Ψαλμός Απαγγελία-Αφήγηση
Ψαλμός Απαγγελία-Αφήγηση
Η Ποντιακή διάλεκτος ή Ποντιακή γλώσσα (Ποντιακά: Ποντιακόν καλατσ̌ήν ή Ρωμαίικα), είναι η γλώσσα των Ποντίων που κατοικούσαν στις νότιες-νοτιοανατολικές ακτές και στα ρωσικά και γεωργιανικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Σήμερα ομιλούνται από τους απογόνους των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα είτε μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης, είτε μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Στη σημερινή Τουρκία εντοπίζονται ακόμη μερικές εστίες όπου ομιλείται η ποντιακή.
Θεωρείται ότι προέρχεται από την τοπική όψιμη ελληνιστική Κοινή σε χώρο με ιωνικό υπόστρωμα. Το λεξιλόγιό της έχει επηρεαστεί από την τουρκική και από γλώσσες του Καυκάσου, των οποίων η επίδραση δεν έχει διακριβωθεί μέχρι τώρα.
Επίσης δέχτηκε επιδράσεις από το λεξιλόγιο των Γενουατών και των Βενετσιάνων της Τραπεζούντας. Ωστόσο οι ξένες λέξεις εξελληνίστηκαν και εντάχθηκαν στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής γλώσσας.
Με βάση την ταξινόμηση του Μ. Τριανταφυλλίδη, ο οποίος στηρίχθηκε κυρίως στην εγγύτητα προς τη Νεοελληνική Κοινή, μπορούμε να διακρίνουμε τρεις ομάδες ιδιωμάτων εντός της διαλέκτου:
α) οινουντιακά ιδιώματα (με αυξημένη νεοελληνική επίδραση μέσω της Κωνσταντινουπόλεως),
β) τραπεζουντιακά ιδιώματα (μικρότερη νεοελληνική επίδραση),
γ) χαλδιώτικα ιδιώματα (με αυξημένη τουρκική επίδραση).
Όσον αφορά στον θεμελιώδη διαχωρισμό των ελληνικών διαλέκτων με κριτήριο τον φωνηεντισμό (τη διατήρηση ή στένωση των ατόνων φωνηέντων), η διάλεκτος δεν μπορεί να ενταχθεί καθ’ ολοκληρίαν σε μία από τις τρεις βασικές ομάδες ιδιωμάτων (βόρεια, ημιβόρεια, νότια), διότι τα τραπεζουντιακά και χαλδιώτικα έχουν ημιβόρειο φωνηεντισμό (χάνουν τα άτονα [i], [u], αλλά δεν παρουσιάζουν στένωση των ατόνων [e], [o]: π.χ. κόρ’, πεγάδ’, γίν’νταν), ενώ τα οινουντιακά διατηρούν αλώβητο (νότιο) φωνηεντισμό (π.χ. κόρη, πεγάδιν, γίνουνταν).
Η σχετική γεωγραφική και γλωσσική απομόνωση του Πόντου, οδήγησε στη διατήρηση αρκετών αρχαϊκών στοιχείων, όπως:
• Η διατήρηση της αρχαίας προφοράς του η ως ε. Π.χ. πεγάδιν = πηγάδι, κεπία = κήποι, νύφε = νύφη, εμέτερον = ημέτερον.
• Η διατήρηση της αρχαίας προφοράς του ω ως ο, όπου η Κοινή ελληνική έχει ου. Π.χ. ζωμίν = ζουμί, καρβώνι = κάρβουνο, ρωθώνι = ρουθούνι.
• Η χρήση ψιλών συμφώνων (κ,π,τ) αντί δασέων (χ,φ,θ), ένδειξη της Ιωνικής προέλευσης της διαλέκτου. Π.χ. ασπαλίζω=σφαλίζω, σπίγγω=σφίγγω.
• Η χρήση του Ιωνικής προέλευσης ’κι<οὐκὶ=οὐχί, αντί για το νεοελληνικό δεν< οὐδέν.
