Έναν άστρεν εξήβεν

Προβολή Τραγουδιού

Σταύρης Πετρίδης - Ηχογράφηση του 1936

[Αχ!] Έναν άστρεν εξήβεν
σ’ Αρμανλού το Χὰν’
Αλλ’ έναν κι άστρεν εξήβεν
σο Τεβέποϊν

Σοφίτσα μ’, έξ’ μ’ εβγαίνεις
και μη φαίνεσαι
Ελέπ’νε σε και τ’ άστρι͜α
ξαν μαραίνεσαι [γιαρ]

[Εχ!] Λισάφ’, άνοιξον [και] το τουλάπ’
[Έλα, έλα λέγω σε!]
Λισάφ’, άνοιξον το τουλάπ’
[Άι! Πουλί μ’, ξαν, αρνί μ’!]
και νώμα -ν- έναν μήλον
[Έλα, έλα λέγω σε!]
και νώμα έναν μήλον
[Κομμενόχρονε μ’! γιαρ]

Άνοιξον το παράθυρον,
[Όι! Πουλί μ’, ξαν, αρνί μ’!]
ας ελέπω τον ήλιον
[Ποδε-Ποδεδίζω σε!]
ας ελέπω τον ήλιον
[Κομμενόχρονε μ’! γιαρ]

[Έι] Σοφίτσα μ’, έξ’ μ’ εβγαίνεις
και μη φαίνεσαι
Ελέπ’νε σε και τ’ άστρι͜α
ξαν, μαραίνεσαι
Ελέπ’νε σε και τ’ άστρι͜α [ξαν]
και μαραίνεσαι [γιαρ]

Απ’ ουρανού χαρτίν έρθεν,
[Ωφ! πουλί μ’, ξαν, αρνί μ’!]
οφέτος θα γυρεύω
[Ποδε-ποδεδίζω σε!]
Οφέτος θα γυρεύω
[άι! σ̌κυλοκούταβον! γιαρ]

Γλωσσάρι

Κείμενο	Επεξήγηση	Ετυμ. Ρίζα
άνοιξον	(προστ.) άνοιξε
Αρμανλού το χὰν’	το Χάνι του Αρμαλού (ή Αρμανλού), φημισμένο πανδοχείο στην περιοχή της Κρώμνης στον Πόντο	Harmanlı Han
άστρεν	άστρο
άστρι͜α	άστρα
γιαρ	αγαπητός/ή/ό, αγάπη	yâr
γυρεύω	επαιτώ, ζητιανεύω
ελέπ’νε	βλέπουνε
ελέπω	βλέπω
έξ’	έξω ή ο αριθμός έξι
εξήβεν	βγήκε
έρθεν	ήρθε
νώμα	(προστ.) δώσε μου
ξαν	πάλι, ξανά
οφέτος	φέτος
ποδεδίζω	(ενεργ. και μέση) χαίρομαι, απολαμβάνω, προσκυνώ	από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ)
ποδεδίζω σε	να σε χαρώ	από+δέδιν (<δείδω=φοβάμαι, ανησυχώ)
Τεβέποϊν	(ή Τεβέ-Μποΐ) ύψωμα στην περιοχή της Κρώμνης	deve boyu (κυριολ. μέχρι το ύψος της καμήλας, μτφ. κάτι που είναι πολύ ψηλό ή μεγάλο)
τουλάπ’	ντουλάπι	dolap/dūlāb
χὰν’	χάνι, πανδοχείο	han/ḫān

Σημειώσεις

Ποντιακά Φύλλα Ιούλιος-Αύγουστος 1935 αρ. 17/18

Η Σοφίτσα
Συλλογή του Δ. Κ. Παπαδόπουλου (Σταυριώτου)

Έναν άστρον εξήβεν σην Ανατολήν
Άλλ’ έναν κι άλλο εξήβεν σο Καρά-Καπάν
άλλ’ έναν κι άλλο εξήβεν σ’ Αρμαλού το Χάν’
κι άλλ’ έναν κι άλλο εξήβεν στο Ντεβέ-μπογιούν.
Σοφίτσα μ’ έξ’ μ’ εβγαίνης και μη φαίνεσαι
ελέπνε σε και τ’ άστρια και μαραίνεσαι
ελέπ’ σε και ο φέγγων και δειλαίνεσαι
ελέπ’ σε και ο ήλεν και ηλαίνεσαι
’λέπνε σε παλληκάρια και ζελεύνε σε

Ερμηνευτικαί σημειώσεις.
Η υπόθεσις του άσματος αυτού διεδραματίσθη περί τα τέλη του παρελθόντος αιώνος.
Η Σοφίτσα, κόρη εξαιρετικής καλλονής, εζούσε μαζί με τους φτωχούς γονείς της εις την ενορίαν Ποζ-τεπέ (Θεοσκεπάστου) της Τραπεζούντας και ήτο αρραβωνιασμένη με έναν νέον καλής οικογενείας. Ένας άλλος όμως νέος από την Κρώμνην, ο οποίος συνήντησε τυχαίως την Σοφίτσαν, την ερωτεύθηκεν τόσον πολύ, ώστε με την συγκατάθεσιν και τας παρακινήσεις των πατριωτών του απεφάσισε την απαγωγήν της.
Εις το ευτυχές τέλος της περιπετείας πολύ συνετέλεσεν η περιβοήτη "πουλουλοκαβαλκεύτρια" (προξενήτρα) Απτιάβα, η οποία προσποιούμενη την πτωχήν και φιλοξενούμενην εις τον Ποζ-τεπέν από τους γονείς της Σοφίτσας, διηυκόλυνε την απαγωγήν, ανοίξασα από μέσα την θύραν της οικίας.
 Έτσι η Σοφίτσα απήχθη μακρυά εις τα χάνια του "Αρμαλού" και από εκεί εις άλλους κρυψώνας. Την επομένην η μεν Απτιάβα εφιλοδωρήθη με πλούσιον ξυλοκόπημα, το δε συμβάν ανεφέρθη εις τας αρχάς και τον πλούσιον συμπέθερον, ο οποίος υπεσχέθη σεβαστόν χρηματικόν ποσόν εις εκείνον ο οποίος θα έσωζε την Σοφίτσαν από τα χέρια του απαγωγέως της. Η προσφορά αυτή εδελέασε πολλούς, οι οποίοι εξήλθον εις αναζήτησιν της απαχθείσης, αλλ’ ουδέν κατωρθώθη.
Την εποχήν αυτήν ακριβώς εστιχουργήθη το τραγούδι της Σοφίτσας.

*Θερμές ευχαριστίες στον φίλο Χρήστο Ακριτίδη (Μεσόβουνο Κοζάνης) για την ευγενική παραχώρηση των πηγών.