Κωστίκας Τσακαλίδης
Κωστίκας Τσακαλίδης
1933
7 Ιουλίου 1982Ο Κωστίκας Τσακαλίδης γεννήθηκε το 1933 στα Δενδράκια της Δράμας, ένα ποντιακό χωριό με βαθιές μουσικές ρίζες. Η καταγωγή της οικογένειάς του κρατούσε από τη συνοικία Τσακαλάντων του χωριού Σταυρίν, από όπου και ήρθαν πρόσφυγες οι γονείς του, ο Ιωάννης και η Όλγα Ορφανίδου. Ήταν το τρίτο από τα επτά παιδιά της οικογένειας. Ο πατέρας του και οι θείοι του, όλοι λυράρηδες, τον μύησαν από νωρίς στον ήχο και την τέχνη της ποντιακής λύρας.
Από την ηλικία των έξι ετών άρχισε να γρατζουνά τα πρώτα του σκοπούς, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις της μητέρας του, που έβλεπε με ανησυχία τη νυχτερινή ζωή που συνόδευε τους μουσικούς. Σε μια στιγμή απόγνωσης, του έκαψε τη λύρα στον φούρνο, μα ο μικρός Κωστίκας δεν το έβαλε κάτω. Στα οκτώ του χρόνια ήδη έπαιζε σε εκδηλώσεις, γάμους και μουχαπέτια στους Κομνηνούς της Δράμας και στον σύλλογο της Νέας Κρώμνης. Η λύρα έγινε για εκείνον όχι μόνο εργαλείο έκφρασης αλλά και η γέφυρα που τον ένωνε με τις ρίζες και τον κόσμο του.
Στην εφηβεία του είχε ήδη κατακτήσει την τοπική κοινωνία της Δράμας με το ταλέντο, τον σεμνό του χαρακτήρα και τη μεταδοτική του αγάπη για την ποντιακή μουσική. Σε ηλικία 15 ετών έπαιζε ολοκληρωμένα παραδοσιακά κομμάτια, και συμμετείχε σε θεατρικές παραστάσεις, πανηγύρια και γλέντια. Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στη Βέροια, όπου γνώρισε τη γυναίκα του, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά.
Το 1965 έρχεται η πρώτη μεγάλη επιβράβευση: βραβεύεται με το πρώτο βραβείο Λύρας σε παμποντιακή εκδήλωση στους Φιλίππους Καβάλας, γεγονός που σηματοδοτεί την αρχή της επαγγελματικής του πορείας στη δισκογραφία. Το 1968 κυκλοφορεί τον πρώτο του μικρό δίσκο στην εταιρεία Sonata με τα τραγούδια «Σα μαλλία σ’ δέσον με» και «Τα ολήμαυρα τ’ ομμάτια σ’», και εγκαινιάζει το πρώτο ποντιακό οικογενειακό κέντρο στην οδό Πλάτωνος, στην Καλλιθέα.
Εκεί τον γνώρισαν και τον αγάπησαν σπουδαίοι άνθρωποι της μουσικής και του πολιτισμού, μεταξύ των οποίων ο Καναδός μουσικολόγος Leigh Cline, που μαθήτευσε κοντά του έναν χρόνο. Μέσα από τον Τσακαλίδη, ο Cline γνώρισε σε βάθος το αυθεντικό ποντιακό παίξιμο, και αργότερα ηχογράφησε σχετικό δίσκο στον Καναδά. Ο Τσακαλίδης έφερε την παράδοση πιο κοντά στη νεολαία προσθέτοντας νέα μουσικά όργανα, δικούς του στίχους και καινοτόμες μελωδίες, χωρίς να χάνει την ουσία του παραδοσιακού.
Η παρουσία του στην ελληνική μουσική σκηνή υπήρξε πολυδιάστατη: συνεργάστηκε με τον Γιάννη Μαρκόπουλο και εμφανίστηκε με την ορχήστρα του στην ταινία The Beloved (1971) με τη Ράκελ Γουέλς. Την καλλιτεχνική περίοδο 1975–76 συνεργάστηκε με τον Ξυλούρη και την Κωχ, ενώ εμφανίστηκε και στην ταινία Οι Κυνηγοί του Αγγελόπουλου. Έπαιξε σε δίσκους του Χριστόδουλου Χάλαρη, του Νάκη Πετρίδη (με ερμηνεία της Χαρούλας Λαμπράκη) και του Τζον Τίκη.
