Βιογραφικό
Σαββέλης Γιακουστίδης
|
Ο Σαββέλης Γιακουστίδης γεννήθηκε το 1880 στην Ίμερα του Πόντου, μια αμιγώς ελληνική κωμόπολη της επαρχίας Χαλδίας. Η Ίμερα ήταν γνωστή όχι μόνο για τους επιφανείς τραπεζίτες, επιστήμονες και επιχειρηματίες που ανέδειξε, αλλά και για την ιδιαίτερη μουσική της παράδοση – με κύριο εκφραστή της τον ίδιο τον Σαββέλη.
Παράλληλα με την ενασχόλησή του με τη μουσική, ο Σαββέλης ασκούσε το επάγγελμα του ξυλουργού και ξυλογλύπτη. Όπως ήταν συνήθεια στους λυράρηδες της εποχής, κατασκεύαζε μόνος του τις λύρες του, τις οποίες διαμόρφωνε με τη φροντίδα και τη δεξιοτεχνία ενός επιπλοποιού-τεχνίτη. Ήταν από τους πρώτους για τους οποίους έχουμε τεκμηριωμένες μαρτυρίες ότι έπαιζαν επ’ αμοιβή – και μάλιστα σημαντική. Σύμφωνα με μια προφορική μαρτυρία από συγγενή της οικογένειας, ο Σαββέλης είχε ζητήσει, για να παίξει σε έναν γάμο στη Χάρσερα της Αργυρούπολης, είκοσι χρυσές λίρες και ένα άλογο για τη μεταφορά του από και προς την Ίμερα – αιτήματα που έγιναν δεκτά, δείγμα της φήμης και της περιζήτητης παρουσίας του.
Πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, η ζωή τον έφερε στον Καύκασο, όπου ξενιτεύτηκε για να εργαστεί ως ξυλουργός. Εκεί, σύμφωνα με ένα άλλο περιστατικό, ένας Ρώσος μαέστρος που τον άκουσε τυχαία, τον κάλεσε να παίξει με την ορχήστρα του. Ο Σαββέλης, με την έμφυτη του δεξιοτεχνία, κατάφερε να «σολάρει» πάνω σε ρωσικούς σκοπούς, εντυπωσιάζοντας τους παρευρισκόμενους. Ίσως τα περιστατικά αυτά περιέχουν κάποια δόση υπερβολής, αλλά αντικατοπτρίζουν το κύρος και τις ικανότητες ενός επαγγελματία λυράρη της εποχής.
Ο Στάθης Ευσταθιάδης τον χαρακτήριζε ιδιόρρυθμο και εντυπωσιακό ερμηνευτή του ποντιακού τραγουδιού, ενώ ήταν ασύγκριτος στους χορευτικούς σκοπούς. Ώρες ολόκληρες στεκόταν όρθιος στο κέντρο του χορού, οδηγώντας δεκάδες χορευτές με το παίξιμό του και υποδεικνύοντας τυχόν λάθη τους. Ο Σταύρης Πετρίδης και άλλοι λυράρηδες συνήθιζαν να λένε χαρακτηριστικά: «Τον Σαββέλην σο ποδάρ’ κανείς ’κ’ εφτάν’ ατον…». Ήταν ακούραστος και ευρηματικός, και οι λύρες που κατασκεύαζε θεωρούνταν εξαιρετικές.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την ανταλλαγή των πληθυσμών, ο Σαββέλης επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα το 1924. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης, όπου και έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Παρά το νέο ξεκίνημα, τα τελευταία του χρόνια σημαδεύτηκαν από μελαγχολία, η οποία τον συντρόφεψε ως τον θάνατό του το 1934. Ο χαμός του υπήρξε ιδιαίτερα συγκινητικός για την κοινότητα, με τις μοιρολογίστρες να του αποδίδουν τιμές και με επικήδειο λόγο που εκφώνησε ο αγαπημένος του φίλος, γεωπόνος Βασίλειος Τικτόπουλος.
Ο Σαββέλης άφησε πίσω του τρία παιδιά – τον Γιάννη, την Ευδοκία και τη Δόμνα. Ο Γιάννης, συνεχίζοντας την παράδοση, έπαιζε επίσης λύρα, και υπάρχει ηχογράφησή του σε εκπομπή του Σ. Ευσταθιάδη αφιερωμένη στην Ίμερα. Σύμφωνα με μια μαρτυρία του ίδιου του Σαββέλη, αναφερόμενος σε έναν γνωστό σκοπό, έλεγε χαρακτηριστικά: «Αούτο τον σκοπόν, έβαλ’ ατο απέσ’ σο μπάνιο, έλουσα, έλουσα, έλουσα, εποίκα ’τον νύφε και εξέγκα ατον» – δηλαδή πως τον δούλεψε σχολαστικά μέχρι να τον τελειοποιήσει.
Ο Σαββέλης θεωρείται, μαζί με τον Σταύρη Πετρίδη και τον θρυλικό Δήμο, ένας από τους σπουδαιότερους και πιο ενεργούς λυράρηδες του Πόντου. Αν και δεν πρόλαβε να ηχογραφήσει τις δημιουργίες του, έμεινε στη μνήμη ως ένας τεχνικά καταρτισμένος μουσικός, ιδιαίτερα σε γρήγορους χορευτικούς σκοπούς – εξού και η φήμη ότι το τοξάρι του πέρασε στον Γώγο, κι όχι στον Σταύρη, όπως πιστευόταν από κάποιους στο Πανόραμα.
Η μνήμη του διατηρήθηκε ζωντανή μέσα από μαρτυρίες και τραγούδια. Ο Χρύσανθος τραγούδησε το «Ίμερα μ’, τ’ οσπιτόπα σου», ενώ ο Κωστίκας Τσακαλίδης ερμήνευσε το «Εμέν Σαββέλη λέγ’νε με», τραγούδια που συνδέθηκαν με την προσωπικότητά του και τη γενέτειρά του.
Ο Γιώργος Αμβροσιάδης, γεννημένος το 1929 στο Πανόραμα και ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Ποντίων Πανοράματος, θυμόταν με συγκίνηση τον Σαββέλη να παίζει στη γιορτή του πατέρα του. Σε μια από εκείνες τις στιγμές, όταν κάποιος τοποθέτησε μια λάμπα μπροστά στη φωτογραφία του Βενιζέλου, ο Σαββέλης διέκοψε το παίξιμο και σηκώθηκε για να την απομακρύνει – μια κίνηση που παρέμεινε αινιγματική αλλά χαρακτηριστική του χαρακτήρα του.
Ο αποχαιρετισμός στον Σαββέλη συνοδεύτηκε από έναν συγκινητικό επικήδειο λόγο, στον οποίο περιγράφεται ως «ο θελξίθυμος της λύρας», «λυράρης βασιλέας», «λαϊκός συνθέτης» και «οργανωτής του γλεντιού». Η μορφή του εξυμνήθηκε ως καλλιτέχνης, τεχνίτης, πατριώτης και λεβέντης.
Η λύρα του Σαββέλη σώπασε το 1934, αλλά η αντήχησή της εξακολουθεί να συγκινεί τις γενιές που ακολούθησαν.