• Η διατήρηση πολλών αρχαϊκών στοιχείων στο τυπικό της γλώσσας, με χαρακτηριστικότερα:
⁃ Τη διατήρηση της κατάληξης της ονομαστικής των ουδετέρων ονομάτων σε -ιον. Π.χ. παιδίον = παιδί, χωρίον = χωριό.
⁃ Τη διατήρηση της κατάληξης των θηλυκών επιθέτων σε -ος. Π.χ. η άλαλος, η άνοστος, η έμορφος.
⁃ Τη μετάπτωση της κατάληξης της γενικής πτώσης του ενικού αριθμού των αρσενικών ονομάτων από -ον σε -ος. Π.χ. ο νέον > τη νέονος, ο πάππον > τη πάππονος, ο λύκον > τη λύκονος, ο Τούρκον > τη Τούρκονος.
⁃ Την κατάληξη της προστακτικής των ρημάτων σε -ον. Π.χ. γράψον = γράψε, άψον (του ρ. άφτω<ἀνάπτω) = άναψε, ποίσον (<ποίησον) = φτιάξε.
⁃ Τον σχηματισμό της μέσης φωνής των ρημάτων σε -ούμαι. Π.χ. ανακατούμαι, σκοτούμαι, στεφανούμαι.
⁃ Τον σχηματισμό του αορίστου της παθητικής φωνής σε -θα. Π.χ. εγαπέθα = αγαπήθηκα, εκοιμέθες = κοιμήθηκες, εστάθεν = στάθηκε, σταμάτησε.
⁃ Τον σχηματισμό της προστακτικής του αορίστου σε -θετε. Π.χ. εγαπέθετε, εκοιμέθετε, εστάθετε.
⁃ Τη σποραδική χρήση του απαρεμφάτου. Π.χ. εποθανείναι, μαθείναι, κόψ’ναι, ράψ’ναι, χαρίσ’ναι, αγαπέθην, κοιμεθήν).
⁃ Τον αρχαιότροπο τονισμό των ονομάτων στην κλητική πτώση. Π.χ. άδελφε, Νίκολα, Μάρια.
⁃ Τη σποραδική χρήση του ας αντί του να. Π.χ. δος με ας φάγω.
⁃ Η διατήρηση πολλών αρχαϊκών στοιχείων στο λεξιλόγιο. Π.χ. σεύτελον < ιων. σεῦτλον = τεύτλον, ξύγαλαν < οξύγαλαν = γιαούρτι.
⁃ Η διατήρηση του γένους ονομάτων. Π.χ. η τραγωδία = το τραγούδι.
Η απομόνωση αυτή επέδρασε και στη μη περαιτέρω εξέλιξη διάφορων γλωσσικών τύπων, οι οποίοι μετεξελίχθηκαν στα νεοελληνικά, και σε άλλες αλλαγές, όπως:
Η διατήρηση ασυνίζητων τύπων. Π.χ. καρδία = καρδιά, λαλία = λαλιά, παιδία = παιδιά, ψωμία = ψωμιά, χωρίον = χωριό. Αναπτύχθηκαν ακόμη φθόγγοι οι οποίοι δεν υπάρχουν στα νεοελληνικά, ενώ άλλαξε και η προφορά ορισμένων γραμμάτων, όπως:
⁃ Η συνίζηση των φωνηεντικών συμπλεγμάτων ια και εα, εξελίχθηκε στον φθόγγο α̤, που προφέρεται ως φωνήεν μεταξύ του ε και του α. Π.χ. όλα̤ = όλα, οσπίτα̤ = σπίτια, λεοντάρα̤ = λιοντάρια, τραγωδά̤νος = τραγουδιστής, κιφάλα̤ = κεφάλια, θέλετ’ α̤το < θέλετε ατό = θέλετε αυτό, το θέλετε, ομά̤ζω < ομοιάζω = μοιάζω.