Αυτοδίδακτος, χωρίς σπουδές, είχε μοναδική ικανότητα να αποδίδει και να εμπλουτίζει ό,τι του ζητούσαν. Μετέτρεψε την παραδοσιακή τρίχορδη λύρα σε τετράχορδη, ώστε να έχει το εύρος ήχων που επιθυμούσε. Κατασκεύαζε ο ίδιος τις λύρες του, χωρίζοντάς τες σε "βαριές" και "ψιλές" (καπάν και ζιλ).
Δεν περιορίστηκε στην ποντιακή μουσική: ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα παίζοντας κρητικά, νησιώτικα και δημοτικά, ενθουσιάζοντας και το μη ποντιακό κοινό. Η μουσικότητά του ξεχείλιζε σε κάθε του εμφάνιση. Συνεργάστηκε με σπουδαίους μουσικούς και ερμηνευτές, όπως η Λιζέτα Νικολάου, ο Βασιλόπουλος, ο Κωστούλας, ο Μπάρμπα Μαθιός, ο Σοπίδης, ο Χρυσανθακόπουλος, ενώ στενοί του φίλοι και συμπαραστάτες ήταν ο Λάζος Τερζάς και ο Χάρρυ Κλυνν.
Το 1979 εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Διεθνές Συνέδριο Μουσικολογίας στο Μέγαρο «Βατοσλάβ Λισίνσκι» του Ζάγκρεμπ, μαζί με την Ελένη Καραΐνδρου και άλλους σημαντικούς Έλληνες μουσικούς. Οι γιουγκοσλαβικές εφημερίδες έγραψαν με θαυμασμό για την αυθεντικότητα του παιξίματός του. Στο εξώφυλλο ενός δίσκου του, ο Μίμης Πλέσσας σημείωνε πως «ανακάλυψε την αυθεντική μουσική του Πόντου, την ομορφιά του Ομηρικού Μύθου απ’ τον σεμνό και απλό καλλιτέχνη».
Στο πλευρό του, σε ορισμένες εμφανίσεις και η κόρη του, Γιούλη Τσακαλίδου, προσθέτοντας συγκίνηση και συνέχεια στο έργο του.
Το 1980, ενώ βρισκόταν σε περιοδεία στη Γερμανία, διαγνώστηκε με καρκίνο. Επέστρεψε στην Ελλάδα και έδωσε τη δύσκολη μάχη για δύο χρόνια, με τη στήριξη της οικογένειας και των φίλων του. Στις 7 Ιουλίου 1982, έφυγε από τη ζωή. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν: «Αφήνω γεια σας, Άρχοντες». Η τελευταία του επιθυμία ήταν να ταφεί δίπλα στον πατέρα του.
Η μνήμη του τιμήθηκε το 1995 στην Πατρίδα Ημαθίας, όπου σε εκδήλωση της εκπομπής «Πόντος και Μαύρη Θάλασσα» της TV Ημαθίας και με πρωτοβουλία της Ευξείνου Λέσχης Βέροιας, δόθηκε το όνομά του σε πλατεία δίπλα από το οικογενειακό κέντρο που είχε δημιουργήσει. Παρουσιαστής της εκδήλωσης ήταν ο Λάζος Τερζάς και παρόντες ήταν η οικογένειά του, συγγενείς, φίλοι και πολλοί καλλιτέχνες.
Ο Κωστίκας Τσακαλίδης έζησε και δημιούργησε ως γνήσιος φορέας της ποντιακής ψυχής και μουσικής, αφήνοντας πίσω του μια σπάνια παρακαταθήκη ήθους, ταλέντου και αυθεντικότητας.
