Προβολή Τραγουδιού
Ενότητα 1η | Γιώργος Τσαρτιλίδης |

Στιχουργοί: Παραδοσιακό
Συνθέτες: Παραδοσιακό
Καλλιτέχνες: Γιάννης Τσανασίδης, Γιώργος Τσαρτιλίδης
Εμέν Κρωμέτε λένε με, [γιαρ, γιαρ...] εγώ Κρωμέτες είμαι [Μα την Παναΐαν λέγω] Με τα κορτσόπα λάσκουμαι, [γιαρ, γιαρ...] με τα νυφόπα κείμαι [Μα την Παναΐαν λέγω] Τ’ άστρα κατηγορούνε με [γιαρ, γιαρ...] τη νύχταν ντο γυρίζω [Μα την Παναΐαν λέγω] Σεβτάν έχω σο καρδόπο μ’ [γιαρ, γιαρ...] και πώς θα ταγιανίζω; [Μα την Παναΐαν λέγω] Την πόρτα σ’ άφ’ς ακράνοιγον, [γιαρ, γιαρ...] ρίζα μ’, το παραθύρι σ’ [Μα την Παναΐαν λέγω] Ραχ̌ία σ̌κίζω κι έρχουμαι, [γιαρ, γιαρ...] τρανόν έν’ το χατίρι σ’ [Μα την Παναΐαν λέγω] ♫ Ανάθεμα, ανάθεμα, διπλά ν’ αναθεμά σε Τσ̌όλ’ κι έρημον να ’ίνεται το κρεβάτ’ ντο κοιμάσαι Έμορφον είσαι, έμορφον, τιδέν ’κ’ έχω να λέγω! Εγώ πα νέον παλληκάρ’, το καρδόπο σ’ θα καίγω Η φοτά σ’ κοσ̌κινίεται άμον θάλασσας κύμαν Τ’ άσπρον την ψ̌η σ’ εζέλεψα, πασ̌κείμ’ ντ’ εποίκα κρίμαν; ♫ Σα λιβαδία αφκά καικά τρέχ̌’ τ’ Αψύν το νερόπον Εκεί οι Κρωμέτ’ και οι Σαντέτ’ ’γούρεψαν τραπεζόπον Εκεί οι Κρωμέτ’ και οι Ιμερίτ’ ’γούρεψαν τραπεζόπον Τρώγ’νε ψωμίν και βούτορον καϊμάκια και τσ̌ορτάνι͜α Σ’κούνταν, γουρεύ’νε τον χορόν αφκά καικά σ’ ομάλι͜α Και κρού’νε τον ανέφορον σον Άεν-Ζαχαρέαν¹ Ημ’σοί δι͜αβαίν’νε ας σην Κρώμ’ και ση Σαντάν μερέαν ♫ Ση Κουσπιτή καλόερον, [ν’ αηλί εμέν!] ση Λίβεραν τσ̌οπάνος [ωφ! ωφ!/ έλα -ν- έλα] Σην Κρώμ’ τον Αε-Θόδωρον [ν’ αηλί εμέν!] ψάλτες και τραγωδι͜άνος [ωφ! ωφ!/ έλα -ν- έλα] Εγώ παίρω τα πρόβατα, [ν’ αηλί εμέν!] εσύ έπαρ’ τ’ αρνόπα [ωφ! ωφ!] Έλα -ν- ας ανταμώνομε [ν’ αηλί εμέν!] σα έμορφα τ’ ορμόπα [έλα -ν- έλα/ωφ! ωφ!]