⁃ Η συνίζηση του φωνηεντικού συμπλέγματος ιο, εξελίχθηκε στον φθόγγο ö, που προφέρεται ως φωνήεν μεταξύ του ε και ο. Π.χ. τελό̤νω = τελειώνω, χ̌ό̤νιν = χιόνι.
⁃ Το γράμμα σ όταν ακολουθείται από κε ή κι προφέρεται ως σ̌, δηλαδή ως παχύ σ. Π.χ. σ̌κεπάζω, σ̌κίζω, σ̌κύλος.
⁃ Το γράμμα χ όταν ακολουθείται από ε ή ι προφέρεται ως χ̌, δηλαδή ως παχύ χ. Π.χ. χ̌έρι, χ̌αιρετώ, χ̌ίλα̤ = χίλια.
Διαφορετική προφορά παρατηρείται και στα γράμματα:
ζ που προφέρεται ως ζ̌, δηλαδή ως παχύ ζ. Π.χ. χαλάζ̌α̤ = χαλάζια, ζ̌αγκώνω = σκουριάζω.
ξ που προφέρεται ως κ+σ̌ (παχύ σ). Π.χ. οξ̌ωκά = έξω.
ψ που προφέρεται ως π+ψ̌ (παχύ σ). Π.χ. ψ̌η = ψυχή.
lyrics
Τραγούδια (113)
- Ekseva Apan So Vapor (Εξέβα απάν’ σο παπόρ’) - Bahçeye Hanımeli
- Ti Trihas To Yefir (Τη Τρίχας το γεφύρ’) - Bahçeye Hanımeli
- Αγρέλαφον - Τα τραγούδια μας | Παραδοσιακά ποντιακά τραγούδια
- Αητέντς - Παράδοση για πάντα
- Αητέντς επαραπέτανεν - Τα τραγούδια μας | Παραδοσιακά ποντιακά τραγούδια
- Ακρίτας όντες έλαμνεν - Τα τραγούδια μας | Παραδοσιακά ποντιακά τραγούδια
- Ακρίτας όντες έλαμνεν - Ποντιακό προσκλητήριο | Τραγούδια και χοροί του Πόντου
- Ακρίτας όντες έλαμνεν - Ακρίτας όντας έλαμνεν
- Αναγνώριση - Δικαίωση - Δεκαεννέα Καλομηνά
- Αναπόληση παρελθόντος - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Αναστορώ - Δεκαεννέα Καλομηνά
- Αροθυμι͜αγμέντσα γραία - Μνήμη Γενοκτονίας
- Ατσ̌απάτ - Σέρα - Μνήμη Γενοκτονίας
- Αφιέρωμα στη μνήμη του Ηλία Τσιρκινίδη - Καρδόπο μ’ ατεβίρευτον
- Αφιέρωμα στον αείμνηστο Νικόλα - Αροθυμώ και τραγωδώ
- Αφιέρωμα στον Στηβ Πεσιρίδη - Αφιέρωμα στον Στηβ Πεσιρίδη
- Αφιέρωμα στον Τσανάκαλη - Ο ταξιδευτής
- Βασίλ’-ουστά - Ποντία μάνα
- Γενοκτονίαν - Γενοκτονία-Μνήμες-Ξεριζωμός
- Γότσογλου και Τερέκιοϊ - Θάλασσα, Μαύρη Θάλασσα
- Δεύτε λάβετε φως - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Διάλογος με το Χάρο - Ακρίτας όντας έλαμνεν
- Εισαγωγή - Σύνθημα - Πόντος | Δικαίωμα στη μνήμη
- Εισαγωγικά σχόλια - Χορτοκόπι | Στα Μονοπάτια της Μνήμης
- Είχα πατρίδαν - Πόντος | Δικαίωμα στη μνήμη
- Εν Ιορδάνη - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Έναν άσπρον περιστέρ’ - Α’έρτς
- Έναν ημέραν ο Θεόν - Πατρίδα μ’, αραεύω σε
- Έναν πουλίν, καλόν πουλίν - Ανθεί και φέρει κι άλλο | Τραγούδια του Πόντου
- Ένας αητέντς ’κι δί’ την ψ̌ην - Σ’ αυτόν που τον έλεγαν Γώγο