album
Albums/Singles (30)
Η μάνα 2001
Ο χρυσός δίσκος 1982
Τσακαλίδης 1981 1981
Ο Ακρίτας του Πόντου 1978
Τσακαλίδης 1980 1978
Κωστίκας Τσακαλίδης 1974
Τρυγόνα/Τα κοκκία 1973
Σέρα/Διπλόν ομάλ’ 1969
Διπλόν Τικ/Διπάτ’ 1968
lyrics
Τραγούδια (142)
- O πρόσωπο σ’ τραντάφυλλον - Τα τελευταία μου τραγούδια
- Αγια-Σοφιά - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Αητέντς επαραπέτανεν - Η μουσική μας παράδοση | Ποντιακά τραγούδια
- Αητέντς επαραπέτανεν - Αητέντς επαραπέτανεν/Εμπροπίσ’
- Ακρίτας - Τραγούδια από όλη την Ελλάδα
- Άμον πουλόπον θα φάζω - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Αν αποθάνω - Τα τελευταία μου τραγούδια
- Αν αποθάνω, γιαβρόπο μ’ - Τ’ άστρα κι ο φέγγον έγραψαν/Αν αποθάνω γιαβρόπο μ’
- Από μικρός σα ξένα - Τσακαλίδης 1980
- Αρ’ όντες πίνω και μεθώ - Τραγούδια του Ευξείνου Πόντου
- Αρνί μ’, σ’ εμόν το ταφόπον - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Αροθυμίαν και δάκρυ͜α - Τα τίκια τα ανήκουστα, τα διπάτ και τα σαρικούζι͜α
- Αρχιμηνιά - Αρχιμηνιά/Χριστός ’γεννέθεν
- Ας εγεννέθα κιάν’ - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Άφε, κόρη, τη μάνα σου - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Αφήνω γεια σας - Ο χρυσός δίσκος
- Αφήνω γεια σας, άρχοντες - Τσακαλίδης 1981
- Βέχω, βέχω, ξεροβέχω - Βέχω, βέχω, ξεροβέχω/Δι͜αβαίν’νε τα μεσάνυχτα
- Δι͜αβαίν’νε τα μεσάνυχτα - Βέχω, βέχω, ξεροβέχω/Δι͜αβαίν’νε τα μεσάνυχτα
- Διπάτ’ - Η μουσική μας παράδοση | Ποντιακά τραγούδια
- Διπάτ’ - Διπλόν Τικ/Διπάτ’
- Διπλόν Ομάλ - Σέρα/Διπλόν ομάλ’
- Δος μα το τερμάν’ - Τα τίκια τα ανήκουστα, τα διπάτ και τα σαρικούζι͜α
- Δύο είν’ τα κορτσόπα/Τ’ ολόμαυρα τ’ ομμάτι͜α σ’ - Ν’ αηλί που ’κ’ ευρέθεν
- Εγώ έμνε για τ’ εσέναν - Ο χρυσός δίσκος
- Εγώ ο τσ̌αχίλτς - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Εδέκε σε η μανίτσα σ’ - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Είνας μανίτσα αναμέν’ - Η μάνα
- Είνας μανίτσα αναμέν’ - Τσακαλίδης 1981
- Είνας χ̌έρα - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Εκάεν και το Τσ̌άμπασ̌ιν - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Έλα, έλα, πουλόπο μ’ - Δύο λύρες, δύο φωνές
- Έλα και σύρ’ ατα η ψ̌η μ’ - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Έλα και σύρ’ α̤τα η ψ̌η μ’ - Έλα και σύρ’ α̤τα η ψ̌η μ’/Έμορφον έν’ η ζωή
- Έλα, πουλί μ’, ας σα μακρά - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Έλα τα κατάβραδα - Ο χρυσός δίσκος
- Ελάτε παρεβγάλ’τε με - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Εμέν Σαββέλη λέγ’νε με - Τα τελευταία μου τραγούδια
- Έμορφον έν’ η ζωή - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Έμορφον έν’ η ζωή - Έλα και σύρ’ α̤τα η ψ̌η μ’/Έμορφον έν’ η ζωή
- Εμπροπίσ’ - Η μουσική μας παράδοση | Ποντιακά τραγούδια
- Εμπροπίσ’ - Αητέντς επαραπέτανεν/Εμπροπίσ’
