εχθρών | düşman/duşmān | |
| φέγγον | φεγγάρι | ||
| φέρον | φέρε (προστ.) | ||
| φοράς | φορές | ||
| ’φτάγω | (ευτάγω) κάνω, φτιάχνω | εὐθειάζω | |
| φώταξον | φώτισε (προστ.) | ||
| φωτάξτεν | φωτίστε (προστ.) | ||
| ’χαλάουτον | (εχαλάουτον) χαλούσε, καταστρεφόταν | ||
| χαλαπότ’ | φασαρία, μπελάς, ανακατωσούρα | хлопот | |
| χαρί͜εις | χαρίζεις | ||
| χορτά͜εις | χορταίνεις | ||
| ψ̌η | ψυχή |
1) Φώταξον ήλε μ’ φώταξον 2) Ουρανόν να ’χαλάουτον 3) Κρωμέτ’ς θα παίρω μετ’ εμέν 4) Ποίον δέντρον κρατεί βρεχήν 5) Δεκαοκτώ χρονών κορίτσ’ 6) Τον πατέρα μ’ εγώ αγαπώ 7) Θα σ’κούμαι τα μεσάνυχτα 8) Ήλε μ’ ας σην Ανατολής