Κείμενο | Επεξήγηση | Ετυμ. Ρίζα | Προέλευση |
---|---|---|---|
άεν | άγιο | ||
αηλί | αλίμονο | ἀ- + μεσαιωνική ελληνική ἠλί < εβραϊκά אל (θεός) | |
ακράνοιγον | μισάνοιχτο | ||
άμον | σαν, όπως, καθώς | ἅμα | |
ανέφορον | ανήφορο | ||
ανταμώνομε | ανταμώνουμε | ||
αρνόπα | αρνάκια | ||
αφκά | κάτω | ||
άφ’ς | (προστ.) άφησε | ||
αψύν | γρήγορο, αυστηρό, δριμύ, ισχυρό, (για φωνή) οξεία/διαπεραστική | ||
βούτορον | βούτυρο | ||
γιαρ | αγαπητός/ή/ό, αγάπη | yâr | |
γουρεύ’νε | στήνουν, τακτοποιούν, οργανώνουν | kurmak | |
’γούρεψαν | (εγούρεψαν) έστησαν, τακτοποίησαν, οργάνωσαν | kurmak | |
δι͜αβαίν’νε | (για τόπο) περνούν, διασχίζουν, (για χρόνο) περνούν (γενικότερα) περνούν, παύουν, τελειώνουν | διαβαίνω | |
εζέλεψα | ζήλεψα | ||
έμορφα | όμορφα | ||
έμορφον | όμορφο | ||
έν’ | είναι | ||
έπαρ’ | (προστ.) πάρε | ||
εποίκα | έκανα, έφτιαξα | ποιέω-ῶ | |
έρχουμαι | έρχομαι | ||
ημ’σοί | μισοί | ||
’ίνεται | γίνεται | ||
’κ’ | δεν | οὐκί<οὐχί | |
καικά | προς τα κάτω, εκεί ακριβώς, κοντά | ||
καρδόπο | καρδούλα | ||
κείμαι | κείτομαι, ξαπλώνω | ||
κορτσόπα | κοριτσάκια | ||
κοσ̌κινίεται | κοσκινίζεται, κουνιέται σαν κόσκινο | κόσκινον | |
κρού’νε | χτυπούν | κρούω | |
λάσκουμαι | περιφέρομαι, τριγυρίζω, περιπλανώμαι | ἀλάομαι/ηλάσκω | |
μερέαν | μεριά | ||
ν’ αηλί | αλίμονο | μεσαιων. ελλ. ἀλί<ἀ- + ἠλί (εβραϊκά אל)= θεός | |
νερόπον | νεράκι | ||
νυφόπα | νυφούλες | ||
ομάλι͜α | (επιρρ.) ομαλά, ευθεία, πεδιάδες, ίσια | ||
ορμόπα | ρυάκια, ρεματιές | ||
πα | πάλι, επίσης, ακόμα | ||
παίρω | παίρνω | ||
πασ̌κείμ’ | μήπως, μήπως (και) | πᾶς καί ἔνι | |
ραχ̌ία | ράχες, βουνά | ||
Σαντέτ’ | οι έχοντες καταγωγή από την Σάντα | ||
σεβτάν | αγάπη, έρωτα | sevda/sevdā | |
σ’κούνταν | σηκώνονται | ||
ταγιανίζω | αντέχω, βαστάω, υπομένω | dayanmak | |
τιδέν | τίποτα | ||
τραγωδι͜άνος | τραγουδιστής | ||
τραπεζόπον | τραπεζάκι | ||
τρέχ̌’ | τρέχει | ||
τρώγ’νε | τρώνε | ||
τσ̌όλ’ | έρημο, ερημικό | çöl | |
τσ̌ορτάνι͜α | (τα, πληθ.) είδος σκληρού τυριού από μυζήθρα αποβουτυρωμένη και ξηραμένη στον ήλιο | չոր (ch’vor)=ξερό + Թան (tan)=λιώνω, ρέω | |
φοτά | μέρος γυναικείας ενδυμασίας που έμπαινε πάνω από το λαχόρι, το ζωνάρι το οποίο έδεναν οι γυναίκες τριγωνικά στη μέση τους πάνω από τη ζιπούνα, γεν. ποδιά | futa | |
χατίρι | χάρη, σεβασμός, υπόληψη | hatır/ḫāṭir | |
ψ̌η | ψυχή |
¹ Ο Αε-Ζαχαρέας (Άγιος Ζαχαρίας) δεν ήταν ενορία ή συνοικισμός της Κρώμνης, αλλά ένας σημαντικός κόμβος χανιών σε διάσελο του βουνού Κουλάτ, βορειοανατολικά της κοιλάδας όπου βρίσκονταν οι εννέα ενορίες. Αποτελούσε σταυροδρόμι για τα παρχάρια, το Αψίν το νερόν, την Παναγία Σουμελά, τη Σάντα, τη Ματσούκα και την Τραπεζούντα. Πέρα από τη στρατηγική του θέση, ήταν το κέντρο των εορταστικών εκδηλώσεων των Κρωμναίων, όπου συχνά στήνονταν μεγάλα γλέντια και χοροί, ακόμα και με τη συμμετοχή Τούρκων. Αν και η τοποθεσία δεν διέθετε φυσική πηγή νερού, ο Ελευθέριος Βαφειάδης (Χατζη-Μουράτ) με δικά του έξοδα έφερε άφθονο και παγωμένο νερό από τις ράχες του Γιαλονομύτ’ και τ’ Αε-Παυλί’, μετατρέποντας τον χώρο σε σημείο αναψυχής. Στον Αε-Ζαχαρέα υπήρχαν πολλά χάνια και μαγαζιά, καθώς και το εξωκλήσι του Αγίου Ζαχαρία, το οποίο κτίστηκε με δωρεά του Βαφειάδη.