- Έν’ μελαχρινόν - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Έν’ μελαχρινόν - Αφιέρωμα στον Κώστα Τσακαλίδη
- Έναν άστρον εξέβεν - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Έναν ψ̌ην βασανισμένον - Τη Γερμανίας τα νερά
- Έναν ψ̌ην βασανισμένον - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Έφυγα ας σ’ οσπιτόπο μ’ - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Έφυεν - Ο χρυσός δίσκος
- Εχάθεν το φιλότιμον - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Εχάθεν το φιλότιμον - Φωτίαν εσέγκες/Εχάθεν το φιλότιμον
- Ζωή, πέει με ντ’ εποίκα σε - Ζωή, πέει με ντ’ εποίκα σε/Τ’ οσπίτι σ’ ετριύλιζα
- Η θάλασσα φουρτούνα έτον - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Η ισ̌κιά σ’ είμαι εγώ - Τσακαλίδης 1980
- Η μάνα - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Θάψτε με με τον φέγγον - Τσακαλίδης 1981
- Θεία μ’, το κορτσόπο σου - Η μουσική μας παράδοση | Ποντιακά τραγούδια
- Θεία μ’, το κορτσόπο σου - Τσακαλίδης 1981
- Θεία μ’, το κορτσόπο σου - Θεία μ’ το κορτσόπο σου/Κρωμέτ’κον
- Θέλω πάντα να τερώ σε - Τα τελευταία μου τραγούδια
- Κανείς ’κι βοηθά με - Ο χρυσός δίσκος
- ’Κι λαρούται με γιατρούς - Ο χρυσός δίσκος
- Κλαίνε όλα τα πουλόπα - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Κλαίω και πονώ - Κλαίω και πονώ/Τ’ αδέλφι͜α ’κι διαφέρκουν
- Κλαίω και πονώ - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Κορτσόπον λάλ’ με - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Κρύψον με ας σον ήλεν - Τσακαλίδης 1980
- Κρωμέτ’κον - Η μουσική μας παράδοση | Ποντιακά τραγούδια
- Κρωμέτ’κον - Θεία μ’ το κορτσόπο σου/Κρωμέτ’κον
- Λεμόνα - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Μαραγγουλιαγμένον - Τραγούδια από όλη την Ελλάδα
- Ματσουκάτ’κον - Ματσουκάτ’κον/Τρομαχτόν
- Ματσουκάτ’κον (Βουκολικό του Πόντου) - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Μήλον κόκκινον είσαι - Τσακαλίδης 1980
- Μικρόν παιδίν σα ξένα - Ο χρυσός δίσκος
- Μυροφόρα - Τσακαλίδης 1981
- Ντο λέγω σε εγροίκα - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Ο Ευκλείδης - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Ο πιτίκον - Τα ακυκλοφόρητα 1978
- Ο πιτίκον (Chayeli’nden Oteyi) - Μίαν κι άλλο/Al Asha Bi Daha
- Ο πίτικον/Τα μαλλία μ’ έσπρυναν - Ν’ αηλί που ’κ’ ευρέθεν
- Ο πιτίκος - Λυράρηδες και τραγουδιστές Νο2
- Ο πιτίκος - Τσακαλίδης 1981
- Ο πρόσωπο σ’ τραντάφυλλον - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Ο σωφέρτς - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Όθεν έσπειρα κοκκία - Σα φυλλοκάρδοπα μ’ μερών’
- Όλι͜α τα καλά σον κόσμον - Σα φυλλοκάρδοπα μ’ μερών’
- Ομάλ (Τραπεζούντος) - Η μουσική μας παράδοση | Ποντιακά τραγούδια
- Ομάλ’ (Τραπεζούντος) - Κότσαρι/Ομάλ’ (Τραπεζούντος)
- Όνταν αποθάνω - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Όταν αποθάνω - Αφιέρωμα στον Κώστα Τσακαλίδη