- Ενότητα 1η - Τελευταία μαρτυρία
- Εξέρτς ντό έν’ χ̌ειμωγκονί’ - Εξέρτς ντό έν’ χ̌ειμωγκονί’
- Εξορίες - Δεκαεννέα Καλομηνά
- Επιστολή Αλέξανδρου Ακριτίδη - ’Κι ανασπάλλω | 90 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων
- Επιστολή Αντωνίου Τζινόγλου - ’Κι ανασπάλλω | 90 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων
- Επιστολή Γεώργιου Κακουλίδη - ’Κι ανασπάλλω | 90 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων
- Επιστολή Ματθαίου Κωφίδη - ’Κι ανασπάλλω | 90 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων
- Έτον έναν νυχτοπούλ’ - Έτον έναν νυχτοπούλ’
- Ευκλείδης - Εβρούλτσανε τα μέρι͜α μουν
- Ευχές - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Ευχές - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Ευχές - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Ευχές - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Η γέννησή σου - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Η έξοδος - Η καμπάνα του Πόντου
- Η Τασούλα του Πόντου - Τ’ αηδόν’ και τ’ αηδονόπον
- Θερίον - Θάλασσα, Μαύρη Θάλασσα
- Καπετανίδη, αετέ - Καπετανίδη, αετέ
- Καραπουρούν - Τα καλύτερα ποντιακά τραγούδια
- Κλαίει η Μαύρη Θάλασσα - Δεκαεννέα Καλομηνά
- Κλάψο με, μάνα - Τα πράσινα, τα γαλανά τ’ ομμάτι͜α σ’
- Κοτζ̌ά-Αναστάσ’ - Κοτζ̌ά-Αναστάσ’
- Κοτζ̌ά-Αναστάσ’ - Πόντος, ανέσπαλτη πατρίδα μ’
- Κρωμέτες σ̌κύλ’ υιός είμαι - Καλαμαριά 1915-1925 | Τραγούδια της προσφυγιάς
- Μακαρισμός - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Μακαρισμός - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Μακεδονία - Μακεδονία
- Μάνα - Μνήμη Γενοκτονίας
- Μάνας παιδίν, κυρού κλαδίν - Διστράτ’
- Μαρτυρία Α’ - Καλαμαριά 1915-1925 | Τραγούδια της προσφυγιάς
- Μαυροξενιτέας - Μνήμη Γενοκτονίας
- Νασάν τη μάναν που γεννά/Σα ραχ̌ία της Σαμψούντας - Μνήμη Γενοκτονίας
- Ξενιτεμένε, για τ’ εσέν - Ξενιτεμένε, για τ’ εσέν
- Ξεριζωμός - Δεκαεννέα Καλομηνά
- Ο αιχμάλωτος - Δημοτικά άσματα του Πόντου
- Ο αιχμάλωτος - Ευξείνια παρακαταθήκη
- Ο Δήμον ο κεμεντζ̌ετζ̌ής/Όλον τον κόσμον θα κουρτώ - Μνήμη Γενοκτονίας
- Ο Μάραντον - Τα καλύτερα ποντιακά τραγούδια
- Ο Μάραντον - Τραγούδια του Πόντου | ΣΟΛ Κέντρο Έρευνας Παραδοσιακής Μουσικής
- Ο Πόντον δί’ σε την ευχ̌ήν - Πατρίδα μ’, πονεμένον
- Ο Πορφύρης - ’Κι ανασπάλλω | 90 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων
- Ο Σταύρης ο κεμεντζ̌ετσ̌ής - Ρεσιτάλ λύρας 2/9/88
- Ο χορός των μαχαιριών - Οι Τραντέλλενοι
- Οδοιπορικό - Οδοιπορικό στον Πόντο
- Οι Γαρσλήδες - Τ’ αηδόν’ και τ’ αηδονόπον
- Οι πρώτες μέρες - Καλαμαριά 1915-1925 | Τραγούδια της προσφυγιάς
- Ομάλ’ ή Μακρύν - Παραδοσιακοί σκοποί της Ματσούκας του Πόντου
- Πάνε τα παπόρι͜α - Δεκαεννέα Καλομηνά
- ’Πάρθεν η Ρωμανία - ’Πάρθεν η Ρωμανία
- ’Πάρθεν η Ρωμανία - Τα καλύτερα ποντιακά τραγούδια
- ’Πάρθεν η Ρωμανία - Ακρίτας όντας έλαμνεν
- ’Πάρθεν η Ρωμανία - Ποντιακό προσκλητήριο | Τραγούδια και χοροί του Πόντου
- ’Πάρθεν η Ρωμανία - Μνήμη Γενοκτονίας
- Πατρίδα μ’, πονεμένον - Πατρίδα μ’, πονεμένον
- Πατρίδας νοσταλγία - Μνήμη Γενοκτονίας
- Πόντος - Αροθυμώ και τραγωδώ | Πόντος έν’ άστρον φωτεινόν
- Πόντος, ανέσπαλτη πατρίδα μ’ - Πόντος, ανέσπαλτη πατρίδα μ’
- Προσ̌κύνεμαν σην Σάνταν - Τη ψ̌ης αροθυμίας
- Ρέμα του Διαβόλου (Σεϊτάν τερέ) - Δεκαεννέα Καλομηνά
- Ρωμανίας πρώτο φως - Γιώργος & Λάζος Ιωαννίδης 2018
- Σα παιδία σουν κλωστέστεν - Σα παιδία σουν κλωστέστεν/Τ’ ορφανόν σα ξένα
- Σα παιδία σουν κλωστέστεν - Απάν’ σο Μπέλες
- Σε τον αναβαλλόμενον - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Ση μάγαραν τη Παναΐας - Πόντος | Δικαίωμα στη μνήμη
- Ση σπέλιαν τη Μάγαρας - Κάποτε στον Πόντο
- Σήμερον κρεμάται επί ξύλου - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Σον Πόντον Βασιλεύουσα έτον η Τραπεζούντα - Γενοκτονία-Μνήμες-Ξεριζωμός
- Τ’ εμπονέστι͜α - Έναν γενεάν έφυεν
- Τα κόρδας ι-μ’ εζαγκώθαν - Το αηδονόπον
- Τα παράπονα του γέροντα - Ο σταυραετόν
- Τέμπη 57+ - Τέμπη 57+
- Τερώ τα δεντροκέφαλα - 30 χρόνια Ένωση Ποντίων Λαγκαδά και Περιχώρων
- Τη σκοτίαν - Αντίφωνα | Εκκλησιαστικά ποντιακά κατ’ αντιφωνίαν
- Τη Τρίχας το γεφύρι - Τη Τρίχας το γεφύρι
- Τη Τρίχας το γεφύριν - Ακρίτας όντας έλαμνεν
- Της λύρας το παράπονον - Γενοκτονία-Μνήμες-Ξεριζωμός
- Το γράμμα τη ξενιτέα - Τα καλύτερα ποντιακά τραγούδια
- Το χρέος μας στην Ιστορία - ’Κι ανασπάλλω | 90 χρόνια από τη Γενοκτονία των Ποντίων
- Το χωρίο μ’ νουνίζω - Romeika (Pontic Greek)
- Τον Πόντον αροθυμάς - Πατέρα μ’, κύρη μ’ και Θεέ μ’
- Του Μεσοβούνου βάσανα - Τη ψ̌ης γαλήνεμαν
- Τραγούδι της Κοκκινιάς (Κούσ̌οβα) - Πόντος - Καρς - Ελλάς
- Υπομονήν - Μνήμη Γενοκτονίας
Με την ευγενική χορηγία φιλοξενίας της 