- Πάντα με το «αχ» και «βαχ» - Τραγούδια από όλη την Ελλάδα
- Παρεβγάλ’τε με - Ο χρυσός δίσκος
- Πείσματα και τσ̌αλιμόπα - Πείσματα και τσ̌αλιμόπα
- Πείσματα και τσ̌αλιμόπα - Ποντιακό ξεφάντωμα Νο2
- Πείσματα και τσ̌αλιμόπα - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Πη αποθάν’ ’κι κλώσ̌κεται - Ο παλιο-Βλαδίμηρος/Πη αποθάν’ ’κι κλώσ̌κεται
- Πιτίκον - Αφιέρωμα στον Κώστα Τσακαλίδη
- Πιτίκον - Αφιέρωμα στον Πόντο
- Πιτίκον - Τραγούδια του Ευξείνου Πόντου
- Πουλόπο μ’, με το τέρεμα σ’ - Τραγούδια από όλη την Ελλάδα
- Σ’ εμάς καμίαν ’κι μερών’ - Ο λυράρης Κώστας Τσακαλίδης στα αυθεντικά του Πόντου
- Σα μαλλία σ’ δέσον με - Τσακαλίδης 1980
- Σα ξένα έρημον πουλίν - Τ’ αρνόπο μ’ κείται άρρωστον/Σα ξένα έρημον πουλίν
- Σατυρικόν - Τσακαλίδης 1980
- Σήμερον άλλος ουρανός - Τσακαλίδης 1980
- Σήμερον άλλος ουρανός - Τα τελευταία μου τραγούδια
- Σην ξενιτει͜άν - Τσακαλίδης 1981
- Σίτ’ στέκω κάπως γίνουμαι - Σίτ’ στέκω κάπως γίνουμαι/Τ’ ολήμαυρα τ’ ομμάτι͜α σ’
- Σ̌ουλτούρα - Αξέχαστο ποντιακό γλέντι
- Σ̌ουλτούρα - Αφιέρωμα στον Κώστα Τσακαλίδη
- Σ̌ουλτούρα μ’ - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Σουμέλα λέν’ την Παναγιάν/Ατσ̌άπα γιατί, λελεύω σε/Ο πιτίκον - Ποντιακό ξεφάντωμα με τον Γιάννη Φλωρινιώτη
- Τ’ αδέλφι͜α ’κι διαφέρκουν - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Τ’ αδέλφι͜α ’κι διαφέρκουν - Κλαίω και πονώ/Τ’ αδέλφι͜α ’κι διαφέρκουν
- Τ’ αρνόπο μ’ κείται άρρωστον - Τ’ αρνόπο μ’ κείται άρρωστον/Σα ξένα έρημον πουλίν
- Τ’ άστρα κι ο φέγγον έγραψαν - Τ’ άστρα κι ο φέγγον έγραψαν/Αν αποθάνω γιαβρόπο μ’
- Τ’ άστρα κι ο φέγγον έγραψαν - Δημοτική Παράδοση - Πόντος
- Τ’ άψιμον εμέν ετύλτσεν - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Τ’ ολήμαυρα τ’ ομμάτι͜α σ’ - Ποντιακό ξεφάντωμα Νο2
- Τ’ ολήμαυρα τ’ ομμάτι͜α σ’ - Τραγούδια του Ευξείνου Πόντου
- Τ’ ολήμαυρα τ’ ομμάτι͜α σ’ - Σίτ’ στέκω κάπως γίνουμαι/Τ’ ολήμαυρα τ’ ομμάτι͜α σ’
- Τ’ ολήμαυρα τ’ ομμάτι͜α σ’ - Αφιέρωμα στον Κώστα Τσακαλίδη
- Τα κοκκία - Τρυγόνα/Τα κοκκία
- Τα κοκκία - 14 Ποντιακές Επιτυχίες
- Τα μάτια σου - Ο χρυσός δίσκος
- Τιβτικανίτσα - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Τικ διπλόν - Λυράρηδες και τραγουδιστές
- Τικ διπλόν - Τα τελευταία μου τραγούδια
- Τικ μονόν - Τα τελευταία μου τραγούδια
- Το κορίτσ’ ντ’ αγαπώ - Τη Γερμανίας τα νερά
- Το Κοτσαγγέλ’ - Τσακαλίδης 1981
- Το μελαχρινόν - Ο Ακρίτας του Πόντου
- Το πουλί μ’ το μοναχόν - Τσακαλίδης 1980
- Το τελευταίο τραγούδι του πατέρα - Τσακαλίδης 1980
- Τον ουρανόν χρωστώ την ψ̌η μ’ - Τσακαλίδης 1981
- Τραπεζούντα - Τσακαλίδης 1981
- Τρίχας γεφύρ’ - Κωστίκας Τσακαλίδης
- Φωτίαν εσέγκες - Ποντιακά τραγούδια με τον Ανδρέα Ιωαννίδη
- Φωτίαν εσέγκες - Φωτίαν εσέγκες/Εχάθεν το φιλότιμον
- Χριστός ’γεννέθεν - Αρχιμηνιά/Χριστός ’γεννέθεν
- Ψηλόν ραχ̌ίν, χαμέλυνον - Τη Γερμανίας τα νερά
Με την ευγενική χορηγία φιλοξενίας της 